Ebû İshâk İbrâhîm Ettafeyyiş ve “el-Fark Beyne’l-İbâziyye ve’l-Havâric” Adlı Eseri

Year 2020, Volume: 11 Issue: 1, 369 - 396, 30.06.2020

Ramazan Tarik , Zekeriya Doğrusözlü

Abstract

İslam Tarihi’nin oldukça erken döneminde siyasi çekişmelerin dini sonucu olarak neşet bulmuş ilk mezhebi oluşumun Hâricîlik olduğu bilinir. Daha çok, çoğunluğa ve siyasi otoriteye karşı almış olduğu muhalif pozisyonu ile temayüz eden bu mezhep kendi bünyesinde bütünlüğü sağlayamamış, kısa süre içerisinde bölünmeler yaşayarak Acâride, Ezârika, Necedât, Sufriyye ve İbâziyye gibi birçok kola ayrılmıştır. Anarşist ve dışlayıcı karakterlerinden ötürü bu fırkalar, İslam toplumun nezdinde karşılık bulamamış ve dolayısıyla da varlıkları kısa sürmüştür. Ancak bunlar içerisinde, diğerlerine nazaran itikadi ve siyasi olarak mutedil olan İbâziyye, Umman ve Cezâyir gibi, Arap yarımadasının güneyiden Kuzey Afrika’ya kadar birçok bölgeye yayılarak varlığını günümüze değin idame ettirebilmiştir. Diğer taraftan bağlı bulunduğu Hâricilik ile arasındaki aidiyet ve mensubiyet polemiklerini de günümüze kadar taşımışlardır. İbâzî alimleri, tarihteki olumsuz imajı ve isimlendirmeden kaynaklanan menfi çağrışımlardan dolayı, İbâzîliğin Hâricîliğin bir kolu olduğu yönündeki genel kabule karşı itirazlarında elbette haklılık payları vardır. Ancak, düşünce ve zihniyet bazlı farklılaşmalar olsa da, İbâzîliğin organik olarak Harîciliğin bir kolu olduğu makalat sahibi müelliflerince müsellemdir. Yanı sıra, İbâzîliğin Hâricîlikten teberri çabaları güncelliğini korumaktadır. Fırkaların veya mezheplerin ne oldukları ve ne olmadıkları üzerinden kendilerini özgün bir şekilde ifade ettiği bu tür çabalar, onların içerden tanınmasına katkıda bulunacağından, İslam Mezhepleri Tarihi’nin ilgisini hak etmektedir. Çalışmamızda, söz konusu Hâricîlikten teberri çabalarından biri olarak değerlendirdiğimiz Ebû İshâk İbrâhîm Ettafeyyiş’in “el-Fark Beyne’l-İbâziyye ve’l-Havâric” adlı eseri ele alınmıştır. İlk olarak, müellifin hayatı ve ilim dünyasına yaptığı katkılar hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonra mezkûr risâlenin tercümesi yapılmış ve yazarın eserdeki iddiaları esas alınarak değerlendirilmiştir.

Keywords

İslam Mezhepleri Tarihi, Hâricî, İbâzî, Ettafeyyiş

References

• 7. KAYNAKÇA a. Basılı Kaynaklar Ağırkaya, Güven. “İbâzî Tefsirlerde Hâricî İzler (Himyânu’z-Zâd Örneği)”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/11 (Aralık/ December 2019): 574.
• Ağırkaya, Güven. “Cezayir Bölgesinde İbâzî Mezhebini Canlandıran Çok Yönlü Bir Müfessir: Muhammed B. Yusuf Ettafeyyiş”, Adıyaman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi İslami İlimler Araştırmaları Dergisi, 2019/2, 59-60.
• Ateş, Orhan. “İmam Câbir b. Zeyd el- Ezdî’nin Mektupları ve İbâdiyye Açısından Önemi”, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 1/4 (01 Haziran 2017): 1-3, 18.
• Efendioğlu, Mehmet. “Saîd b. Cübeyr”, Diyanet İslam Ansiklopedi (İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2008), 35: 552-554.
• es-Seâlebî, Abdülaziz. Halfiyyâtu’l-mu’temeri’l-İslâmî bi’l-Kudüs, Beyrut: Dârû’l-Garbi’l-İslami, 1988.
• es-Sallâbî, Ali Muhammed. el-İbâziyye: Medresetün İslâmiyyetün baîdetün ani’l-havâric, Mektebetü Hasan el-Asriyye, Beyrut, 2019.
• Ettafeyyiş, Ebû İshâk İbrâhîm. el-Fark Beyne’l-İbâziyye ve’l-Havâric, Mektebetü’d-Dâmirî li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, Uman, 2014, 32 sayfa.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkadir b. Tâhir. el-Fark beyne’l-Fırâk ve Beyânu’l-Fırkâ’n-Nâciyye, Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedîde, 1977.
• el-Kâlî, İsmail b. el-Kâsım Ebu’l-Âlî. el-Emâlî, thk. Muhammed b. el-Cevâd (Dâru’l-Kutubu’l-Mısriyye, 1344), 232;
• eş-Şehristânî, Ebü'l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut, 1986.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslam Mezhepleri, İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı, 2008.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Cülendâ b. Mes’ûd”, Diyanet İslam Ansiklopedi (İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 1993), 8: 107.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkadir b. Tâhir. el-Fark beyne’l-Fırâk ve Beyânu’l-Fırkâ’n-Nâciyye, Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedîde, 1977.
• eş-Şehristânî, Ebü'l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut, 1986.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslam Mezhepleri, İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı, 2008.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İbadiyenin Doğuşu ve Görüşleri, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1983.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâziyye”, Diyanet İslam Ansiklopedi, (İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 1999), 19: 256.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”, Diyanet İslam Ansiklopedi, (İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 1997), 16: 161.
• Hizmetli, Sabri. “Ettafeyyiş,” Diyanet İslam Ansiklopedi (İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 1995), 11: 500.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut: Dârû’l-Fikr, 1407.
• İbnü’l-Esîr, Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-Târih, thk. Ebu’l-Fedâ Abudullah el-Kâzî Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1407.
• Kubat, Mehmet. İslam Mezhepleri Tarihi, İstanbul: Kitap Dünyası, 2014.
• Nüveyhiz, Âdil. Muʿcemü aʿlâmi’l-Cezâʾir min sadri’l-İslâm hattâ’l-asri’l-hâdır, Müessesetü Nüveyḥizi’s-Seḳâfiyye, Beyrut, 1980.
• Onat, Hasan. “Mervân II”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2004), 29: 227-229.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslam Mezhepleri Tarihi, 4. Bs. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Yapar, Abdurrahman. Mezhebî Saiklerin Kuran Tefsirindeki Rolü Ettafeyyiş Örneği, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, Şanlıurfa, 2016.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İbrâhim Ettafeyyiş”, Diyanet İslam Ansiklopedi (İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2016), EK-I: 426-427.
• Yiğit, İsmail. “Tevvâbîn”, Diyanet İslam Ansiklopedi (İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2012), 41: 49-50.
• b. İnternet Kaynakları
• “Fazîletü’ş-Şeyh Ahmed b. Suûd es-Siyâbî”, Fatwa Academy, http://www.fatwaacademy.org/viewmember.aspx?ID=3
• Abdü’ş-Şekûr, Semîr. “eş-Şeyh Ahmed b. Suûd es-Siyâbî”, Misralabad, http://misralbalad.com/page.php?id=51495.
• https://www.adf.site/ar/ouvrages/431-al-farq-bayna-al-ibadhiya-wa-al-khwarij.
• “Cem’iyyetü’ş-Şeyh Ebî İshâk İbrâhîm Ettafeyyiş bi Hizmeti’t-Türâs”, https://www.elminhaj.org/ishak.php?id=3.
• Muhammed, Muhammed Abdullah. “eş-Şeyh Ahmed b. Suûd es-Siyâbî”, alwasatnews, http://www.alwasatnews.com/news/1131276.html.