Türk İlahiyatlarında Kaleme Alınan Tefsir Konulu Akademik Yayınların Literatür Tarama Eksikliği Üzerine Eleştirel Bir İnceleme (Makale-Bildiri-Kitap Bölümü)

Year 2025, Volume: 5 Issue: 1, 1 - 19, 30.09.2025

Adnan Arslan

Abstract

Bilimsel bir çalışmayı değerli kılan en önemli kriterlerden birisi elde edilen bulguların özgünlüğüdür. Bu özgünlüğü sağlamak kesinlikle nitelikli bir literatür taramasıyla mümkündür. Bir araştırmacı, ihtisası olduğu alanda bilimsel bir çalışmaya başlamadan önce araştırma alanını yeterince tarayıp tanımalıdır. Aksi takdirde zaten araştırılmış konuları gereksiz yere tekrar araştırma riski ile karşı karşıya kalır. Eğer araştırmacı, çalışmayı düşündüğü konu hakkında yeterli tarama yapmamış ise zaten çalışılmış bir konuyu tekrar çalışır ve kimi zaman aylarca süren maddi manevi emekleri boşa gitmiş olur. Bilim in-sanlarının değerli ömür ve emeklerini tekrarlı çalışmalarla israf etmemesinin en birinci yolu, literatür taraması yapmaktır. Çalışmaları bilimsel açıdan seçkin kılacak literatür taramasıyla yayınların atıf alma ve dolayısıyla alanda etkin olma olasılığı artacaktır. Bu çalışmada, söz konusu literatür taramasının Temel İslam Bilimleri bünyesinde bulunan Tefsir Anabilim Dalı araştırmalarının bir kısmında nitelikli düzeyde yapılmadığı varsayımından hareket edilmiştir. Çalışmanın amacı, bu minvaldeki çalışmalar-dan örnekler seçerek eleştirisini yapmak ve bu suretle nitelikli literatür taraması yapılmamasının olumsuz neticelerini göstermektir. Bu doğrultuda doküman analizi yöntemiyle İSAM veri tabanından elde edilen makaleler araştırma ölçeği kapsamında taranmış ve söz konusu bağlam çerçevesinde dik-kat çeken çalışmalar incelenmiştir. Çalışmada elde edilen en önemli bulgulardan birisi, tefsir alanında yapılan kimi çalışmaların büyük oranda birbirinin tekrarı olduğudur. Bunun yegane sebebinin araştır-macıların literatür taraması konusunda gerekli titizliği göstermemesi olarak değerlendirilmiştir. İkinci olarak; kimi tefsir araştırmacıları önceki çalışmalara sadece atıfta bulunmayı yeterli görmüşlerdir.

Keywords

Tefsir, Literatür Taraması, Tefsir Makalesi, Bilimsel Özgünlük, Literatür.

References

• Acar, Halil İbrahim. “İslam hukuku açısından Evlat Edinme ve Hz. Peygamber'in Zeynep'le Evliliği”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (2006), 99-110.
• Akça, Yunus. “Kur’an’da Müşkile Yol Açan Sebepler”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2019), 189-215. https://doi.org/10.29228/k7auifd.10.7.
• Akgül, Muhittin. “Nüzûl-i Îsâ Meselesinin Tefsir Geleneğine Yansımaları”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2006), 43-75.
• Akpınar, Ali. İşârî Tefsir ve Kuşeyrî (ö. 465/1072)’nin Besmele Tefsiri, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3/9 (2002), 53-92.
• Albayrak, Halis. “Taberî’nin Kıraatları Değerlendirme ve Tercih Yöntemi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2001), 97-130. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000536.
• Arslan, Adnan. “Zemahşeri’nin Keşşaf Tefsiri Özelinde Müşakele Üslubu”. Edebali İslamiyat Dergisi 2/3 (2018), 128-136.
• Arslan, İhsan. “Hz. Peygamber’e Atılan İftira: Ğarânîk Olayı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/56 (2018), 885-904. https://doi.org/10.17719/jisr.20185639057.
• Arslan, Yahya. “Fahreddin er-Râzî'nin Mefâtîhu'l-Gayb Adlı Eserinde Münâsebâtü'l-Kur'an'a Yaklaşımın Değerlendirilmesi”. İslâmî İlimler Dergisi 18/2 (2023), 99-121. https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1411020.
• Aydın, Süleyman. “Kur’ân Lügatı İlmi Açısından Hz. Îsâ’nın (a.s.) Ref’i ve Nüzûlü”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 5/9 (2015), 53-112. https://doi.org/10.17828/yasbed.47567.
• Bakkal, Ali. “İmam Şafiî’de Nesh Anlayışı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1997), 109-132. Barış, Mustafa Necati. “Zeyneb bint. Cahş ve Hz. Peygamber ile Evliliği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2010), 177-192.
• Bedir, Ahmet. “Kuşeyrî’nin “Letâifü’l-İşârât” Adlı Tefsiri’nde “Besmele” Yorumu”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2000), 189-213.
• Beroje, Sahip. “İmam Şafiî’nin Nesh Anlayışı ve İlk Şâfiî Usulcülerin Buna Yönelik Eleştirileri”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2007), 53-82.
• Biçer, Ramazan – Sezgin, Osman. “Teo-Psikolojik Açıdan Matüridi’de İrade Özgürlüğü”. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 80 (2017), 239-263.
• Bulut, Ali. “Kur’ân-ı Kerim’de İtnâb Üslûbu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/11 (2010), 183-205. Cerrahoğlu, İsmail. “Garanik Meselesinin İstismarcıları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (1981), 69-91. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000604
• Çakmakpunar, Sami. “Ferrâ’da Kıraatlerin Gramatik Boyutu”. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi 1/1 (2016), 11-21. https://doi.org/10.30622/tarr.340173
• Çelik, Hüseyin. “İsa (As)’in Nüzûlü Meselesi (Zuhrûf Suresi 61. Ayet Bağlamında Bir Tahlil)”. Adıyaman Üniversitesi İslami Bilimler Fakültesi İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 10 (2021), 34-45.
• Çelik, Hüseyin. “Kuran’da Şefaat”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2015), 283-313.
• Çelik, İbrahim. “Kur'an'da Haberî Sıfatlar ve Mukatil b. Süleyman'a İsnad Edilen Teşbih Fikri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (1987), 151-159.
• Çiçek, Yakup. “Müşkilu’l-Kur’ân”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7-8-9-10 (1989-1992), 79-112.
• Demirci, Ali. “Literatür Taraması”. Coğrafya Araştırma Yöntemleri, ed. Yılmaz Arı – İlhan Kaya. Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği, 2014, 73-107.
• Demirci, Sabri. “Kur’an Ayetleri ve Sureleri Arasındaki Tenasüb (Fahruddin Razi’nin Tefsiri Mefatihu’l-Gayb Örneği)”. EKEV Akademi Dergisi 19/62 ( 2015), 147-172. https://doi.org/10.17753/Ekev358.
• Dinler, Murat. “Müşkilu’l-Kur’ân”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 11 (2018), 315-356. https://doi.org/10.16947/fsmia.437805
• Divlekçi, Celalettin. “Ahzâb Auresi 37. Ayetiyle ilgili Nüzul Sebebi Rivayetleri ve ilmî Değeri”. Ekev Akademi Dergisi 18/59 (2014), 89-106.
• Ekinci, Kutbettin. “Bir Hazf Çeşidi Olarak İhtibakın Analizi” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 6/10 (2013), 42-49.
• Elik, Hasan. “Kur'an'daki Allah Tasavvuru Açısından Şefâat'e Bakış”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 16 (2005), 29-48.
• Gash, S., Effective Literature Searching for Research (2nd edn). Aldershot: Gower Publishing Ltd., 1999.
• Gengil, Veysel. “Zemahşerî’nin Müşkil Denilen Âyetlere Dair Çözümlemesi”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Reisliği Yıllığı] LVII/2 (2021), 525-559.
• Gördük, Yunus Emre. “Tefsirde Rivayet-Yorum İlişkisi Üzerine Kronolojik Bir Analiz: Garânîk Olayı Örneği”. Artuklu Akademi: Mardin Artuklu Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 5/1 (2018), 1-38.
• Gül, Ali Rıza. “Garânîk Kıssasının Reddi Üzerinden Kur’an Savunusu: Ahmed Hamdi Akseki Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2014), 1-37.
• Gülle, Sıtkı. “Taberî’nin Tefsîr’indeki Kırâat Değerlendirmeleri”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat] 9 (2004), 65-85.
• Gümüşoğlu, Hasan. “İmam Mâtürîdî’nin Âyetler Temelinde Kader ve Kaza Meselesini İzahı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/48 (2017), 728-739. https://doi.org/10.17719/jisr.2017.1544
• Hizmetli, Sabri. “Garânik Meselesi Üzerine”. İslâmî Araştırmalar 3/2 (1989), 50-58.
• Kara, Ömer. “Belâgat İlminde İki İfade Biçimi: İtnâb-Îcâz (I) -Kur’ân Metninin Anlaşılmasındaki Rolü Üzerine Bir Deneme”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (2000), 353-388.
• Kara, Ömer. “Belâgatta Bir “İcâz-ı Hazf” Çeşidi: İhtibâk -Kur’ân Metinlerindeki Pratiği-”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler 2/1 (1999), 118-162.
• Karakuş, Abdülkadir. “İmam Mâtürîdî’nin Nesh”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2018), 83-113. https://doi.org/10.17120/omuifd.459182
• Karataş, Şuayip. “Ferrâ'nın 'Me'Âni'l-Kur'ân' Adlı Tefsirinde Kıraat”. Hicrî Üçüncü Asırda İslâmî İlimler 2023, 336-352.
• Kartal, Mustafa. “Taberî Tefsirinde İstişhâd”. İslâm Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8 (2009), 6-30.
• Koyuncu, Süleyman. “Şefaatin İslam’daki Yeri”. Sırat: GİBTÜ İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2 (2020), 23-60.
• Köroğlu, Serdar Aytekin. “Literatür Taraması Üzerine Notlar Ve Bir Tarama Tekniği”. GİDB Dergi 1 (2015),
• Krasniqi, Valmire Batatina. “Zemâhşerî’nin Müşkil Âyetler Arasındaki Taaruzu Çözümlemesi”. Tarih Okulu Dergisi (TOD) 50 (2021), 739-781. https://doi.org/10.29228/joh.47856
• Macit, Yücel. “İmam Matürîdî’ye Göre Kur’an’dan Bir Hükmün İçtihat İle Neshi”. Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 2/4 (2009), 127-135.
• Okumuş, Bünyamin. “Garanik Hadisesi Bağlamında İbn Teymiyye’ye Göre İsmet Kavramı: Nebevi Metinleri Neshi ve Tebdili Meselesi (I)”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader] 8/1 (2010), 237-260.
• Oral, Osman. “Mâtürîdî’nin Kader Görüşü”. Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi 9/1 (2016), 16-36.
• Öğmüş, Harun. “Taberî Tefsirinin Şiirle İstişhâd Yöntemi Açısından Değerlendirilmesi”. Bir Müfessir Olarak Muhammed b. Cerîr et-Taberî Sempozyumu (Konya: 11-13 Haziran 2010), 89-100.
• Özdemir, İbrahim. “İmâm Mâtürîdî’de Ahkâmın Neshi Bağlamında Nass-İctihâd İlişkisi”. İmâm Mâtürîdî ve Te’vîlâtü’l-Kur’ân, ed. Hatice K. Arpaguş vd. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019, 525-547.
• Özdemir, Metin. Matüridi’nin Kötülük Problemine Yaklaşımı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2011.
• Pak, Süleyman. “Ayetler Arası Anlam Bütünlüğü Bağlamında Her Ferdin Cehenneme Uğrayacağı Meselesine Dair Bir Değerlendirme (Meryem 71. Ayet Örnekliğinde)”. Tafsir Dergisi 2/1 (2022), 105-123.
• Pişgin, Yasin. “Kur’ân Bütünlüğünde Şefaatle İlgili Âyetlerin Tahlili”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/1 (2023), 61-75. https://doi.org/10.18505/cuid.1228745
• Sinanoğlu, Abdülhamit. “İmam Mâtürîdî’nin Düşüncesinde İnsan Hürriyeti Sorunu”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/30 (2016), 249-267. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.285631
• Syamsuddin, Sahiron. “Âl-İ İmrân Suresi’nin 7. Âyetindeki Muhkemât ve Müteşabihât’a İlişkin Taberî Ve Zemahşerî’nin Görüşlerinin Analitik Bir İncelemesi”, çev. Zülfikar Durmuş. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2/3 (2002), 265-281.
• Syamsuddin, Sahiron. “Muhkem ve Müteşabih: Kur’an’ı Kerim’in 3. Sure 7. Ayeti Hakkında Taberî ve Zemahşerî’nin Yorumları Üzerine Analitik Bir Çalışma”. çev. Yavuz Fırat, Bilimname: Düşünce Platformu 5/12 (2007/1), 201-219
• Şekeroğlu, Sami. “Mâtürîdî’de Kötülük Problemi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/21 (2009), 135-150.
• Taşpınar, Kadir. “Zemahşeri'nin Sahih Kıraat Eleştirisinde Arka Plan: Zeccac Etkisi”. Bütün Yönleriyle Zemahşeri. ed. Ömer Aslan – Abdullah Pakoğlu. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 2023, 15-22.
• Timmins F., McCabe C. “How to Conduct an Effective Literature Search”. art &science 20/11 (2005), 41-47. https://doi.org/10.7748/ns2005.11.20.11.41.c4010
• Toker, Arzu. “Bir Araştırma Metodolojisi Olarak Sistematik Literatür İncelemesi: Meta-Sentez Yöntemi”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/2 (2022), 313-340. https://doi.org/10.18037/ausbd.1227360
• Türcan, Selim. “Mecaz Teriminin Gelişim Sürecinde el-Ferrâ’nın Yeri”. İslâmî İlimler Dergisi 8/1 (2013), 47-72.
• Türcan, Selim. “Mecâz Teriminin Gelişim Sürecinde el-Ferrâ’nın Yeri”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2003), 89-122.
• Tütün, Sevgi. “Yirminci Yüzyıl Müfessirlerinin Garanik Olayına Bakışı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2012), 587-613.
• Yerinde, Adem. “Zemahşerî'nin Belagat İlmine Katkısı; Müşâkale Sanatı Örneğinde”. Universal Journal of Theology 8/2 (2023), 1-33. https://doi.org/10.56108/ujte.1389945
• Yurt, Yusuf. “Mukâtil b. Süleyman ve Antropomorfizm”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2017), 251-282.