Abstract
Tezkire-i Hazret-i İmâmân-ı Keriya, Karahanlı hükümdarı Yusuf Kadir Han’ın İslam dinini yaymak için Kâşgar’a gitmesi ve ardından İmam Nâsraddin, İmam Kıvâmüddin, İmam Zuhiriddin ve İmam Muȋniddin’in Kâşgar, Yarkent ve Hoten’e gelmesiyle yapılan savaş ve mücadelenin tasvir edildiği Çağatay Türkçesiyle yazılmış bir eserdir. Abliz Orxun ve Sugawara Jun, tarafından Mazar Documents from Xinjiang and Ferghan (Facsimile) adıyla yapılan çalışma içerisinde yer alan eser, araştırmacılar tarafından Kâşgar’da yapılan alan araştırması sırasında satın alındığı belirtilen beş tezkireden biridir. Eserin müstensihi veya derleyicisi hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Tezkire-i Hazret-i İmāmān-ı Keriya’nın adını, Keriye’ye çok yakın bir bölgeye defnedilmiş ve halkın sözlü kültür hafızasında yüzyıllardır aktarılan anlatmanın kahramanları olan Dört İmam’dan aldığını söylemek mümkündür. Uygur Türklerinin sözlü tarihinde ve anlatmalarında da önemli bir yere sahip olan eserin manzum ve mensur birçok varyantı olup diğer nüshalarda Dört İmam Efsanesi/Hikâyesi şeklinde adlandırıldığı tespit edilmiştir.
Çalışmamızda eserin muhtevası ve özellikleri dönemin sosyokültürel yapısı bağlamında ele alınıp incelenmiştir. Ayrıca tezkirenin olay örgüsünde yer alan kişi kültlerinin, Uygur Türklerinin halk inanışları bağlamındaki yeri ve önemi değerlendirilerek toplum hafızasında yer alan bu kişiler ve etrafında şekillenen halk inanışlarının kültürel kökleri açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmada ele alınan tezkirenin transkripsiyonlu metnine de yer verilmiştir.
References
- Alper, S. (2021). Çağatay Türkçesiyle yazılmış manzum Dört İmam hikâyesi. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 2021/17, 91-145.
- Barthold, V.V (1990). Moğol istilasına kadar Türkistan. (hzl.: Hakkı Dursun Yıldız), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Çakır, E. (2017). Satuk Buğra Han Tezkiresi üzerine halk bilimsel bir inceleme, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
- Davut, R. (2001). Uygur mazarliri. Ürümçi: Şincañ Halk Neşriyati.
- Ebey, A. -Emin, E. (2006). Töt İmam, Uygur helk epsane- rivayetleri. Kök Yallik Böre. Ürümçi: Şincañ Helk Neşriyati.
- Eker, Ü. (2018a). Çağatay Türkçesiyle yazılmış Dört İmam hikâyesinin söz dizimi özellikleri (cümle bilgisi incelemesi). ZfWT, Vol. 10, 40-65.
- Eker, Ü. (2018b). Çağatay Türkçesiyle yazılmış “Dört İmam” efsanesi (dil incelemesi çeviriyazı-Türkiye Türkçesine aktarım). Turkish Studies Language/Literature, Vol 13/12, 631-681.
- Eysa, M. (2017). Uyğur Edebiyatidiki tezkireçilik edebiy ékimi. Keşker Pedagogika İnstituti İlmiy Jurnili, S.3, 52-57.
- Günay, Ü. - Güngör, H. (2003). Başlangıçlarından günümüze Türklerin dini tarihi. İstanbul: Rağbet.
- Güngör, H. (2002). Eski Türkler’de din ve düşünce. Türkler Ansiklopedisi, C. 3, 261-282, Ankara: Yeni Türkiye.
- Kaçaranoğlu, D. (2012). Çin ve Doğu Türkistan’da İslam’ın yayılışı, Rize: Rize Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Kitapçı, Z. (2004). Doğu Türkistan ve Uygurlar arasında İslamiyet. Konya: Yedi Kubbe.
- Mamut, M. - Abduveli, U. (2005). Hotenniñ kiskiçe tarihi. Ürümçi: Şincañ Halk Neşriyati.
- Muhemmed, A. - Osman, M. (1989). Yusup Kadir Han tezkirisi. Aksu Kedimki Kitaplar Tetkikati, S. 1, 1-27.
- Orxun, A. - Jun, S. (2007). Mazar documents from Xinjiang and Ferghana (facsimile). Research Institute for Langugaes and Cultures for Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies.
- Ögel, B. (1984). İslamiyet’ten önce Türk kültür tarihi Orta Asya kaynak ve buluntularına göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Öger, A. (2012). Uygur Türkleri arasında Satuk Buğra Han. Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitabı, 589-611, İzmir: Ege Üniversitesi.
- Öger, A. - Köse S. (2014). Uygur kültüründe Tufan’ın kuşları: Kırlangıç ve güvercin. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 3, 163-175.
- Öger, A. (2020). Uygurların dinȋ, siyasȋ ve kültür tarihinde derin iz bırakan Seyyid Âfâk Hoca ve tezkiresi. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Özaydın, A. (2002). Türklerin İslamiyet’i kabulü. Türkler Ansiklopedisi, C. 4, 239-262, Ankara: Yeni Türkiye.
- Rahman, A. vd. (1996). Uygur örp adetliri. Ürümçi: Şincañ Yaşlar Ösmürler Neşriyati.
- Richey, Brian (2012), A translation of the legend of The Imams of Keriya, Indiana University Master of Arts in the Central Eurasia Studies Department.
- Uyğur edebiyat tarihi- 3. (2006). Pekin: Milletler Neşriyati.
- Uyğur tiliniñ izahlik luğiti. (1991). Pekin: Milletler Neşriyati.
- Yazıcı, N. (1992). İlk Türk İslam devletleri tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
- Yürekli, T. (2002). Samaniler. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Zeydi, M.- Dugayli, S. (1988). Edebiyat atalğuliri luğiti. Pekin: Milletler Neşriyati.
Abstract
Tezkire-i Hazret-i Imâmân-ı Keriya was made after Karakhanid ruler Yusuf Kadir Khan went to Kashgar to spread the religion of Islam and then Imam Nâsraddin, Imam Kıvâmüddin, Imam Zuhiriddin and Imam Muȋniddin came to Kashgar, Yarkent and Hoten. It is a work written in Chagatai Turkish in which war and struggle are depicted. The work, which is included in the work done by Abliz Orxun and Sugawara Jun under the name of Mazar Documents from Xinjiang and Ferghan (Facsimile), is one of the five biographies that were purchased by the researchers during the field research in Kashgar. There is no information about the author or compiler of the work. It is possible to say that Tezkire-i Hazret-i Imaman-ı Keriya got its name from the Four Imams, the heroes of the legend, who were buried in a region very close to Keriye and have been passed down in the oral cultural memory of the people for centuries. It has been determined that the work, which has an important place in the oral history and narratives of the Uyghur Turks, has many variants in verse and prose, and it is called the Legend/Story of the Four Imams in other copies.
In our study, the content and features of the work were handled and examined in the context of the socio-cultural structure of the period. In addition, by evaluating the place and importance of the cults of person in the plot of the tezkire in the context of the folk beliefs of the Uighur Turks, these people in the memory of the society and the cultural roots of the folk beliefs shaped around them were tried to be explained. The transcripted text of the tezkire discussed in the study is also included.
References
- Alper, S. (2021). Çağatay Türkçesiyle yazılmış manzum Dört İmam hikâyesi. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 2021/17, 91-145.
- Barthold, V.V (1990). Moğol istilasına kadar Türkistan. (hzl.: Hakkı Dursun Yıldız), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Çakır, E. (2017). Satuk Buğra Han Tezkiresi üzerine halk bilimsel bir inceleme, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
- Davut, R. (2001). Uygur mazarliri. Ürümçi: Şincañ Halk Neşriyati.
- Ebey, A. -Emin, E. (2006). Töt İmam, Uygur helk epsane- rivayetleri. Kök Yallik Böre. Ürümçi: Şincañ Helk Neşriyati.
- Eker, Ü. (2018a). Çağatay Türkçesiyle yazılmış Dört İmam hikâyesinin söz dizimi özellikleri (cümle bilgisi incelemesi). ZfWT, Vol. 10, 40-65.
- Eker, Ü. (2018b). Çağatay Türkçesiyle yazılmış “Dört İmam” efsanesi (dil incelemesi çeviriyazı-Türkiye Türkçesine aktarım). Turkish Studies Language/Literature, Vol 13/12, 631-681.
- Eysa, M. (2017). Uyğur Edebiyatidiki tezkireçilik edebiy ékimi. Keşker Pedagogika İnstituti İlmiy Jurnili, S.3, 52-57.
- Günay, Ü. - Güngör, H. (2003). Başlangıçlarından günümüze Türklerin dini tarihi. İstanbul: Rağbet.
- Güngör, H. (2002). Eski Türkler’de din ve düşünce. Türkler Ansiklopedisi, C. 3, 261-282, Ankara: Yeni Türkiye.
- Kaçaranoğlu, D. (2012). Çin ve Doğu Türkistan’da İslam’ın yayılışı, Rize: Rize Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Kitapçı, Z. (2004). Doğu Türkistan ve Uygurlar arasında İslamiyet. Konya: Yedi Kubbe.
- Mamut, M. - Abduveli, U. (2005). Hotenniñ kiskiçe tarihi. Ürümçi: Şincañ Halk Neşriyati.
- Muhemmed, A. - Osman, M. (1989). Yusup Kadir Han tezkirisi. Aksu Kedimki Kitaplar Tetkikati, S. 1, 1-27.
- Orxun, A. - Jun, S. (2007). Mazar documents from Xinjiang and Ferghana (facsimile). Research Institute for Langugaes and Cultures for Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies.
- Ögel, B. (1984). İslamiyet’ten önce Türk kültür tarihi Orta Asya kaynak ve buluntularına göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Öger, A. (2012). Uygur Türkleri arasında Satuk Buğra Han. Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitabı, 589-611, İzmir: Ege Üniversitesi.
- Öger, A. - Köse S. (2014). Uygur kültüründe Tufan’ın kuşları: Kırlangıç ve güvercin. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 3, 163-175.
- Öger, A. (2020). Uygurların dinȋ, siyasȋ ve kültür tarihinde derin iz bırakan Seyyid Âfâk Hoca ve tezkiresi. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Özaydın, A. (2002). Türklerin İslamiyet’i kabulü. Türkler Ansiklopedisi, C. 4, 239-262, Ankara: Yeni Türkiye.
- Rahman, A. vd. (1996). Uygur örp adetliri. Ürümçi: Şincañ Yaşlar Ösmürler Neşriyati.
- Richey, Brian (2012), A translation of the legend of The Imams of Keriya, Indiana University Master of Arts in the Central Eurasia Studies Department.
- Uyğur edebiyat tarihi- 3. (2006). Pekin: Milletler Neşriyati.
- Uyğur tiliniñ izahlik luğiti. (1991). Pekin: Milletler Neşriyati.
- Yazıcı, N. (1992). İlk Türk İslam devletleri tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
- Yürekli, T. (2002). Samaniler. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Zeydi, M.- Dugayli, S. (1988). Edebiyat atalğuliri luğiti. Pekin: Milletler Neşriyati.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Turkish Folklore |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | September 15, 2021 |
| Submission Date | August 5, 2021 |
| Published in Issue | Year 2021 Volume: 14 Issue: 35 |
