İmam Cafer es-Sâdık’a İzâfe Edilen Osmanlıca “Ḫavâṣṣu’l-Ḳur’ân”ın Analizi ve Transkripsiyonlu Neşri

Year 2023, Volume: 3 Issue: 2, 1 - 39, 30.09.2023

Yunus Emre Gördük

Abstract

Bu çalışmada İmam Cafer es-Sâdık’a (ö. 148/765) isnat edilmiş olan küçük çaplı Osmanlıca bir risalenin transkripsiyonlu neşri yapılmıştır. Ramazan Sıdkî tarafından imlâ edilen eser hicrî 1316 yılı şaban ayının ilk günü (15 Aralık 1898) tamamlanmıştır. “Tahir Ağa Tekkesi-568” kaydıyla Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunan eser mukavva ciltli, 13 varak ve 26 sahifeden ibaret olup 180x120, 135x70 ölçülerindedir. Fuat Sezgin’in “Havâssu’l-Kur’ân” adıyla İmam Cafer’e atfen zikrettiği Berlin/4154 ve Zâhiriyye/7365 nüshalarının bu çalışmada ele alınan risaleyle aynı olmadığı; “Havâssu’l-Kur’ân” şeklindeki kütüphane kayıtlarının ise eserlerin özel isimlerini değil ne ile ilgili olduklarını belirttiği anlaşılmaktadır. Nitekim “Havâssu’l-Kur’ân”, genel anlamda Kur’ân’ın muhtevasında mevcut bazı lafızların, âyetlerin veya sûrelerin maddî-manevî tesirleriyle ilgili bir ilmî disiplini ve bunun literatürünü ifade etmektedir. Eser muhtevâsında bütün sûrelerin havassına yer verilmiş; bazı sûrelerin genel anlamda hastalıklara şifa olduğu ayrıca karın, bel, göz ağrısı, gibi rahatsızlıklarda ve hamilelikten kaynaklı sıkıntılar esnasında okunacak sûrelerin olduğu belirtilmiştir. Fiziki hastalıklar dışında özellikle düşmana karşı zafer elde etme; zalim, hırsız, harami şerrinden korunma; seferden selametle geri dönme; düşmanın iftira ve gıybet eden dilinin bağlanması; malın sudan ve yangından korunması; çalınan eşyanın bulunması; masum çocukların/bebeklerin her çeşit afetten korunması gibi muhafaza odaklı hasiyetlerden bahsedilmiştir. Masum bebek ve çocukların cin musallatından ve korkudan himayesi; yetişkinlerin şeytanın vesvesesinden kurtulması ve özellikle de kalpte yerleşme eğiliminde olan nifaka karşı korunma; her türlü belâdan, kabir azabından, kıyamet dehşetinden, âhiret azabından, sekeratın zorluğundan muhafaza için bazı sûrelerin hâsiyetinden bahsedilmiş olması da dikkat çekicidir. Kanaatimizce metnin en önemli özelliği her sûrenin hâsiyeti ifade edildikten sonra tesir-i hakikinin muhakkak surette Yüce Allah’ın izni, kudreti ve dilemesiyle olduğunun vurgulanmasıdır. Kur’ân’ı vesile kılıp asıl tesiri Kur’ân’ın sahibi olan Yüce Allah’tan beklemek ise “Havassu’l-Kur’ân” ilminin bizce esasını teşkil etmektedir.

Keywords

Tefsir, Havassu’l-Kur’ân, Cafer es-Sâdık, Osmanlıca, Transkripsiyon

Supporting Institution

-

Project Number

-

Thanks

-

References

• Ahlwardt, Wilhelm. Die Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Ber-lin. 21 Cilt. Berlin: A. Asher & Co., 1891.
• Atalan, Mehmet. “Cafer es-Sâdık’ın Eserleri”. Dinî Araştırmalar 4/11 (2001), 115-131.
• Ebû Zehra, Muhammed. İmam Ca‘fer. Çev. İbrahim Tüfekçi. İstanbul: Şafak yayınları, 1992.
• Eroğlu, Muhammed. “Havâssü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 5 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/havassul-kuran
• Gördük, Yunus Emre. İmam Cafer es-Sâdık ve Ona İsnad Edilen İşârî Tefsir. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Günay, İlhami. Bütün Yönleriyle Havâssü’l-Kur’ân. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Hâzin, Ebu’l-Hasen Alâüddin Alî b. Muhammed el-. Lübâbü’t-Te’vîl fî Meʻâni’t-Tenzîl. Thk. Muhammed Ali Şahin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Hüveymil, Türkî b. Sa‘d b. Füheyd el-. Havâssü’l-Kur’âni’l-Kerîm Dirase-Nazariyye-Tatbikiyye. Kâhire: Dârü İbni’l-Cevzî, 2008.
• Karabulut, Ali Rıza. Mu‘cemü’l-Mahtûtati’l-Mevcûdeti fî Mektebâti İstanbul ve Anado-li. Kayseri: Akabe Kitabevi, ts.
• Öz, Mustafa. “Caʻfer es-Sâdık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 13 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/cafer-es-sadik
• Sezgin, Fuat. Geschichte des Arabischen Schrifttums. 10 Cilt. Leiden: Brill, 1967-1984.
• Süyûtî, Celâlüddin Abdurrahman es-. el-İtkan fî ʻUlûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. 4 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyeti li’l-Âmme, 1974.
• Tuncer, Eyyüp. Endonezya’da Tefsir Çalışmaları. İstanbul: Kitap Dünyası, 2023.
• TYEKB, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Yazma Eserler Veri Tabanı. Erişim 30 Ağustos 2023. https://portal.yek.gov.tr/works/advancedsearch/full/60?