MUALLİMHANE-İ NÜVVAB’DAN MEDRESETÜ’L-KUDAT’A TARİHLENDİRMELER İLE ALAKALI BİR DEĞERLENDİRME

Year 2023, Volume: 13 Issue: 1, 61 - 71, 31.01.2023

Kemal Faruk Aksoy

Abstract

Medresetü’l-Kudat, eğitim sistemi ve adliye teşkilatı içerisindeki daralmış bulunan şer’i hukuk alanının bir şekilde eski günlerine tekrar kavuşması için yapılan son hamledir. Bu hamlenin ve değişimin cumhuriyet dönemi hukuk sistemine ve din eğitimine etkileri olduğu varsayılmaktadır. Okulun hizmet verdiği 70 yıllık eğitim döneminin (1855 – 1924) araştırılması, Tanzimat sonrası yüksek din eğitimi ve şer’i hukuk eğitiminin geçirdiği evreleri anlamak açısından önemlidir.
Bu çalışma; XIX. Yüzyılın ikinci yarısı ile XX. Yüzyılın ilk çeyreği çerçevesinde, Muallimhane-i Nüvvab olarak başlayan daha sonra Mekteb-i Nüvvab, Mekteb-i Kudat ve son olarak Medresetü’l-Kudat ismini almış bulunan hukuk eğitim kurumunun geçirdiği evrelerin tarihlendirilmesindeki problemler üzerindedir. Makalemizin temel veri kaynağını, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi’nde bulunup daha sonra Osmanlı Arşivi’ne devredilen Meclis-i İntihab-ı Hükkam-ı Şer’ (Şer’î Hakimler Yüksek Kurulu) defterleri oluşturmaktadır. Konu ile alakalı İlmiye salnamesi ve telif eserler, arşiv belgelerine dayanılarak yeniden gözden geçirilmiş ve bazı bilgilerin yanlış olduğu kanaatine varılmıştır. Bu eserlerden yararlanılarak yazılan ilk dönem telif eserler ve bunları kaynak göstererek yazılan tez ve makalelerde de aynı yanlışların tekrar edildiği gözlemlenmiş ve konu ile alakalı ulaşılan veriler paylaşılmıştır.

Keywords

Muallimhane-i Nüvvab, , Medrese, Nüvvab,, Kudat

An Evaluation about Dating from Muallimhane-i Nuvvab to Medresetu'l-Kudat

Abstract

References

• Akiba, Jun, “A New School for Qadis: Education of the Shria judges in the Late Ottoman Empire”, Turcica, 2003, Cilt: 35, s. 125-163.
• Akiba, Jun, “Muallimhane-i Nüvvab’dan Mekteb-i Kuzat’a Osmanlı Kadı Okulunun Yarım Yüzyıllık Serüveni”, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, Kitap No: 69, (Editör: A. Hamdi Furat), Mart, 2021.
• Bal, Emel Bengü, Tanzimattan Sonra Kadı ve Naip Yetiştirmek Amacıyla Kurulan Okul: Mekteb-i Nüvvab, Sakarya Üniversitesi S.B.E. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2016.
• COA. İ.DH., İrade, Dahiliye, Yer Bilgisi: 326-21224, 24 Şevval 1271 (10 Temmuz 1855).
• COA. İ.DH., İrade, Dahiliye, Yer Bilgisi: 842 – 67665, 14 Ramazan 1298 (10 Ağustos 1881).
• COA. ŞD., Şurây-ı Devlet, Yer Bilgisi: 225 – 13 (H. 14.10.1327).
• COA.A.MKT.MHM., Sadaret, Mühimme Kalemi Evrakı, 74-49, 15 Zilhicce 1271 (29 Ağustos 1855).
• COA.BEO., Bab-ı Ali Evrak Odası, 4186 – 313924, 18 Receb 1331 (23 Haziran 1913).
• COA.KB.MAA.FE., Kıbrıs Milli Arşivi Fetva Eminliği Evrakı, 6 – 46, 18 Şaban 1331 (23 Temmuz 1913).
• Çakıcı, Mustafa ve Perk, Haluk, “Mekteb-i Kuzât İmtihanları Üzerine Bir Değerlendirme”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Say. 31-32, 2021 (Bahar-Güz).
• Çakılcı, Diren, “Bir hukuk mektebi: Medresetü’l-Kuzât”, Mediterranean Journal of Humanities, 2013, Say. III/1, s. 89-110.
• EDAM Arşivi, Kitabet-i Resmiye 2. Sınıf İmtihan Kâğıtları, No:1, Cemaziyelahir 1331 (Mayıs/Haziran 1913). Ekinci, E. Buğra Ekinci, İslam Hukuku Tarihi, Arı Sanat Yayınları, 2006.
• Ergin, O. Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
• Furat, Ayşe Zişan, “Nüvvâb Okullarının Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Türk Dünyası Araştırmaları, 2012, Say. 198, s. 151-175.
• İbnülemin Mahmud Kemal, “Arpalık”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, Matbaa-i Bahriye, 1926, Sene: 16. İlmiye Salnamesi, Matbaa-i Amire, 1334 (1914).
• İpşirli, Mehmet, “Medresetü’l-Kudat”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 28, s. 343 – 344.
• “Medresetü’l-Kudat Binây-ı Cedidinin Devr-i Teslimi” Medrese İtikadları, Say. 6, 18 Receb 1331 (23 Haziran 1913), s. 50.
• Milli Kütüphane, H. 1301 (1883) yy. Yer Bilgisi: EHT 1947 A 495.
• MŞH. Meclis-i İntihab Müzekkire ve Mufassıl Nüvvab Varide Defterleri, Defter No: 2005, Defter No: 2009.
• MŞH. Meclis-i İntihab-ı Hükkam-ı Şer’in Karar Defterleri, Defter No: 1874, Defter No: 1873, Defter No: 1875, Defter No: 1888, Defter No: 1889.
• MŞH. Memurin İdare-i Merkeziye Maaş Defterleri, Defter No: 2565.
• MŞH. Sadaret ve Nezaret Evamir ve Nizamname Defterleri, Defter No: 1646, Defter No: 1646.
• MŞH. Şuray-ı İlmiye ve Encümen-i Islahat’a Mahsus Müsvedde Defterleri, Defter No: 1794.
• Müstakimzade Süleyman Sadeddin Efendi, Devhatü’l-Meşâyih maa Zeyl, Marmara Üniversitesitesi, Açık Erişim, Nadir Eserler Koleksiyonu, https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/pdf/F01863.pdf, s. 132 (erişim tarihi: 03.06.2022).
• Sarıkaya, Yaşar, Medreseler ve Modernleşme, İz Yayıncılık, İstanbul, 1997.
• “Şuûnât-ı İlmiye”, Medrese İtikadları, Say. 2, 19 Cemaziyelahir 1331 (26 Mayıs 1913), s. 15.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi, Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri (1909-1922), (Haz. Ali Suat Ürgüplü), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2015.
• Yıldız, Kemal ve Hasekioğlu, Ferda Esengül, “Muallimhane-i Nüvvâb’dan Medresetü’l-Kudât’a Osmanlı’nın Son Döneminde Kadı Yetiştiren Okullar”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2019, Say. 34, s.411-442.
• Yurdakul, İlhami, “Mekteb-i Nüvvab”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. Ek-2, s. 240-243.
• Yurdakul, İlhami, Osmanlı İlmiye Merkez Teşkilatı’nda Reform (1826-1876), İletişim Yayınları, İstanbul 2008.