Kura-Aras Seramiğinin Bezeme Repertuvarına İşlevsel ve Estetik Yaklaşımlar Erzurum Yöresi Spiral Motifi Üzerine Gözlemler

Year 2024, Issue: 10, 25 - 39, 31.12.2024

Mehmet Işıklı , Gülşah Öztürk

https://doi.org/10.54577/lycus.1520863

Abstract

Günümüzden yaklaşık 6500 yıl önce ilk olarak Kafkasya’nın güneyinde ve daha sonra göç ve kültürel etkileşim yoluyla Toros, Kafkas ve Zagros dağ sıralarının yaylalarından Levant kıyılarına kadar çok geniş bir yayılıma sahip olan Kura Aras Kültürü Yakındoğu Arkeolojisinde özellikli bir yere sahiptir. Bu kültürün taşıyıcısı halklar çamur-dal örgü ve kerpiçten yapılmış yuvarlak, kare ve dikdörtgen planlı evleri; antropomorfik ve zoomorfik sabit ve taşınabilir ocakları, kilden insan hayvan figürinleri, standartlaşmış kemik, obsidyen ve taş aletleri, sınırlı sayıdaki metal objeleri, hiçbir statü göstergesi içermeyen standart nitelikteki mezarları ve kendine özgü özellikler taşıyan çanak çömlek gelenekleri ile tanınmaktadırlar. Kura-Aras Kültürünün ortak kültürel kimliğini temsil eden bu unsurlar içerisinde kuşkusuz kültürün seramik geleneği ve bezeme repertuvarı önemli bir yere sahiptir. Kültüre dair birçok hikâyenin baş rol oyuncusu bu seramiklerdir. Ev tipi bir organizasyon ile üretilen bu seramikler el ile şekillendirilmiş ve kırmızı-siyah renk kontrastına sahiptir. Yüzeylerinde bazen çeşitli geometrik şekiller ve figüratif tasarımlar barındıran bu seramikler bölgesel unsurlarla zenginleşen bir bezeme repertuvarına sahiptir. Bu bezeme repertuvarları birçok bakımdan bölgesel nitelik taşımanın yanında kültürün temsilcisi halkların beğeni ve estetik yönlerini de yansıtmaktadır. Bu makale Erzurum Yöresi Kura-Aras seramik bezeme repertuvarı içerisinde bölgesel ve özel bir motif olduğunu düşündüğümüz spiral motifin bölgesel ölçekte bir dizi gözlemlerini içermektedir.

Keywords

Doğu Anadolu Bölgesi, Kura-Aras Kültürü, Seramik, Bezeme, Spiral

Supporting Institution

Bu makale “Doğu Anadolu Bölgesi Kura-Aras Seramik Bezemelerinin Analizi ve Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir. Bu Doktora Tez çalışması, Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimince (Proje Numarası: SDK-2021-9204) ve Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu tarafından Desteklenmiştir.

Functional and Aesthetic Approaches to the Decoration Repertoire of Kura-Aras Ceramics Observations on the Spiral Motif of Erzurum Region

Abstract

through migration and cultural interaction, from the plateaus of the Taurus, Caucasus and Zagros mountain ranges to the Levant coast, made of mud-braided and adobe bricks, round, square and rectangular houses; They are known for their anthropomorphic and zoomorphic portable hearths and figurines, standardized bone, obsidian and stone tools, a limited repertoire of metal objects, tombs without any status indicators, and pottery traditions. Among these elements that represent the common cultural identity of the Kura-Aras Culture, the ceramic tradition and decoration repertoire of the culture undoubtedly have an important place.
These ceramics, produced by a home-style organization, are shaped by hand and have a red-black color contrast. These ceramics, which sometimes contain various geometric shapes and figurative designs on their surfaces, have a decoration repertoire enriched with regional elements.
This article contains a series of regional observations of the spiral motif, which we think is a regional motif within the Kura-Aras ceramic decoration repertoire of the Erzurum Region.

Keywords

Eastern Anatolia Region, Kura-Araxes Culture, Ceramic, Decoration, Spiral

References

• Ateş 2014 M. Ateş, Mitolojiler ve Semboller, İstanbul, 2014.
• Altunkaynak vd. 2018 G. Altunkaynak-M. Işıklı- M. Erkmen, “In The Light of New Evidence From The Erzurum Plain: An Overview of Kura-Araxes Funerary Practices in Eastern Anatolia”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, 2018, 73-91.
• Batiuk 2000 S. Batiuk, “Petrographic Analysis of Early Transcaucasian Ceramics from the Bayburt Region, North Eastern Anatolia: An Exploratory Study”, Ancient Near Eastern Anatolia, 2000, 153-163.
• Batiuk vd. 2022 S. Batiuk-M. Rothman-S. Samei-R. Hovsepyan, “Unravelling the Kura-Araxes cultural tradition across space and time” Ancient Near Eastern Studies, 2022.
• Cırlot 1991 J. E. Cırlot, A Dictionary of Symbols, 1991.
• Daşcı-Çomaklı 2006 M. Daşcı-B. Çomaklı, “Yaylacılık ve Tarımsal Açıdan Önemi”, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2, Erzurum, 275-280.
• Işıklı 2011 M. Işıklı, Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü, İstanbul, 2011.
• Işıklı 2016 M. Işıklı, “The Kura-Araxes Culture In The Erzurum Region: The Process Of Its Development”, TÜBA-AR: Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, (18), 2016, 51- 69.
• Işıklı 2023 M. Işıklı, “Kura-Aras Kültürel Kompleksini Anlamak” HAYAT:ARKEOLOJİYE ADANMIŞ BİR YAŞAM Hayat Erkanal Anısına Akdeniz Arkeolojisi Üzerine Çalışmalar Ed. V. Şahoğlu, İ.Tuğcu, O. Kouka, Ü. Gündoğan, Ü.Çayır, R. Tuncel ve A. Erkanal, Ankara, 2023, 195-210.
• Kelly-Buccellati 2018 M. Kelly-Buccellati, “Urkesh Insights into Kura-Araxes Social Interaction.» Context and Connection. Studies on the Archaeology of the Ancient Near East in Honour of Antonio Sagona” Eds. A. Batmaz, G. Bedianashvili, A. Michalewicz ve A. Robinson, Paris, 2018, 107-123.
• Kibaroğlu 2015 M. G. Kibaroğlu, “Archaeometric Investigations of Kura-Araxes Ware: A Review”, International Symposium on East Anatolia—South Caucasus Cultures Proceedings Ed. M.Işıklı ve B. Can, Cambridge, 2015, 221-230.
• Morisson 2005 T. Morisson, “Spiral patterns in Irish decoration from Newgrange to the Tenth Century”, 5th Australian Conference of Celtic Studies. Exile and Homecoming: Papers from the Fifth Australian Conference of Celtic Studies (Sydney July, 2004), 309-321.
• Özsoy 2020 H. Özsoy, “Geleneksel Sanatlarımızdaki Bitkisel Kompozisyonların Temeli Olan Helezonların Tarihçesi”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 2020, 462.
• Öztürk 2018 G. Öztürk, Erzurum Ovasındaki 'Karaz, Pulur ve Güzelova' Höyüklerinden Ele Geçen Kura-Aras Bezemeli Seramiklerinin Bezeme Yapım Teknikleri Üzerine Deneysel Nitelikli Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2018.
• Öztürk 2024 G. Öztürk, “Doğu Anadolu Bölgesi Kura-Aras Seramik Bezemelerinin Göstergebilim Açısından İncelenmesi” Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Arkeoloji, Erzurum.
• Öztürk-Fırat Bişkin 2023 G. Öztürk- G. Fırat Bişkin, “Antik Çağ Seramikleri Üzerindeki Spiral Motifinin Kültür Göstergebilim Bağlamında İncelenmesi”, Kültür Göstergebilimi, Ed. V. D. Günay, M. Kalelioğlu, B. Çanakpınar, İstanbul, 2022.
• Pásztor 2011 E. Pásztor, “Prehistoric Astronomers? Ancient Knowledge Created By Modern Myth.” Journal of Cosmology 14, 2011.
• Rothman 2018 M. Rothman, “Modelling the Kura-Araxes Cultural Tradition”, Studies on the Archaeology of the Ancient Near East in Honour of Antonio Sagona, Eds. A. Batmaz, G. Bedianashvili, A. Michalewicz ve A. Robinson, Paris, 2018, 125-146.
• Sagona 1984 A. Sagona, The Caucasian Region in the Early Bronze Age, BAR International Series 214, Oxford.
• Sagona 1998 A. Sagona, “Social Identity And Religious Ritual In The Kura-Araxes Cultural Complex: Some Observation From Sos Höyük”, Mediterranean Archaeology (11), 1998, 13–25.
• Sagona 2014 A. Sagona, “Rethinking the Kura-Araxes Genesis”, Paléorient (Année), 2 (40), 23-46.
• Simonyan-Rothman 2015 H. Simonyan-M. S. Rothman, “Regarding ritual behaviour at Shengavit Armenia”, Ancient Near Eastern Studies (52), 2015, 1-46.
• Adam 2005. A. Smith, “Prometheus Unbound: Southern Caucasia in Prehistory”, Journal of World Prehistory (19), 2005, 229. Yarol 2016 Y. Yarol, Karaz’ın Karası Bir Seramikçi Gözünden Erzurum Karaz Kültürü Seramikleri, Erzurum, 2016.
• Yaylalı 2004 S. Yaylalı, Spiralin Doğa, Bilim ve Sanatla İlişkilendirilmesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.