Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Hâkimiyet Sözleşmesinden Doğan Sorumluluğa Uygulanacak Hukuk ve Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 1, 334 - 361, 06.07.2023

Mustafa Erkan , Şule Arslan

https://doi.org/10.33433/maruhad.1221986

Öz

Şirketler hukukunda şirketlerin bağımsız karar aldıkları kabul edilmektedir. Ancak şirketlerde ortak yönetimin tercih edildiği durumlarda, şirketlerin bağımsızlığı sınırlanmaktadır. Bu ihtiyacı gidermek için Türk Ticaret Kanunu’nda ortak yönetimin bir türü olarak şirketler topluluğu düzenlenmektedir. Şirketler topluluğunda hâkim şirket bağlı şirket üzerinde farklı hukukî kontrol araçlarıyla hâkimiyet tesis etmektedir. Hâkimiyet sözleşmesi, bir şirketin diğerine talimat verme yetkisini içeren bir sözleşme tipi olarak Türk Ticaret Kanunu’nu kapsamında hâkimiyeti tesis eden hukukî kontrol araçları arasında yer almaktadır. Hâkimiyet sözleşmesinin taraflarından birinin merkezinin yabancı bir ülkede diğerinin Türkiye’de olması halinde sözleşmeden doğan sorumluluğa uygulanacak hukuk ve sözleşmeden doğan uyuşmazlıkta Türk mahkemelerinin yetkisinin tespiti gerekmektedir. Bu bağlamda, çalışmada öncelikle Türk hukukunda hâkimiyet sözleşmesine değinilecek daha sonra Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen hükümler esas alınarak yabancı unsurlu hâkimiyet sözleşmesinden doğan sorumluluğa uygulanacak hukuk ve sözleşmeden doğan uyuşmazlıkta Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Şirketler Topluluğu, Yabancı Unsurlu Hakimiyet Sözleşmesi, Uygulanacak Hukuk, Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi

Kaynakça

• Akıncı Z, Tarafların Yetkili Hukuku Belirlememeleri Durumunda Sözleşmeye Uygulanacak Hukuk (Ankara Üniversitesi Basımevi 1992).
• Alışkan M, ‘İşletme Konusu ve 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa Göre Ticaret Şirketlerinin Ehliyeti ve Temsili’ (2012) 18(2) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 207-220. Atakan MC, Şirketler Topluluğunda Hakimiyet (Aristo Yayınevi 2021).
• Avşar M, Milletlerarası Usul Hukukunda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisinin Belirlenmesinde Tarafların İrade Serbestisi (On iki Levha Yayıncılık 2021).
• Aybay R ve Dardağan E, Uluslararası Düzeyde Yasaların Çatışması Kanunlar İhtilafı (2. Bası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2008).
• Aygün M, ‘Yabancılık Unsurunun Mahiyeti ve Yargılamadaki Rolü’ (2014) 16 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1025-1066.
• Aygül M, Milletlerarası Özel Hukukta Şirketlere Uygulanacak Hukukun Tespiti (Seçkin Yayıncılık 2007).
• Bayata Canyaş A, AB ve Türk Hukuku Uyarınca Sözleşmeye Uygulanacak Hukuka İlişkin Genel Kural (Adalet Yayıncılık 2012).
• Can H ve Tuna E, Milletlerarası Özel Hukukun Esasları (2. Bası, Adalet Yayınevi 2022).
• Can H ve Tuna E, Milletlerarası Usul Hukuku (3. Bası, Adalet Yayınevi 2022)
• Can MÇ, Hakimiyet Sözleşmesi (Adalet Yayınevi 2020).
• Cheshire GC, North P and Fawcett J, Private International Law (eds) James Fawcett and Paul Torremans (15th Edition, Oxford University 2017).
• Çakır Çelebi FB, ‘Şirketler Topluluğunda Hakim Teşebbüs’ (2018) 4(1) Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi 19-32.
• Çebi H, ‘Alman ve İsviçre Hukukunda Şirketler Topluluğunda Tek Elden Yönetim Kavramı’ (2013) 17(1-2) Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 235-253.
• Çebi H, İşletme Sözleşmeleri (Adalet Yayınevi 2014).
• Çelikel A ve Erdem B, Milletlerarası Özel Hukuk (17. Bası, Beta Basım 2021).
• Demir Gökyayla C, Ticarî Uyuşmazlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi, (Vedat Kitapçılık 2021).
• Demirkol B, Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 24. Maddesi Çerçevesinde Sözleşmeye Uygulanacak Hukuk (2. Bası, Vedat Kitabevi 2014).
• Doğan V, Milletlerarası Özel Hukuk (7. Bası, Savaş Yayınevi 2021).
• Eminoğlu C, ‘Kuram-Uygulama İkileminde Şirketler Topluluğu Hukuku ve (Normatif) Şirketler Topluluğu Meydana Getirmeyen Hakimiyet İlişkileri-TTK’nin Şirketler Topluluğuna İlişkin Hükümleri ve TSY m. 105 Bağlamında Bir İnceleme’, iç İbrahim Bektaş (edr), XXXI. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları 2017) 11-64.
• Ercan D, Denkleştirme Taleplerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi (On İki Levha Yayıncılık 2021).
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (24. Bası, Yetkin Yayınları Ankara).
• Erkan M, ‘MÖHUK Madde 31 Bağlamında Türk Hukukunda Doğrudan Uygulanan Kurallara Bakış’ (2011) 14(2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 81-121.
• Erkan M, ‘Bir Tabu: Taşınmazın Aynına İlişkin Davalarda Münhasır Yetki’ (2012) 20(1) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi 11-51.
• Esen E, Milletlerarası Özel Hukukta Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması (Beta 2012).
• Esen E, ‘Türk Hukukunda Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanıması ve Tenfizinde Münhasır Yetki Kavramı’ (2022) 22(2) Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 183-206.
• Forum Europeum Corporate Group Law, ‘Corporate Group Law for Europe’ (2000) 1 European Business Organisation Law Review 165-264.
• Göğer E, Devletler Hususi Hukuku (4. Bası, Sevinç Matbaası 1977).
• Göktürk K, Şirketler Topluluğunda Sorumluluk Esasları – Anonim Şirketlerden Oluşan Topluluklar Bakımından– (2. Bası Seçkin Yayıncılık 2022).
• Grundman S, European Company Law (Intersentia 2007).
• Güner C, ‘Yapay Zekânın Verdiği Zarardan Doğan Sözleşme Dışı Sorumluluğa Uygulanacak Hukuk’ (2020) 8 (15) Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 229-272.
• Güngör, G, ‘Tüketicinin Mutad Meskeni Hukuku Düşünsel Temeller’ (2008) 57(2) AÜHFD 115-132.
• Güngör G, Tâbiiyet Hukuku (5. Bası, Yetkin Yayınları 2017).
• Güngör G, Türk Milletlerarası Özel Hukuku (Yetkin Yayınları 2021).
• Gürbüz Usluel A, ‘Şirketler Topluluğunda Denkleştirme’ (2012) 18(2) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 281-308.
• Huysal B, Milletlerarası Ticari Tahkimde Tahkime Elverişlilik (Vedat Yayıncılık 2010).
• Huysal B ve Süzen B, ‘Yabancılık Unsuru Taşıyan Boşanmaların Şekli’ (2020) 40(2) Public and Private International Law Bulletin 1199-1222.
• İrge Erdoğan B, ‘Uluslararası Şirketler Topluluğunda Hakim Şirket ile Bağlı Şirket Arasında Doğabilecek Sorumluluk Davalarında Uygulanacak Hukuk ve Yetkili Mahkeme’ (2019) 8(1) Uluslararası Ticaret ve Tahkim Hukuku Dergisi 117-150.
• İyigün S, ‘Şirketler Topluluğu ve Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması İlkesi’ (2015) 13(145) Legal Hukuk Dergisi 1-25.
• Kale S, ‘Şirketlerin Taraf Ehliyeti’ (2021) 18(1) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 119-126.
• Karaca HA, ‘Tahkime Elverişlilik: İflas ve Fikri Mülkiyet Uyuşmazlıkları’ İç Mustafa Erkan, Candan Yasan Tepetaş (edr), Tahkim Anlaşması Tahkim Okulu Panelleri Serisi Cilt 1 (On İki Levha Yayıncılık 2020) 393-412.
• Karaman Coşgun Ö, ‘6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda Teşebbüs Kavramı ve Tacir Sayılmasının Sonuçları’ (2015) 1(1) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 107-166.
• Karataş Durmuş N, ‘Ticaret Kanunu Kapsamındaki Şirket Toplulukları ve Bunların Vergi Hukuku Karşısındaki Durumları’ (2015) 2 Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi 71-84.
• Kavlak B, Uluslararası Şirket Birleşmeleri (On İki Levha Yayıncılık 2019).
• Kök İ, ‘Şirketler Topluluğu’, (2015) 15 Legal Banka Finans Hukuku Dergisi 1-18.
• Nomer E, Devletler Hususi Hukuku (23. Bası, Beta Basım 2021).
• Okutan Nilsson G, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Şirket Topluluğu Hukuku (On İki Levha Yayıncılık 2009).
• Özcanlı FB, Şirketler Topluluğunda Hâkimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması (On İki Levha Yayıncılık 2021).
• Özdemir Kocasakal H, Doğrudan Uygulanan Kurallar ve Sözleşmeler Üzerindeki Etkileri (Galatasaray Üniversitesi Yayınları 2001).
• Özel S, ‘Sebepsiz Zenginleşme Davalarında Kanunlar İhtilafı Meselesi’ (1999-2000)19-20 Milletlerarası Hukuk Bülteni 733-768.
• Özel S, Erkan M, Pürselim HS ve Karaca HA, Milletlerarası Özel Hukuk (On İki Levha Yayıncılık 2022).
• Özkan G, Çok Uluslu Şirketler, Türkiye’de Sorumluluk Davalarına Uygulanacak Hukuk ve Uyuşmazlık Çözümü (Yetkin Yayıncılık 2022).
• Pala, G, ‘Anonim Şirketlerde Hukukunda Hakim Şirket Yönetim Kurulu Üyesinin Bilgi Alma Hakkı’ (Yüksek Lisans Tezi, Koç Üniversitesi 2019).
• Pekcanıtez H, Özekes M, Akkan M ve TaşKormaz H, Medeni Usul Hukuku C. II (15. Bası, On İki Levha Yayıncılık 2017).
• Poroy R, Tekinalp Ü ve Çamoğlu E, Ortaklıklar Hukuku II (13. Bası, Vedat Yayıncılık 2017).
• Pulaşlı H, ‘Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Şirket Topluluğunun Temel Nitelikleri ve Hakim Şirketin Güven Sorumluluğu’ (2007) 11(1-2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 259-277.
• Pulaşlı H, Şirketler Hukuku Şerhi (3. Bası, Adalet Yayınevi 2018).
• Pürselim HS ve Yöney C, ‘Türk Hukukunda Gerekçesiz Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi’ (2022) 42(1) Public and Private International Law Bulletin 357-390.
• Pürselim Arning HS, İş İlişkisi Kapsamında Rekabet Yasağı Sözleşmesine Uygulanacak Hukuk (On İki Levha Yayıncılık 2022).
• Robertson AH, Characterization in the Conflict of Laws (Harvard University Press 1940).
• Sargın F, Milletlerarası Usul Hukukunda Yetki Anlaşmaları (Yetkin Yayıncılık 1996).
• Süral C, ‘Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi’ (2012)100 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 167-216.
• Süzen B, Tanıma ve Tenfiz Davalarında Kararı Veren Mahkemenin Yetkisinin Denetimi (On İki Levha Yayıncılık 2016).
• Süzen B, ‘Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 10. Maddesi Kapsamında Yabancı Unsurlu Sözleşmelerden Doğan Davalarda Yetki’ (2016) 11(145-146) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1111-1146.
• Symeonides S. ‘Private International Law: Idealism, Pragmatism, Eclecticism’ (2017) 384 Recueil des cours.
• Şanlı C, Esen E ve Ataman Figanmeşe İ, Milletlerarası Özel Hukuk (9. Bası, Beta 2021).
• Şit Köşgeroğlu B, Milletlerarası Yetki Tesisinde İfa Yeri Kuralı (Yetkin Yayınları 2022).
• Tekinalp G, Milletlerarası Özel Hukuk, Bağlama ve Usul Hukuku Kuralları (13. Bası, Vedat Kitapçılık 2020).
• Tekinalp G ve Uyanık Çavuşoğlu A, Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama Kuralları (11. Bası, Vedat Kitapçılık 2011).
• Tekinalp Ü, ‘Right of Action under the Draft Turkish Corporate Group Law, Wirtschaftsrecht in Theorie und Praxis’ in Kunz, P. V. (eds), Festschrift für Roland von Büren, Basel: Helbing Lichtenhahn Verlag (Helbing Lichtenhahn Verlag 2009) 153-184.
• Tekinalp Ü, ‘Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Şirketler Topluluğuna İlişkin Düzenlemesinde Kontrol İlkesi’, İç Ömer Teoman (ed), Hüseyin Hatemi’ye Armağan C. II (Vedat Yayıncılık 2009) 1543-1556.
• Tekinalp Ü, ‘Türk Ticaret Kanununun Ortaklıklar Topluluğuna İlişkin Milletlerarası Özel Hukuk Kuralı Niteliğindeki Hükümleri’ (2020) 40(2) Milletlerarası Hukuk Bülteni 1709-1713.
• Tekinalp Ü, Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku (3. Bası Vedat Kitapçılık 2013).
• Tiryakioğlu B, Taşınır Mallara İlişkin Milletlerarası Unsurlu Satım Akitlerine Uygulanacak Hukuk (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1996).
• Tütüncübaşı U, ‘Türk Hukukuyla Karşılaştırmalı Olarak Alman Hukukunda Yabancı Yargı Kararlarının Tanınması ve Tenfizi’ (2017) 16 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1525-1551.
• Uluocak N, Kanunlar İhtilafı Yasama Yetkisi Kuralları (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1971).
• Ünal ZÖ, ‘Hakimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması Durumunda Tazminat Davası’ (2014) 3 (11) Legal Banka ve Finans Hukuku Dergisi 85-115.
• Vardar Hamamcıoğlu G, Türk Medeni Kanunu’na Göre Yerleşim Yeri (On İki Levha Yayıncılık 2009).
• Vischer F. ‘General Course on Private International Law’ 1992 232 Recuil des cours.
• Vural Çelenk B, ‘Yabancı Unsurlu İş Sözleşmelerinde For Devletinin Doğrudan Uygulanan Kurallarının Tespiti ve Uygulanması’ (2017) 3 Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi 284-285.
• Yanlı V, ‘Hakimiyet Sözleşmeleri’ (2013) 3(1) Regesta Ticaret Hukuku Dergisi, 3-18.
• Yarar G, Milletlerarası Özel Hukukta Arabuluculuk (On İki Levha Yayıncılık 2019).
• Yavuz M, ‘Türk Hukukunda Hakimiyet Sözleşmeleri’ (2020) 7(21) Gümrük Ticaret Dergisi 44-53.
• Yılmaz A ve Dülgerler M, ‘Hakimiyet Sözleşmelerinde Tarafların Sorumluluk ve Yükümlülükleri’ (2016) (Summer) GSI, https://www.goksusafiisik.av.tr/Articletter> Erişim Tarihi 5 Ekim 2022 179-190.
• Yöney C, Yabancı Hukukun Uygulanması (On İki Levha Yayıncılık 2018).
• Yücel YF ‘Hak ve Menfaatler Üzerine Bir İnceleme’ (2010) 91 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 335-357.