CEZAEVLERİNDE BONCUK İŞİ YAPIMI EL SANATLARI ÜRÜNLERİNİN VE ÖZEL BİR KOLEKSİYONDA YER ALAN SAYA ÖRNEKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2022, , 78 - 99, 25.04.2022

Hatice Somçağ

https://doi.org/10.54707/meric.1071839

Abstract

Saya ve tabandan oluşan ayakkabı, makine, gereç ve üretim tekniklerinin geliştirilmesi ile günde binlerce çift üretilebilen sanayi ürününe dönüşmüştür. Buna karşın saya yapımında halen birçok el sanatı tekniği kullanılmaktadır.
Boncuk örgü tekniği bunlardan birisidir. İpliğe boncuk dizilerek ayakkabı yüz şablonuna göre tığ ile örülmesiyle saya yapılmakta, dikildikten sonra tabana monte edilerek ayakkabıya dönüştürülmektedir. Geçmişte boncuk işi olarak da isimlendirilen “hapishane işi” sayalar sipariş ile yapılmıştır.
2015 yılında Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevleri İş Yurtları Kurumu Ankara ili Sincan Cezaevi iş yurdunda yürütülen çalışmada, boncuk işi saya yapımının sürdürülüp sürdürülmediği aynı zamanda da daha önce örülen ürünlerin incelenerek belgeleme çalışması planlanmıştır. Adalet Bakanlığı’ndan alınan izin doğrultusunda hükümlülerle yapılan görüşmelerde boncuk işi ürünler, bu ürünlerin yapımında kullanılan araç, gereç, yapım teknikleri, ürünlerin renk ve desen özellikleri incelenmiş ancak saya örgülerine rastlanmamıştır.
Bu doğrultuda, özel bir arşivde bulunan 20. Yüzyıl ortalarında yapılmış 3 çift saya; yapıldığı cezaevi, teknik, biçim, gereç, renk, motif ve kompozisyon yönünden incelenmiş, iş yurtlarında yapılan günümüz boncuk işi ürünlerle karşılaştırılmış, boncuk işi çalışmanın hükümlüler üzerinde olumlu etkileri saptanmıştır.
Bu çalışmada maddi kültür ürünü hapishane işi sayalara dikkat çekmek, kaynak oluşturmak, yeniden tasarlanıp üretilmesi, tanıtılması ve kayıt altına alınması hedeflenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Ayakkabı, Saya, Boncuk, Örgü, Hapishane işi.

BEADWORK MAKING AT PRISONS AND PRISON WORK UPPERS

Abstract
The shoe consists of upper and tread, transformed into an industrial product that can be produced in thousands of units per day together with the development at machines, tools and production techniques. However, many handcraft techniques are still used at upper production.
Bead knitting technique is one of those. Upper is done by lining beads to rope and being knitted with needle according to the face pattern of shoe, after being sewed, mounted to the shoe and turned into shoe. The “prison work” uppers that were named as bead work were done according to the orders.
At the study performed at Confinement Facilities and Prisons Work Dormitories Ankara City Sincan Prison work dormitory at the year 2015, it was planned to determine weather production of bead work uppers continued or not and documentary work was planned by examining the previously knitted works. At the interviews performed by getting the consent of Ministry of Justice, bead work products, tools, materials used at the production of these, production techniques, color and pattern features of the products were examined but no upper knits were not seen.
İn this direction, 3 pairs of uppers of a special archive that were done at the middle of 20th Century; examined as making prison, technique, form, tools, materials, color, motif and composition, they were compared with today’s bead works made at the work dormitories, positive effects of beadwork on the prisoners were determined.
At this study, it was purposed to take attention on prison work uppers that are production of monetary culture, forming sources, their redesign and production, their introduction and to be taken into record.
Key Words: Shoes, Upper, Bead, Knitting, Prison Work.

Keywords

Ayakkabı, Saya, Boncuk, Örgü, Hapishane işi.

Thanks

Sayın Editörüm ve sayın hocalarıma, ilgi ve emekleri için şimdiden çok teşekkür ederim.

References

• Akalın, S., Yılgör, A. ve Seyhan, N. (1993). Ayakkabıcılık Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Matbaası.
• Atik, Ş. (2007). Çağlar Boyu Boncuk: Boncuk, İnanç, Güç ve Güzellik. İstanbul: Seçil Ofset.
• Boncourt, L. ve Chamisso, A. (1987). Boncuk. Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi içinde. (Cilt 4, ss. 413-414). İstanbul.
• Belli O. (2010). Urartu Takıları. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2007). “Orta ve İç Asya’da Kazı Ve Araştırmalarda Elde Edilen Materyale Göre Erken Devir Türklerinde Çizme”. (Emine Naskali Gürsoy). Ayakkabı Kitabı. (2. Baskı), İstanbul: Kitabevi, s.347- 356.
• Darga, M. ve Konyar, E. (2007). Boncuklar Dizilir Zamana. Muhibbe Darga (Ed.), Gönül Paksoy Koleksiyondan Kreasyona Boncuk / Koleksiyon içinde. (28-31). İstanbul: Rezan Has Müzesi Yayınları.
• Elibal, İ. (2009). “Hükümlülerin Açık Cezaevlerindeki İş Yurtlarında Düzenlenen İş ve Meslek Eğitimi Etkinliklerine Yönelik Görüşleri”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kastan, C. (2007). Ayakkabı Teknolojisi. Konya: 2. Baskı.
• Kurt, G. (2014). (Turkey, Ankara). Traditions in Turkey Beading. (Based on Workshop Penal Colony) 58-65//Design. Art. Industry: International collection of scientific papers. Issue 2, executive editor Ph.D. N. M. Shabalina. Chelyabinsk, 124 p. ISSN 2312-6116.
• Kurt, G. (2011). Akdeniz Bölgesi Boncuk Oyalarından Yapılan Ürünlerin İncelenmesi. (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi). Gazi Üniversitesi /Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2012). El Sanatları Teknolojisi. Boncuk Aksesuarları. Ankara.
• Somçağ, H. (2018). Boncuk işi (Hapishane İşi) Sayalardan Üretilen Ayakkabılar: Mehmet Akbacakoğlu Koleksiyonundan. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. C:6. S: 15. S: 489-500.
• Ürün ve Hizmet Kataloğu ( ? ). Ceza İnfaz Kurumları İle Tutukevleri İş Yurtları Kurumu. Hazırlayan Ar-ge Şubesi. Basım: Ankara Açık Ceza İnfaz Kurumu Matbaa Atölyesi. Ankara.
• Yanar, A., Erdoğan, Z., Kayabaşı, N., ve Söylemezoğlu, F. (2013). Tutuklu ve Hükümlülere El Sanatları Eğitimi Verilmesi ve Sonuçlarının İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (1). Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/32365