BORSA İSTANBUL’DAKİ ÇİMENTO İŞLETMELERİNİN ETKİNLİK VE PERFORMANSLARININ ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME YÖNTEMLERİ İLE ANALİZİ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 61, 165 - 192, 15.09.2020

Mustafa Çanakçıoğlu , Hande Küçükönder

Öz

Bu çalışma, Borsa İstanbul (BIST) imalat sanayinde yer alan Taş, Toprak Endeksindeki (XTAST) çimento işletmelerinin finansal performans ve etkinliklerinin aşamalı bir yaklaşım ile değerlendirilmesini önermektedir. Önerilen yaklaşımın ilk aşamasında; finansal performansın Entropi ve OCRA (Operational Competitiveness RAting) yöntemlerinden oluşan entegre bir model ile belirlenmesini, ikinci aşamasında da, Veri Zarflama Analizi (VZA) ile işletmelerin etkinlik durumlarının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla, endekste yer alan 15 işletmenin, 1999-2018 dönemlerine ilişkin finansal tablolarından hesaplanan veriler kullanılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre; 20 yıllık dönemsel süreç boyunca en yüksek finansal performansa sahip işletmenin Mardin Çimento Sanayii ve Ticaret A.Ş. olduğu görülmüştür. İşletmelerin dönemsel etkinlikleri değerlendirildiğinde, 2009 yılı etkinlik düzeyinde en fazla düşüşün görüldüğü, işletmelerin en çok %100 göreli etkin oldukları yılın ise, 2004 olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca, seçilen dönemlerde etkinliği sürekli olan işletmelerin, Akçansa Çimento, Mardin Çimento ve Nuh Çimento olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

BIST Çimento İşletmeleri, Etkinlik, Performans, ENTROPİ, OCRA, VZA

Kaynakça

• Alimohammadlou, M. ve Mohammadi, S. (2016). Evaluating the Productivity using Malmquist Index Based on Double Frontiers Data. Social and Behavioral Sciences, 230, 58-66.
• Akbulut, R. ve Rençber Ö. F. (2015a). BİST’te İmalat Sektöründeki İşletmelerin Finansal Performansları Üzerine Bir Araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 65, 117-136.
• Akbulut, R. ve Rençber, Ö. F. (2015b). Veri Zarflama ve Lojistik Regresyon Analizi ile Çimento İşletmelerinde Finansal Performansa Dayalı Etkinliklerin Değerlendirilmesi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 7(3), 91-103.
• Atukalp, M. E. (2019). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Çimento Firmalarının Finansal Performansının Analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 81, 213-230.
• Başkaya, Z. ve Öztürk A. B. (2012). Measuring Financial Efficiency of Cement Firms Listed in Istanbul Stock Exchance Via Fuzzy Data Envelopment Analysis, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 54, 175-188.
• Elitaş, C. ve Eleren, A. (2007). Çimento Sektöründe İMKB’ye Kayıtlı İşletmelerin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Etkinlik Analizi. Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 18(64), 103-122.
• Cenger, H. (2011). İMKB’de İşlem Gören Çimento Şirketlerinin Performanslarının Ölçülmesinde Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(3-4), 31-44.
• Charnes, A., Cooper, W. W. ve Rhodes, E. (1978). Measuring the Efficiency of Decision Making Units. European Journal of Operational Research, 2(6), 429-444.
• Dumanoğlu, S. (2010). İMKB'de İşlem Gören Çimento Şirketlerinin Mali Performansının TOPSIS Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29(2), 323-340.
• Ege, İ. ve Yaman, S. (2018). TOPSIS ve MOORA Yöntemleri ile Ölçülen Finansal Performansın Pay Getirilerine Etkisi: BİST Çimento-Beton İşletmeleri Üzerine Bir Panel Veri Uygulaması. Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 75-96.
• Ertuğrul, İ. ve Karakaşoğlu, N. (2009). Performance Evaluation of Turkish Cement Firms with Fuzzy Analytic Hierarchy Processand TOPSIS Methods, Expert Systems with Applications, 36(1), 702–715.
• Genç, A. ve Kılıç, G. (2018). Aksiyomatik Tasarım Yöntemi ile BIST Çimento Sektörü Firmalarının Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi. 19. Uluslararası Eyi Sempozyumu Tam Metin Bildiri Kitabı (17-20 Ekim 2018), 513-524.
• Gerek, İ. H., Erdiş, E. ve Yakut, E. (2011). Finansal Performansa Dayalı Etkinlik Ölçümü: Çimento Sektörü Uygulaması. 6. İnşaat Yönetimi Kongresi, 25-26-27 Kasım 2011, Bursa TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, 151-164.
• Güleç, Ö. F. ve Özkan, A. (2018). Gri İlişkisel Analiz Yöntemi ile Finansal Performansın Değerlendirilmesi: BİST Çimento Şirketleri Üzerine Bir Araştırma. Muhasebe ve Denetime Bakış, 18(54), 77-96.
• Günay, B. (2015). BİST’te İşlem Gören KOBİ Gıda İşletmelerinin Etkinliklerinin VZA Yöntemi ile Ölçülmesi. Uluslararası Akademik Bakış, (47), 1-20.
• Karsak, E. E. ve İşcan, F. (2000). Çimento Sektöründe Göreli Faaliyet Performanslarının Ağırlık Kısıtlamaları ve Çapraz Etkinlik Kullanılarak Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi. Endüstri Mühendisliği Dergisi, 11(3), 2-10.
• Kayalıdere, K. ve Kargın, S. (2004). Çimento ve Tekstil Sektöründe Etkinlik Çalışması ve Veri Zarflama Analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 196-219.
• Kayıhan, B. (2017). Mali Performans Analizi: BİST Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Sektörü İşletmelerinde Bir Uygulama. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(46), 453-469.
• Kızıl, E. (2019). Borsada İşlem Gören Şirketlerin Finansal Performansları ile Borsa Performansları Arasındaki İlişki: BİST Taş, Toprak Endeksindeki Çimento Firmaları Üzerine Bir Uygulama. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1(1), 47-63.
• Koçyiğit, M. M. (2016). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Çimento İşletmelerinin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi Kullanılarak Ölçülmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(57), 429-439.
• Kula, V., Kandemir, T. ve Özdemir, L. (2009). VZA Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Ölçüsü İMKB’ye Koteli Çimento Şirketleri Üzerine Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9, 187-202.
• Kula, V. ve Özdemir, L. (2007). Çimento Sektöründe Göreceli Etkinsizlik Alanlarının Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Tespiti. Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(1), 55-70.
• Küçükaksoy, İ. ve Önal, S. (2011). An Analysis on Reel Sector Effectiveness: Application on Cement Companies Registered to IMKB (Istanbul Stock Exchange Market-ISE) in Turkey in Years 2006-2009, International Research Journal of Finance and Economics, 69, 128-140.
• Münyas, T. (2018). Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarının Finansal Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi İle Değerlendirilmesi. Journal of Life Economics, 5(4), 111-126.
• Omrani, S., Jafari, M. ve Mansori, A. (2019). Analysis of Financial Performance of Cement Industry Manufacturing Companies in Tehran Stock Exchange Using The Fahp Technique and The TOPSIS Method. Independent Journal Of Management & Productıon (Ijm&P), 10(2), 512-536.
• Özbek, A. (2015). Efficiency Analysis of Foreign-Capital Banks in Turkey by OCRA and MOORA. Research Journal of Finance and Accounting,6(13), 21-30.
• Özden, Ü. H., Başar, Ö. D. ve Kalkan, S. B. (2012). İMKB’de İşlem Gören Çimento Sektöründeki Şirketlerin Finansal Performanslarının VİKOR Yöntemi ile Sıralanması. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, 17(1), 23- 44.
• Öztürk, E. (2016). Maliyet Performansının Ölçümü İçin Göreli Etkinlik Analizi: BIST Çimento Sektöründe Veri Zarflama Analizi Uygulaması. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 1-16.
• Parkan, C., Lam, K. ve Hang, G. (1997). Operational Competitiveness Analysis On Software Development. Journal of Operational Research Society, 48(9), 892-905.
• Raikar, A. V. (2018). An Analytical Study of the Cement Sector and Selected Cement Companies in India by Using Multi Criteria Decision Making (MCDM) Technique of Analytic Hierarchy Process (AHP) and VIKOR. International Journal of Research in Management, Economics and Commerce, 8 (5), 1-11.
• Rezaie, K., Saeidi., R. S., Nazari, S. S. ve Badizadeh, A. (2014). Evaluating Performance of Iranian Cement Firms Using an Integrated Fuzzy AHP–VIKOR Method, Applied Mathematical Modelling, 38(21-22), 5033-5046.
• Saygılı, E. E. ve Şahin, Y. (2018). Finansal Performans ile Hisse Senedi Yatırımcı Kararları Arasındaki İlişki: BIST Çimento Sektöründe TOPSIS Uygulaması, Izmir Democracy University Social Sciences Journal, 1(1), 16-45.
• Soba, M., Akcanlı, F. ve Erem, İ. (2012). İMKB’ye Kayıtlı Seçilmiş İşletmelere Yönelik Etkinlik Ölçümü ve Performans Değerlendirmesi: Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Uygulaması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (27), 229-243.
• Sakarya, Ş. ve Akkuş, H. T. (2015). Finansal Performansın Ölçülmesinde Geleneksel Oranlar ile Nakit Akım Oranlarının Karşılaştırmalı Analizi: BIST Çimento Şirketleri Üzerine TOPSIS Yöntemi ile Bir Uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 97-108.
• Shekhar, C. (20017). A Study on The Performance Effıcıency of Cement Sector In Indıa. International Educational Scientific Research Journal, 3(6), 35-48.
• Tayyar, N. ve Şimşek, F. (2011). İşletmelerde Etkinlik ve Performans Değerlendirmede AHP ve TOPSIS Analizlerinin Kullanımı: Çimento Sektöründe Bir Uygulama. 12th Internatıonal Symposıum On Econometrics Statistics And Operations Research, Pamukkale Unıversity Department Of Econometrics, May 26-29, 311-324.
• Wang, S. (2006). Comments on Operational Competitiveness Rating Analysis (OCRA). European Journal of Operational Research, 169(1), 329-331.
• Yalama, A. ve Sayım, M. (2008). Veri Zarflama Analizi ile İmalat Sektörünün Performans Değerlendirmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 89-107.
• Yılmaz, M. K. ve Çıracı, D. D. (2004). Hisse Senetleri İMKB’de İşlem Gören Çimento Şirketleri’nin Likidite ve Kârlılık Açısından Veri Zarflama Yöntemi İle Etkinlik Analizi. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 6(3), 129-148.
• Zhang, X. Q., Wang, C. B., Li, E. K. ve Xu, C. D. (2014). Assessment model ofecoenvironmental vulnerability based on improved entropy weight method. The Scientific World Journal, 2014, 1-7.