OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA BİR ARADA YAŞAMA KÜLTÜRÜNE BAĞLI OLARAK GELİŞEN MÜSLÜMAN VE GAYRİMÜSLİM KIYAFETLERİ

Year 2021, Volume: 14 Issue: 36, 1367 - 1383, 17.12.2021

Burcu Başaran

https://doi.org/10.12981/mahder.1005557

Abstract

Yüzyıllarca genişleyerek bünyesine farklı dini ve etnik cemaatler alan Osmanlı hükmü; farklılıkları asimilasyona uğratmadan, farklılıkları kapsayıcı, benimseyici ve aynı zamanda bu farklılıklardan fayda sağlayıcı biçimde siyasi, ekonomik ve kültürel yaşamı düzenlemiştir. Üç kıtada birbirinden özel kültürleri bünyesinde barındıran Osmanlı İmparatorluğuna bakıldığında, başka başka milletlerin kendi öz kültürlerinden ve ince zevklerinden damıtarak oluşturdukları kılık kıyafet estetiğini ve çeşitliliğini tanıyıp hayranlık duymamak mümkün değildir. Müslimlerin ve gayrimüslimlerin üzerlerinde taşıdığı kıyafet, takı ve aksesuarlar belli bir topluluğa olan aidiyetlerini ortaya koyarken; estetik bir görüntü sunan etnografik modayı da sanat tarihi içerisine yerleştirmektedir. Literatür taramalarına dayalı olarak yapılan bu araştırmada genel hatlarıyla Osmanlı dönemi Müslüman kadın, erkek ve gayrimüslim kadın, erkek giyimleri ile devletin Müslim ve gayrimüslimlere getirdiği düzenlemeler belirlenmeye çalışılmıştır. İmparatorluk hükmünde yer alan Müslüman ve gayrimüslim milletlerin kültür ve inanç düzlemlerinde gelişen zengin giyim kuşam biçimleri ve Osmanlı Devleti’nin Müslim ve gayrimüslimleri birbirinden ayırt etmek amacıyla kılık kıyafet biçimlerine getirdiği sosyal, dini ve ekonomik sebepli birtakım düzenlemeler ve kısıtlamalar genel hatlarıyla bu araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Elde edilen veriler sonucunda Müslüman ve gayrimüslim kıyafetlerinin ve aksesuarlarının birbirlerinden farklılık ve ayırt ediciliği sağlayan sembollerle kullanıldığı belirlenmiştir.

Keywords

Osmanlı Giyimi, Müslüman Giyimi, Gayrimüslim Giyimi, Zimmi Giyimi, Gıyar

MUSLIM AND NON-MUSLIM CLOTHING THAT WAS DEVELOPED DEPENDING ON THE CULTURE OF LIVING TOGETHER IN THE OTTOMAN EMPIRE

Abstract

The Ottoman ruling which expanded for centuries through including different religious and ethnic communities has organized political, economic and cultural life in an inclusive way that is embracing and at the same time benefiting from differences, without assimilation of differences. When we consider the Ottoman Empire, which has different cultures one more special than the other on three continents, it is impossible not to recognize and admire the dress aesthetics and diversity created by other nations through distilling from their own cultures and fine pleasures. While the clothes, jewelry and accessories worn by Muslims and non-muslims reveal their belonging to a certain community; it also places ethnographic fashion, which presents an aesthetic appearance, into art history. In this research, which is based on literature review, it has been tried to determine applied regulations by the Ottoman Empire for Muslims and non-muslims through clothing of Muslim women, men and non-muslim women, men in the Ottoman period. The rich clothing styles of the Muslim and non-muslim nations, which were under the rule of the empire, developed in the cultural and belief planes, and the social, religious and economic regulations and restrictions that the Ottoman Empire brought to the dress styles in order to distinguish Muslims and non-muslims from each other, are the subject of this study in general terms. As a result of the obtained data, it has been determined that Muslim and non-muslim clothes and accessories are used with symbols that provide difference and distinctiveness from each other.

Keywords

Ottoman Clothing, Muslim Clothing, Non-Muslim Clothing, Dhimmi Clothing, Giyar, (the symbol, sign separating the non-muslims from the Muslims).

References

• Abalı, N. (2009). Geleneksellik ve modernizm açısından kılık kıyafet. İstanbul: İlke.
• Aktaş, C. (1989). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kılık kıyafet ve iktidar. Cilt: I. İstanbul: Nehir.
• Alver, K. (2011). Siyasal eylem alanı olarak kültür. Kültür Sosyolojisi, (Ed.: Köksal Alver, Necmettin Doğan), Ankara: Hece.
• Apak, M. S. - Gündüz, F. O. - Eray, F. Ö. (1997). Osmanlı dönemi kadın giyimleri. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Araz, Y. (2008). Klasik dönem Osmanlı toplumunda Müslim-Gayrimüslim ilişkileri bağlamında lise tarih ders kitaplarında “öteki” sorunu”. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Argıt, B. İ. (2015). Osmanlı İstanbul’unda giyim kuşam. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. IV, (Ed.: Coşkun Yılmaz), 230-263, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür.
• Aydın, M. (2011). Güncel kültürde temel kavramlar. İstanbul: Açılım Kitap.
• Bağlı, M. - Özensel, E. (2005). Çokkültürlü vatandaşlık. Kanadalı Türklerin aidiyet çabaları ve değer yapıları. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Barbarosoğlu, F. K. (2009). Modernleşme sürecinde moda ve zihniyet. İstanbul: İz.
• Barbarosoğlu, F. (2014). Şov ve mahrem. İstanbul: Profil.
• Bozdağ, İ. (1990). Osmanlı devlet ve toplum yapısı. İstanbul: Boğaziçi.
• Bozkurt, Ö. F. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda gayrimüslimlerin kıyafet düzenlemeleri (XI. XII. yüzyıllar). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çetin, F. (2011). Batılı seyyahlara göre İstanbul’un gayrimüslim ahalisi (1553-1673). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Çiçek, H. (1998). Farklı kültürlerin birlikte yaşama formülü. İstanbul: Nesil.
• Ercan, Y. (1990). Osmanlı imparatorluğunda gayrimüslimlerin giyim, mesken ve davranış hukuku. Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, (1), 117-125.
• Ertürk, N. (2018). Orta Asya’dan Osmanlı İmparatorluğu’na Türklerde giyim kuşam. İstanbul: Hayalperest.
• Fayda, M. (2014). Zimmi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 44, 428-434. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• İpşirli, M. (2014). Kıyafet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, 510-512. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Kaya, P. H. - Koca M. (2020). Osmanlıdan günümüze vakıf sisteminin gelişimi. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5/2, 146-160.
• Kenanoğlu, M. M. (2014). Zimmet akdi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 44, 438-440. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Kılavuz, A. S. (2014). Gıyar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, 59. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Polat, E. G. (2011). Osmanlı’dan günümüze vatandaşlık anlayışı. Ankara Barosu Dergisi, 2011/3, 127-157.
• Sofuoğlu, E. - Akvarup, İ. N. (2012). Osmanlı Devleti’nde millet sistemi ve Süryaniler. Akademik İncelemeler Dergisi, 7/1, 71-87.
• Özbilgen, E. (2003). Bütün yönleriyle Osmanlı. Adab-ı Osmaniyye. İstanbul: İz.
• Özensel, E. (2008). Osmanlı zimmi hukuku ve çokkültürlülük. Selçuk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Dergisi, (20), 65-70.
• Özensel, E. (2013). Doğu toplumlarında ve Türkiye’de birlikte yaşama arayışı: Çokkültürlülük Mü? Yoksa yeni bir model Mi?” Akademik İncelemeler Dergisi, 8/3, 1-17.
• Özensel, E. (2014). Homojenleştirme ve ötekileştirme sürecinden ötekini kabul etmeye: Türkiye’de farklılıklar ve birlikte yaşama sorunu. Sosyoloji Divanı, Asırlık Sosyoloji Özel Sayı, 2/4, 149-166.
• Özer, İ. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e yaşam ve moda. İstanbul: Truva.
• Peltre, C. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e kadınlar. Bir kartpostal koleksiyonu (1880-1930). (Çev.: Gülüş Arsoy), İstanbul: Yapı Kredi.
• Sevin, N. (1990). On üç asırlık Türk kıyafet tarihine bir bakış. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Taşçıoğlu, M. (1958). Türk Osmanlı cemiyetinde kadının sosyal durumu ve kadın kıyafetleri. Ankara: Kadının Sosyal Hayatını Tetkik Kurumu.
• Tezcan, H. (1998-1999) 16.-17. yüzyıl Osmanlı sarayında kadın modası. Portakal Sanat, Kültür, Antika Dergisi, Moda ve Sanat, (12), 56-69.
• Turan, S. N. (2005). 16. yüzyıldan 19. yüzyıl sonuna dek Osmanlı Devleti’nde gayrimüslimlerin kılık kıyafetlerine dair düzenlemeler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60/4, 239-267.
• Yağcı, Z. G. (2011). Toplumsal bir gösterge olarak Osmanlı Devleti’nde kıyafet ve kıyafet politikaları. Beden Sosyolojisi, (Ed.: Kadir Canatan), İstanbul: Açılım Kitap.
• Yavuz, Y. Ş. (2014). Zünnar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 44, 572-574. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Gould, R. R. (2021) Prison poetry and political dissent: Christians, Jews and dissident poets under Muslim rule, https://historyofyesterday.com/why-muslim-poets-identified-as-christian-8462da56ce5a (Erişim: 03.05.2021)