DİVAN ŞİİRİNDE ŞERBET

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 3, 411 - 428, 31.07.2023

Fatıma Aydın

https://doi.org/10.20322/littera.1302747

Öz

Divan şairleri, yaşadıkları dönemin özelliklerini eserlerine yansıtmışlardır. Bu eserlere baktığımızda dönemin yeme-içme kültürü hakkında ilginç bilgiler karşımıza çıkmaktadır. Divanlarda geçen içecekleri alkollü ve alkolsüz içecekler olarak iki grupta inceleyebiliriz. Bahsedilen alkolsüz içeceklerin başında şerbet gelir. Şerbet bal veya şekerle tatlandırılmış alkolsüz içecektir. Yaş ve kuru meyvelerden, baharatlardan, bitkilerden, bal ve şekerden şerbet yapımında faydalanılabilir. Şerbet, tatlı ve ferahlatıcı oluşu, sağlık alnında kullanışı ile şairler için olumlu hayallere zemin hazırlamıştır. Fakat sağlık alanında kullanılan şerbetlerin bazılarının acı olması, zehirlerin kimi zaman şerbetlere karıştırılarak verilmesi gibi özellikleri ile de olumsuz kavramlarla ilişkilendirilmiştir. Divan şairleri sevgilinin dudaklarını, ağzını, yüzünü ve ellerini şerbete benzetmişlerdir. Sabahları çiçekler üzerinde oluşan çiğ şairler tarafından şerbet olarak hayal edilmiştir. Somut kavramların yanında soyut kavramlar da şerbet olarak hayal edilmiştir. Kavuşma, aşk, sevgi, vicdan, muhabbet, merhamet, lütuf, barış, vefa, cömertlik veya adalet gibi olumlu kavramlar şaire tatlı gelişleri ile şerbete benzetilmiştir. Aynı zamanda ayrılık, ölüm, ecel, zaman ve pişmanlık gibi olumsuz kavramlar acı birer şerbet olarak ele alınır. Şerbetler, Türk kültüründe kimi geleneklerde hâlâ yaşamaktadır. Nişan/söz kutlamalarında, lohusa ziyaretlerinde veya Ramazan sofralarında şerbet ikram edilmektedir. Bugün unutulan şerbetle ilgili bazı geleneklere de Divanlarda rastlanılmıştır. Şerbetin dilimize olan etkilerinin başında deyimlerde kullanılması yer almaktadır. Bu nedenle divanlarda geçen “nabza göre şerbet vermek” gibi deyimler de incelenerek örneklendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

şerbet, mutfak kültürü, Divan şiiri

Kaynakça

• Akça, Zeynep (2018). 17.Yüzyıl Divanlarında Mutfak Kültürü. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Akgül, Ahmet (2011). Abdullah Sıdkî Divanı (İnceleme, Metin, Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Aksoyak, İsmail Hakkı; Arslan, Mehmet (2018). Haşmet Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Albayrak, Çağdaş (2009). Ağazâde Örfi Divanı (transkripsiyonlu metin aktarımı). Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Alıcı, Lütfü (1992). Azmizade Mustafa Haleti Divanı (inceleme-metin). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Araz, Nezihe (1999). “Tatlı Tatlı Yiyelim Tatlı Tatlı Konuşalım”. Eskimeyen Tatlar içinde, 32-54. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yay.
• Arslan, Mehmet (2002). Şeref Hanım Divanı. Ankara: Kitabevi.
• Arslan, Zafer (2010). Divan-ı Sûzî-i Sivâsî Tenkitli Metin-İndeks. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Aydemir, Yaşar (2000). Behiştî Divanı. Ankara: MEB.
• Aydemir, Yaşar (2007). Ravzî Divanı. İstanbul: Birleşik Kitabevi.
• Aydın, Abdullah (2009). Hanyalı Nûrî Osman ve Dîvânı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Aydın, Sibel (2021). Kara Fazlî Dîvânı (İnceleme-Metin Bağlama Dizin ve İşlevsel Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• Aydoğmuş Yüce, Emine (2010). Abdürrahim Tirsî ve Divanı. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Balbaba, Sefa (2009). Kemal Ümmî Divanı Tenkitli Metin-İndeks. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Bekmez, Hasan (2009). Kitâb-ı Tıbb-ı Latîf (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Bilkan, Ali Fuat(2011). Nâbî Divanı. Ankara: Akçağ.
• Ceyhun Sezgin, Ayşe; Durmaz, Pınar (2019). “Osmanlı Mutfak Kültüründe Şerbetlerin Yeri ve Tüketimi”. Journal of Tourism and Gastronomy Studies. 7 (2): 1499-1518.
• Çavuşoğlu, Mehmet; Tanyeri, Mehmet Ali (1981). Hayretî Dîvanı Tenkidli Basım. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yay.
• Çelik, Seher (2020). “Türk Kültür Hayatında Şerbet”. International Turkish Culture and Art Symposium, 29-30 Kasım, Etimesgut/Ankara.
• Çetin, Hasan Ali (2020). Eski Anadolu Türkçesi Eczacılık ve Tıp Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Devellioğlu, Ferid (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın.
• Dikmen, Hamid (1991). Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Doğan, Güler (2010). Edirneli Nazmî Dîvânı (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Eğri, Aysel (2006). 17.yy. Şairlerinden Hikmetî ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Gökkaya, Recep (2017). 16. Asır Şairlerinden Seyrî ve Dîvân’ı. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Güler, Ömer Faruk (2020). Enverî Dîvânı Tenkitli Metin-Tahlîl. Doktora Tezi. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Gültekin, Menekşe (2009). Şekûrî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.
• Karademir, Zafer (2015). “Osmanlı İmparatorluğunda Şeker Üretim ve Tüketimi (1500-1700)”. OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi). 37: 208-221.
• Kaya, Bayram Ali (2015). “Klâsik Türk Şiirinde Şifâlı Bitkiler Üzerine Bir Deneme”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 15: 263-314.
• Kesik, Beyhan (1996). Cenabi Paşa, Divan: Hayatı, Edebi Kişiliği, Divanının Karşılaştırmalı Metni. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Kızıldemir, Özgür; Öztürk, Emrah; Sarıışık, Mehmet (2014). “Türk Mutfak Kültürünün Tarihsel Gelişiminde Yaşanan Değişimler”. AİBÜ SBE Dergisi. 14 (3): 198-201.
• Kurt, Burcu (2011). “Buz Temininde Sanayileşme ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Kurulan Buz Fabrikaları”. OTAM. 30: 73-98.
• Kurtoğlu, Orhan (2004). Lebîb Dîvânı. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Kuzucu, Kemaleddin (2016). “İçecek Kültürü”. Osmanlı Mutfağı. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. 124-127. Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım. Ankara: TDK Yay.
• Mayda, Ferhat (2018). Nevşehirî Sıyâmzâde Hasan Hamdî Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Mengi, Mine (2014). Mesîhî Dîvânı. Ankara: AKM.
• Mermer, Ahmet (2004). Kütahyalı Rahimî Divanı. Ankara: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Mert, Aslı (2012). Nâkâm Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin). Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Nas, Şefika Kazan (2018). Celilî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Ni’metullah, Ahmed (2015). Lügat-ı Ni’metu’llâh. hzl. Adnan İnce. Ankara: TDK Yay.
• Oğuz, Burhan (1976). Türkiye Halkının Kültür Kökenleri. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Oral, Mehmet Zeki (1956). “Selçuklu Devri Yemekleri ve Ekmekleri”. Türk Etnografya Dergisi. 1: 73-76.
• Önler, Zafer (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahâb-ı Şifâ I (Giriş Metin). Ankara: TDK.
• Özdemir, Veysi (1993). Hamdullah Hamdi Divanı (Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Divanının Tenkitli Metni). Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• Özdoğan, Yahya; Işık, Nermin (2007). “Geleneksel Türk Mutfağında Şerbet”. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri, 1059-1078. Ankara.
• Özkan, Melike; Erçetin, Hatice Kübra; Güneş, Eda (2019). “Türk Mutfak Kültürüne Ait Kaynar (Lohusa) Şerbeti Üzerine Bir Değerlendirme”. Journal of Tourism and Gastronomy Studies. 7 (3): 2310-2320.
• Özkan Emanet, Ayşe (2021). Osmanlı Sarayına Kar ve Buz Temini. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Özkat, Mustafa (2005). Kara Fazli’nin Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Özlü, Zeynel (2011). “Osmanlı Saray Şekerleme ve Şekerlemecileri ile İlgili Notlar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 58: 171-190.
• Rashıd, Ali Niyazi (2019). Sivaslı İzzet Osman Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Sami, Şemseddin (2010). Kamus-ı Türkî. İstanbul: İdeal Kültür.
• Saraç, M. A. Yekta (2002). Emrî Divanı. İstanbul: Eren.
• Sürücüoğlu, Metin Saip (1997). “Türk Mutfağında Şerbetlerin Yeri ve Önemi”. Anayurttan Atayurda Türk Dünyası. 4 (11): 26-33.
• Tatlı, Nilgün (2012). İstanbul'un Yüz Lezzeti. İstanbul: İBB Kültür.
• Tombul, Enis (2014). Beşiktaşlı Yahya Efendi Divanı: Metin ve İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Tuğluk, İbrahim Halil (2007). Abbas Vesîm Efendi; Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği Divanı’nın Tenkitli Metni ve İncelemesi. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Tulum, Mertol; Tanyeri, M. Ali (1977). Nev‘î Dîvânı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yay.
• Ulucan, Mehmet (2005). Muvakkit-zâde Mehmed Pertev-Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Divanı’nın Tenkitli Metni ve Tahlili. Doktora Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• Uysal, Adem (2010). Hafız Ahmed Paşa Divanı (İnceleme Metin). Yüksek Lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Ünal, Mehmet (2019). Bandırmalızade Mustafa Haşim Efendi'nin Divan-ı Manzumesi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Ünver, Niyazi (2020). Gelibolulu Sürûrî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Yakar, Halil İbrahim (2010). Edirneli Şevkî Dîvânı. İstanbul: Palet.
• Yenikale, Ahmet (2012). Sünbülzade Vehbi Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Yıldırım, Nuran (2008). “14. ve 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Yazmalarında Hastalıklara Tavsiye Edilen Çorbalar, Aşlar ve Tatlılar”. Türk Mutfağı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Yılmaz, Meral; Yılmaz, Sena (2021). “Osmanlı Sofralarında Estetik Sunum ve Şifanın Bileşkesi: Çeşm-i Bülbül Sanatı ve Osmanlı Şerbeti”. Uluslararası Müzik ve Güzel Sanatlar Eğitimi Sempozyumu. 12-13-14 Haziran 2021.
• Yücel, Bilal (2002). Adnî Divanı. Ankara: Akçağ.
• www.sozluk.gov.tr