TARİHSEL SOSYOLOJİ PERSPEKTİFİNDEN TÜRKİYE’DE DİN ALGISININ DEĞİŞİM ANALİZİ

Year 2022, Volume: 12 Issue: 2, 609 - 620, 31.07.2022

Samet Talha Turgut

Abstract

Bu çalışmada Türkiye’de dinin rolü, etkisi ve değişimi tarihsel bir çizgi içerisinde analiz edilmiştir. Batılılaşma ve modernleşme politikaları içerisinde Osmanlı son dönemlerinde başlayan ve erken cumhuriyet döneminde hız kazanan reform hareketleri incelendiğinde dinin hem toplumsal yaşamı şekillendirmede hem de yeniden kurmada dışarıda bırakılamayacak bir kurum olduğu görülmektedir. Bu anlamda çalışmada, değişen rejimle beraber dinin temelde işlevinin aynı kalmasına rağmen vücut bulduğu durumların ve yerinin nasıl değiştiği incelenmiştir. Bu değişimler sadece sosyoloji veya sadece tarih açısından değil tarih ve sosyolojinin kesiştiği bir alan olarak tarihsel sosyoloji perspektifinden bir değerlendirme içerisinde ele alınmıştır. Bu değerlendirmenin günümüz toplumunu anlamak açısından da önemli olduğu düşünüldüğü için günümüz Türkiye’sinde dini anlamak adına modernleşme ve batılılaşma çabaları içerisinde din analiz edilmiştir. Osmanlı’nın yıkılmasına sebep olarak görülen dini çatışmaları önlemek adına, erken cumhuriyet döneminde, laiklik ilkesi çerçevesinde din ve devlet işleri ayrılsa da bu anlayışın Avrupa’da olduğu gibi kiliseyi devletin yönetim mekanizmalarından tamamen ayırması şeklinde gelişmediği anlatılmaya çalışılmıştır. Aksine kurucu kadronun, batılılaşma önünde engel olmaması adına dini kontrol ederek devlet dini oluşturdukları ve bunun için yeni rejim içerisinde Diyanet İşleri kurumu ile dinin toplum mühendisliğinde kullanıldığı da bu çalışmada incelenmiştir. Bu batılılaşma çabası içerisinde geleneksel İslam’dan uzaklaşarak Türk İslam’ı oluşturma çabalarının toplum içinde ikili bir karşıtlık oluşturduğu ifade edilmiştir. Günümüzde de halen devam eden bu karşıtlık farklı boyutlarıyla ele alınmıştır.

Keywords

Tarihsel Sosyoloji, Din, Türkiye, Batılılaşma, Modernleşme

References

• Ahmad, F. (1991). Politics and Islam in modern Turkey. Middle Eastern Studies, 27(1), 3–21.
• Akçaoğlu, A. (2018). Zarif ve dinen makbul: Muhafazakar üst-orta sınıf habitusu (Vol. 444). İletişim Yayınları: İstanbul.
• Akın, M. H. (2017). Türkiye Modernleşmesi Karşısında Dini Gruplar. İnsan Ve Toplum, 7(1), 1.
• Arat, Y. (2010). Religion, Politics and Gender Equality in Turkey: implications of a democratic paradox? Third World Quarterly, 31(6), 869–884.
• Baran, Z. 2010. Torn Country: Turkey between Secularism and Islamism. Stanford, CA: Hoover Institution Press.
• Batur, B. (2015). Türkiye'de Modernleşme, Din ve Din Adamlığı. Electronic Turkish Studies, 10(10).
• Berkes, N. (2002). Türkiye'de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.
• Burke, P. (2006). Fransız Tarih Devrimi: Annales Ekolü (Çev. Mehmet Küçük). Doğu Batı: Ankara.
• Ergun, D. (1991). Türk Bireyi Kuramına Giriş: Türk Kültürünün Olanakları Ya Da Türkiye'de Kamu İktisadının Kültür Kökenleri (Vol. 6). Gerçek Yayınevi: İstanbul.
• Fildiş, B. (2015). Braudel’i Tarihsel Sosyoloji Bağlamında Okumak. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 8(41).
• Gulbenkıan, K. (1996). Sosyal Bilimleri Açın, (Çev. Ş. Tekeli), İstanbul: Metis Yayınları.
• Güneş, A. (2014). Sosyolojik Olarak Din Ve Toplum İlişkileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 153-164.
• Haynes, J. (2010). Politics, identity and religious nationalism in Turkey: from Atatürk to the AKP. Australian Journal of International Affairs, 64(3), 312-327.
• Hermann, R. (2003). Political Islam in Secular Turkey. Islam and Christian-Muslim Relations, 14(3), 265-276.
• Keyman, E. F. (2007). Modernity, Secularism and Islam. Theory, Culture & Society, 24(2), 215–234.
• Mardin, Ş. (1983). Yenileşme Dinamiğinin Temelleri Ve Atatürk. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı.
• Mardin, Ş. (1990). Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri. Türkiye’de Toplum ve Siyaset, 19, 35-77.
• Mardin, Ş., & Doğuşu, Y. O. D. (2011). Türk Modernleşmesi, Makaleler 4, 20. Baskı,(Der. Mümtaz’er Türköne-Tuncay Önder), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2015). Bediüzzaman Said Nursi Olayı: Modern Türkiye´ de Din ve Toplumsal Değişim. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Mills, C. W. (2000). The Sociological İmagination. Oxford University Press.
• Mumyakmaz, A. (2014). Elitlerin Yeni Yüzü, İslami Burjuvazi/The New Face of Elites, İslamic Borgeoisie. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(27), 367-382.
• Özdalga, E. (2011). Bir Tasavvur Ve Ustalık Olarak Tarihsel Sosyoloji. Tarihsel Sosyoloji, 9-62.
• Saraçoğlu, C., & Demirkol, Ö. (2015). Nationalism and Foreign Policy Discourse in Turkey under the AKP Rule: Geography, History and National Identity. British Journal of Middle Eastern Studies 42, no. 3: 301–319.
• Seçkin, F. (2016) Ortadoğu: Bir Şiddet Tarihi Osmanlı İmratorluğu’nun Sonundan El-Kaide’ye. Tesam Akademi, 3(1).
• Türköne, M. E. (1994). İslamcılığın Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul.