1258/1843 Tarihli Nüfus Defterine Göre Kıbrıs Nüfusu Üzerine Toplumsal ve Demografik Değerlendirmeler

Year 2023, , 521 - 542, 15.09.2023

Kazim Baycar , Muhammet Yeniyurt

https://doi.org/10.56720/mevzu.1334915

Abstract

Bu çalışma tarihsel demografi kapsamında on dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında Kıbrıs’ta nüfus ve beşerî sermaye yapılarını incelemeyi amaçlamaktadır. Bunu yaparken ekonomi tarihçiliğinde beşerî sermayenin bir temsili değişkeni olarak kullanılan “sayısal okuryazarlık düzeyleri” temel gösterge olarak kullanılmıştır. Kıbrıs’ta farklı dinlere mensup insanların birbiriyle iç içe yaşadığı ve ortak bir toplumsal yapı oluşturduğuna yönelik çıkarımlar mevcut literatürde yer almaktadır. Çalışmamız farklı dini gruplar arasındaki toplumsal etkileşimin beşerî sermayede de yakınsama meydana getireceği varsayımından hareketle akademik literatürde yer alan söz konusu yaklaşımı Kıbrıs özelinde beşerî sermaye bağlamında ve sayısal zeminde test etmeyi amaçlamaktadır. Bu maksat doğrultusunda makalemiz ekonomi tarihçiliğinde başvurulan “yaş yuvarlama” ve “ABCC” indeks hesaplamalarını kullanmaktadır. Sayısal analizimizin veri setini de 1843 yılında kayda alınan Lefkoşa Nüfus defteri oluşturmaktadır. Bu kayıtlarda Lefkoşa’daki Müslüman ve Hristiyan bireylerin isimleri, fiziksel özellikleri, yaşları, meslekleri, erkek çocuk sayıları yer almaktadır. Sayısal analizlerimizin neticesinde adadaki Müslüman ve gayrimüslim topluluklar arasında beşerî sermaye bağlamında ciddi bir farklılığın olmadığını gözlemlemekteyiz. Bu durum da İngiliz egemenliği öncesi Osmanlı Kıbrıs’ında toplumsal gruplar arasında homojenliğin sağlanmış olduğu fikrini doğrular niteliktedir.

Keywords

Kıbrıs, Nüfus Defterleri, Osmanlı Tarihi, Beşerî Sermaye, 19. Yüzyıl

Ethical Statement

Bu makale, Taras Şevçenko 9. Uluslararası Sisyal Bilimler Kongresi’nde sözlü olarak sunulan ve tam metni yayımlanmayan “İngliz Egemenliği Öncesi Kıbrıs’ta Nüfus ve Beşerî Sermaye” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Supporting Institution

TÜBİTAK tarafından ARDEP 1001 projeleri

Project Number

222K027

Social and Demographic Analysis on Cyprus Population According To the Population Register Dated 1258/1843

Abstract

This study aims to sketch out the human capital and population structure of Cyprus, in the first half of the nineteenth century and analyse it in a historical demographic context. For this practice, the level of “quantitative literacy”, which is accepted as a proxy variable of human capital, is used. The existing academic literature indicates that people of different religious affiliations were socially intermingled, and they possessed a common social structure on the Island. Relying on the assumption that social interaction between people of different religions would ultimately end up with convergence in human capital; our article aims to test the mentioned argument in the literature within the framework of human capital using numerical sources and methodology. For this purpose, our study uses the “age heaping” method and “ABCC index” which has been widely used in economic history literature. As for numerical sources, we extracted the dataset from the “Population Register of Lefkoşa” which was held by the government of the time in 1843. The census includes the individuals’ names (of both Muslim and Christian separately), their repu-tation, physical characteristics, ages, occupations, and the number of sons in Lefkoşa. Our numerical analysis shows that there was no significant gap between Muslims and non-Muslims in terms of human capital. This verifies the idea that social homogeneity between different groups had already been achieved in Cyprus before British sovereignty.

Keywords

Cyprus, Population Registers, Ottoman History, Human Capital, 19th Century

Project Number

222K027

References

• A’Hearn, Brian vd. “Quantifying Quantitative Literacy: Age Heaping and the History of Human Capital”. The Journal of Economic History 69/3 (2009), 783-808.
• Barkey, Karen. Eşkıyalar ve Devlet. çev. Zeynep Altok. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Baycar, Kazım vd. “On dokuzuncu Yüzyıl Başı Anadolu’da Sayısal Okur-Yazarlık Düzeyleri: Ekonometrik Bir Analiz”. Journal of Emerging Econo-mies and Policy 8/1 (2023).
• Baycar, Kazım- Yeniyurt, Muhammet. “Taras Şevçenko 9. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi”. İngiliz Egemenliği Öncesi Kıbrıs’ta Nüfus ve Beşerî Sermaye. Ukrayna, 2023.
• Bedevi, Vergi. “Kıbrıs Şer’i Mahkeme Sicilleri Üzerine Araştırmalar”. Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi, 1969.
• Blum, Matthias- Krauss, Karl-Peter. “Age Heaping and Numeracy: Looking behind the Curtain”. The Economic History Review 71/2 (2018), 464-479. https://doi.org/10.1111/ehr.12615
• Çiçek, Kemal. “Kıbrıs”. TDV İslam Ansiklopedisi. 25/373-379. Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kibris
• Çoruh, Haydar. Sultan İkinci Mahmud Döneminde Kıbrıs (1808-1839). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2017.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Kıbrıs Mutassarrıflığı Defterleri (TŞR.KB.d), no 56.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), NFS. d.94.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), NFS.d. 8299
• Erdem, Y. Hakan. Osmanlıda Köleliğin Sonu 1800-1909. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Göyünç, Nejat. “Hâne”. TDV İslam Ansiklopedisi. 15/552-553. İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 1997. https://islamansiklopedisi.org.tr/hane--maliye
• Groot, A.H. De. “Kıbrıs”. Tarihin İçinden / Doğumunun 65.Yılında Prof.Dr. Ahmet Özgiray’a Armağan. ed. M. Akif Erdoğru. IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.
• Jennings, Ronald C. “Lefkoşa”. Tarihin İçinden / Doğumunun 65.Yılında Prof.Dr. Ahmet Özgiray’a Armağan. ed. Akif Erdoğru. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 1995.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı Nüfusu: 1830-1914. çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003.
• Kütükoğlu, Mübahat S. Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010.
• Orhonlu, Cengiz. “Osmanlı Türklerinin Kıbrıs Adasına Yerleşmesi 1570-1580”. 95-97. Ankara: Türk Heyeti Tebliğleri, 1969.
• Öz, Mehmet. “Tahrir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39/425-429. İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2010. https://islamansiklopedisi.org.tr/tahrir
• Özekmekçi, Mustafa Mesut. “1840/41 Tarihinde Balat Kazası Nüfusu ve Demografik Özellikleri (2916 Numaralı Nüfus Defterine Göre)”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16/3 (30 Eylül 2018), 385-406. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.465743
• Özekmekçi, Mustafa Mesut. Bergama 1838. İzmir: Bergama Belediyesi Kültür Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Özekmekçi, Mustafa Mesut. “Ceride Odası 1830-1850”. Tarih ve Gelecek Dergisi 6/3 (28 Eylül 2020), 1012-1024. https://doi.org/10.21551/jhf.793950
• Panzac, Daniel. Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba 1700-1850. çev. Serap Yılmaz. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Shakespeare, William. Othello. çev. Özdemir Nutku. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
• Shaw, Stanford J. “The Ottoman Census System and Population, 1831-1914”. International Journal of Middle East Studies 9/3 (1978), 325-338.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. Belgelerle Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs. İstanbul: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Yayın No: 9, 2. Basım, 2020.
• Yıldız, Netice. “Ottoman Culture and Art in Cyprus”. International Congress onLearning and Education in the Ottoman World. ed. A. Çaksu 1/259-276. İstanbul: IRCICA, 1999.