ÖĞRETMENLERİN BESLENME BİLGİSİNE NON-FORMAL BESLENME EĞİTİMİNİN ETKİSİ

Year 2020, Volume: 49 Issue: 228, 387 - 419, 12.11.2020

Mukaddes Örs

https://doi.org/10.37669/milliegitim.824914

Abstract

Bu araştırmada, yetişkinlerin öğrenme özelliklerini dikkate alarak geliştirilmiş bir nonformal beslenme eğitimi programının ilkokullarda görev yapan öğretmenlerin beslenme bilgilerine etkisinin ne olduğunun ve bu beslenme eğitimi programına yönelik katılımcı görüşlerini belirlemek amaçlanmıştır. Araştırma, nicel ve nitel tekniklerin yer aldığı çoklu/karma araştırma desenine göre modellendirilmiştir. Nicel araştırma desenlerinden deneysel kontrol gruplu ön ve son test desen kullanılmıştır. Deney grubundaki öğretmenlerin görüşlerinin tespiti için ise, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Amasya İl merkezinde bulunan kamuya bağlı 15 ilkokulda çeşitli branşlarda görev yapan öğretmenler (N=372) oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak, katılımcılara “Beslenme Bilgi Düzeyleri” başlıklı anket formu deneysel işlem öncesi ve sonrasında, yarı yapılandırılmış görüşme formu ise uygulama sonrası uygulanmıştır. Uygulama sonrası deney grubundan çalışmaya katılmaya istekli olan 15 öğretmen ile yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak odak grup görüşmesi yapılmıştır. Nicel verilerin analizinde, Ki-Kare Testi, Wilcoxon Testi ve Mann Whitney U Testi kullanılmıştır. Deney grubundaki öğretmenlerle yapılan görüşmelerden elde edilen nitel verilerin analizinde ise Betimsel Analiz Yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın sonuçları, non-formal beslenme eğitimi programının öğretmenlerin beslenme bilgisini geliştirdiğini ortaya koymuştur. Deney grubundaki öğretmenlerin ön test ve son test sonuçları arasında son test lehine anlamlı bir farklılık vardır [Z= -8.592; P<0.05]. Anlamlı farka ilişkin hesaplanan etki büyüklüğü 0.97 olup bu katsayının büyük etki büyüklüğüne sahip olduğu söylenebilir. Bilgi değişim puanları bakımından deney ve kontrol grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur [U= -2.816; p<0.05]. Deney grubundaki öğretmenlerin bilgi değişim puanı (5.5), kontrol grubundaki öğretmenlere (2.86) göre anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Program eğitime katılan öğretmenler tarafından beğenilmiş ve takdir edilmiştir. Beslenme eğitimi programlarına, öğetmenlerin yanı sıra öğrenci ve velilerinin de dahil edilmesi önerilebilir.

Keywords

Nonformal beslenme eğitimi, yaşam boyu eğitim, yetişkin eğitimi, beslenme bilgisi, öğretmen eğitimi

THE EFFECT OF NON-FORMAL NUTRITION TRAINING ON TEACHERS’ NUTRITION KNOWLEDGE

Abstract

In this study, it was aimed to determine the effect of a non-formal nutrition education program developed on the nutritional knowledge of teachers working in primary schools by taking into consideration the learning characteristics of adults and to examine the participants’ opinions about this nutrition education program. The research was modeled according to the multiple / mixed research design including quantitative and qualitative techniques. In the quantitative research, pre and post test pattern with experimental control group was used. Qualitative research method was used to determine the opinions of the teachers in the experimental group. The study group of the research consisted of teachers (N = 372) working in various branches in 15 public schools in Amasya. Data was collected using two instruments: (a) Questionnaire (before and after the experiment) and (b) semi-structured interview form (after the experiment). A questionnaire was used to as pretest and post test. Chi-Square Test, Wilcoxon Test and Mann Whitney U Test were used in the analysis of quantitative data. After the application, a focus group interview was conducted with 15 teachers willing to participate in the study from the experimental group using semi-structured interview form. In the analysis of qualitative data obtained from the interviews with teachers in the experimental group, descriptive analysis method was used. The results of this study revealed that the non-formal nutrition education program improved teachers’ nutritional knowledge. There is a significant difference between the pre-test and ost-test results of the teachers in the experimental group [Z= -8.592; P<0.05]. The effect size calculated for the significant difference is 0.97 and it can be said that this coefficient has a large effect size. In the pretest and post-test, the scores of information were significantly different in both groups [U= -2.816; p<0.05]. It can be said that the increase in score was significantly higher the experimental group than the control group. This program, which is appreciated by the teachers participating in the training. Nutritional education should be recommended to students’ parents as well as teachers.

Keywords

Nonformal nutrition training, lifelong education, adult education, nutrition knowledge, teacher training

References

• AIHARA, Y. ve Minai, J. (2011). Barriers and catalysts of nutrition literacy among elderly Japanese people. Health promotion international, 8: 1-11.
• AKTAŞ, N. ve Özdoğan, Y. (2016). Gıda ve Beslenme Okuryazarlığı. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 20(2), 146-153.
• AMASYA İl Millî Eğitim Müdürlüğü. (2016). Yıllık İstatistikler, Amasya, Amasya İl Millî Eğitim Müdürlüğü.
• ANONİM (2004). World Health Organisation. Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health. Geneva: Fifty-seventh World Health Assembly http://www. who.int/dietphysicalactivity/strategy/eb11344/strategy_english_web.pdf.
• ARCAN, C., Hannan, PJ. ve Himes, JH. (2013). Intervention Effects on Kindergarten and Firstgrade Teachers’ Classroom Food Practices and Food-related Beliefs in American Indian Reservation Schools. J Acad Nutr Diet., 113(8), 1076-1083.
• ATEŞ Özcan, B. (2019). Doğrudan veya Dolaylı Verilen Beslenme Eğitiminin Çocukların Beslenme Durumlarına Etkisi. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• AYER, Ç. (2018). Çivril Yöresindeki Adolesanlarda Beslenme Okuryazarlığının Mevcut Durumu ve Etkileyen Faktörler. Pamukkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli
• BALCI, A. (2005). Sosyal Bilimlerde Araştırma. (5.Baskı). Anka: Pegem A yayıncılık, ss. 83-86.
• BANDURA, A. (1977). Social Learning Theory. Prentice
• BOZKURT, E. ve Erdoğan, R. (2019). Sınıf Öğretmenlerinin Beslenme Alışkanlıklarının İncelenmesi. OPUS – Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 13(19), 75-94. DOI: 10.26466/opus.573261.
• BÜYÜKÖZTÜRK, Ş., Çakmak, E., Akgün, K., Özcan, E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (5. Baskı). Pegem Akademi, Ankara.
• CARRARA, A. ve Schulz, P. (2018). The Role of Health Literacy in Predicting Adherence to Nutritional Recommendations: A Systematic Review. Patient Education and Counseling, 101: 16–24.
• CARRAWAYS-STAGE, V., Henson, SR. ve Dipper, A. (2014). Understanding the State of Nutrition Education in the Head Start Classroom: A Qualitative Approach. American Journal of Health Education, 45(1), 52-62.
• COLARDYN, D. ve Bjornavold, J. (2004). Validation of Formal, Non-Formal and Informal Learning: Policy and Practices in EU Member States. European Journal of Education, 39 (1), 69-89.
• CONGAR, O. ve Özdemir, L. (2004). Sivas İl Merkezinde Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Genel Beslenme ve Sporcu Beslenmesi ile İlgili Bilgi Düzeyleri. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, 26 (3), 113 – 118.
• DEMİREZEN E. ve Coşansu, G. (2005). Adolesan Çağı Öğrencilerde Beslenme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. Sted., 14 (8), 174-178.
• EMİROĞLU, O.N. (1998). Halk Sağlığı Hemşireliği El Kitabı., Erefe, İ. (Editör). Beslen­me İlkeleri ve Toplum Beslenmesi. İstanbul, ss.30-38.
• ERTEN, M. (2006). Adıyaman İlinde Eğitim Gören Üniversite Öğrencilerinin Beslenme Bil­gilerinin ve Alışkanlıklarının Araştırılması. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• ERCAN, A., Yılmaz, S. ve Altundağ, N. (2014). Bir Grup İlköğretim Sınıf Öğretmeninin Beslenme Bilgi Düzeyi. DBHAD Uluslararası Hakemli Beslenme Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 1-12.
• EUROPEAN Centre for the Development of Vocational Training (2008). Terminology of European education and training policy. Luxembourg. ISBN 92-896-0472-7. http://www.cedefop.europa.eu/files/4064_en.pdf.
• EUROPEAN COMMISSION (2001). Communiqué Making a European Area of Lifelong Le­arning a Reality (Brussels).
• FRAENKEL, J.R. ve Wallen, N.E. (2006). How to Design and Evaluate Research in Education. New York, USA: McGraw-Hil Companies.
• GAGLIANONE, C. P., Taddei, J. A., Colugnati, F. A.B., Magalhães, C. G., Davanço, G. M. ve Macedo, L., et al. (2006). Nutrition Education in Public Elementary Schools of São Paulo, Brazil: The Reducing Risks of Illness and Death in Adulthood Project. Revista de Nutrição, 19 (3), 309-320.
• GBOKU, Matthew L. S. ve Lekoko, Rebecca N. (2007). Developing Programmes for Adult Learners in Africa. Unesco Institute for Lifelong Learning. Pearson South Africa.
• GREENE, Jennifer C., Kraider, H. ve Mayer, E. (2005). Combining Qualitative and Quantitative Methods in Social Inquiry. In B. Somekh & C. Lewin (Eds.). Research Methods in The Social Sciences (pp. 275-282). London: Sage Pub.
• GUBA, E. G. Ve Lincoln, Y. S. (1982). Epistemological and Methodological Bases of Naturalistic Inquiry. Educational Communication and Technology Journal, 30 (4), 233-252.
• GÜNDOĞDU, S. (2009). Adana İlinde Görev Yapan Okulöncesi Öğretmenlerinin Beslenme Bilgi Düzeyleri ve Alışkanlıklarının Araştırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
• GÜREL, F. S., Gemalmaz, A. ve Dişcigil, G. (2004). Bir Grup İlköğretim Öğretmeninin Beslenme Hakkındaki Bilgi Düzeyleri, Bilgi Kaynakları ve Fizik Aktivite Durumları. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 5(3), 21 – 26.
• HACIBEYOĞLU, G. (1976). Ankara Merkez İlkokullarında Görevli Öğretmenlerin Beslen­me Bilgi Düzeylerinin Saptanması. Hacettepe Üniversitesi, (Yayınlanmamış Bilim Uzmanlığı Tezi), Ankara.
• HASBAY, S.A. (2004). Okul Çağı Çocuklarında Beslenme ve Fiziksel Aktivitenin Önemi. Klinik Çocuk Forumu, 4 (1), 32- 37
• HOLLOWAY, I. ve Wheeler, S. (1996). Qualitative Research for Nurses. Oxford: Blackwell Science Ltd.
• JONIDES, L., Bushbacher, M.S. ve Barlow, S.E. (2002). Management of Child and Adolescent Obesity: Pysyschological, Emotional and Behavioral, Assesment. Pedi­atrics, 110 (1), 215-21.
• KALAYCI, Ş. (2010). SPSS Uygulamalı, Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. (5.Baskı). Asil yayın dağıtım, Ankara.
• KARAVUŞ, M., Gencel, H., Beşik, C., Çoban, U., Güleryüz, M., Karaaslan, S. ve Parmaksızolu, T. (1995). Ümraniye İlçesinde 0-12 Aylık Çocuk Beslenmesinde Annelerin Bilgi, Tutum ve Davranışları. Beslenme ve Diyet Dergisi, 24 (1), 31-39.
• KAYAPINAR, F. Ç. (2011). Kadın ve Erkek İlköğretim Öğretmenlerinin Beslenme Alışkanlıkları ve Bilgi Düzeylerinin Karşılaştırılması, Türkiye Klinikleri Spor Bilimle­ri, 3(1), 8-15.
• KESER, A. ve Çıracıoğlu, E. D. (2015). Sağlık ve Beslenme Okuryazarlığı, Sağlık Okuryazarlığı, Eds. Yıldırım F, Keser A. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Yayın No:3, (ss.39-59), Ankara.
• KNOWLES, M. (1996). Yetişkin Öğrenenler Göz Ardı Edilen Bir Kesim (Çev. Serap Ayhan). Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• KORS, N. (2005). Case Studies of Non-formal Music Education and Informal Learning in Nonformal Contexts. Lectorate Lifelong Learning in Music Prince Claus Conservatoire, Groningen & Royal Conservatoire, The Hague The Netherlands. https://www.hanze.nl/assets/kc-kunst--samenleving/lifelong-learning-inmusic/Documents/Public/casestudiesofnonformalmusiceducation2007ninjakors.pdf
• KÖKSAL, G. ve Kırlı, N. (1988). İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Bilgi Düzeyleri ve Eğitim Durumları. Beslenme ve Diyet Dergisi, 17(2), 259-266.
• KÜLTÜROĞLU, MO., Menteşoğlu, D., Memiş, G., Kuzan, TY., Yavuz, CI. ve Acar Vaizoğlu S. (2013). Dershaneye Giden Lise Oğrencilerinin Dershane Sürecinde Beslenme Tercihleri. Sted., 2: 46-53.
• LEE, D.R. ve Nieman, D.C. (1996). Nutritional Assesment. WCB/Mc Graw Hill Companies, Inc. 689 p. Boston.
• MARTIN, H. D. ve Driskell, J. A. (2001). The Teaching of Food Guide Pyramid Concepts by Nebraska Elementary School Educators. Journal of Family and Consumer Science, 93 (1), 65-72.
• METOS, JM., Sarnoff K. ve Jordan, KC. (2019). Teachers’ Perceived and Desired Roles in Nutrition Education. J Sch Health. 89: 68-76. DOI: 10.1111/josh.12712.
• MARX, E., Hudson,, N., Deal, Tamı B., Pateman, B. ve Mıddleton, K. (2007). Promoting Health Literacy Through the Health Education Assessment Project. Journal of School Health, (77) 4, 157-163.
• MERRIAM, Shannon, B. (2001). The New Update on Adult Learning Theory. Sanfransisco: Jossey-Bass.
• MISER, R.., Yayla, D. ve Sayın, M. (2006). Millî Eğitim Bakanlığı Hizmetiçi Eğitim Faali­yetlerinin Değerlendirilmesi. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı. Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı.
• MISER, R. (2013). Yaşamboyu Öğrenme Kavram ve Bağlam. EBF-MD Yayını: Ankara.
• MÜFTÜOĞLU, O. (2004). Hafifleyin Gençleşin. Doğan Kitapçılık AŞ, İstanbul, Ss. 57 85.
• MURNAN, J., Price, J.mes H., Telljohann, Susan K., Dake, Joseph A., Boardley, ,D. (2006). Parents’ Perceptions of Curricular Issues Affecting Children’s Weight in Elementary Schools. Journal of School Health, 76 (10), 502-511.
• NOOR, M. I. (2000). The Nutrition and Health Transition İn Malaysia, Public Health Nutrition, 5(1A), 191-195.
• NUNNALLY, J.C. (1978). Psychometric Theory, 2nd ed.; McG-raw-Hill: New York, NY, USA.
• OECD. (2001). Knowledge, Skills for Life. First Results from PISA 2000 (Paris, OECD). For more information: www.europa.int.eu.
• OKTAR, I., Şanlıer, N. (1999). İlköğretim Okullarında Uygulanan Beslenme Programları ve Öğrencilerin Beslenme Davranışları ile İlgili Öğretmen ve yöneticilerin Görüşleri. Mesleki Eğitim Dergisi, 1 (2), 55-63.
• ÖZMEN, H. F. (2016). Adolesan Bireylerde Diyet Kalitesinin Sağlıklı Yeme İndeksi ile Değer­lendirilmesi. İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• PANUNZIO, M. F., Antoniciello, A. ve Pisano A. (2007). Nutrition Education Intervention by Teachers May Promote Fruit and Vegetable Consumption in Italian Students. Nutrition Research, 27: 524–528.
• PEKCAN, G. (1999). Hastanın Beslenme Durumunun Saptanması. Diye El Kitabı. Hatipoğlu Yayınları: 116, Yükseköğretim Dizisi: 36, (s. 61-106), Ankara: Şahin Matbası.
• PEKCAN, G. (2009). Türkiye’de Beslenme ve Sağlık Durumu. Hacettepe Beslenme ve Diyetetik Günleri II. Mezuniyet Sonrası Eğitim Kursu, 19-20 Haziran, Ankara.
• PEREZ-RODRIGO, C. Ve Aranceta J.(2001). School-Based Nutrition Education: Lessons Learned and New Perspectives. Public Health Nutr., 4: 131-139.
• PEREZ-RODRIGO, C. ve Aranceta, J. (2003). Nutrition Education in Schools: Experiences and Challenges. Eur J Clin Nutr., 57: 82-85.
• ROGERS, A. (2004). Looking Again at Nonformal and Informal Education – Towards a New Paradigm. In The Encyclopaedia of Informal Education. www.infed.org/ biblio/non_formal_paradigm.htm.
• ROMIEU, I., Hernandez-Avila, M., Rivera, JA., Ruel MT. ve Parra, S. (1997). Dietary Studies In Countries Experiencing A Health Transition. American Journal Clini­cal Nutrition, 65, (4), 1159-1165.
• RONTO R., Ball, L., Pendergast, D., Harris, N. (2017). What Is the Status of Food Literacy in Australian High Schools? Perceptions of Home Economics Teachers. Appetite, 108: 326-334
• RONTO, R., Ball, L., Pendergast, D. ve Harris, N. (2016). Adolescents’ Perspectives on Food Literacy and Its Impact on Their Dietary Behaviours. Appetite,. 107: 549 557.
• ROSSITER, M., Glanville, T., Taylor, J. ve Blum, I. (2007). School Food Practices of Prospective Teachers. J Sch Health., 77(10): 694-700.
• SADBAĞ, Ç. (2003). İlköğretim Okullarında Görevli Öğretmenlerin Beslenme Alışkan­lıkları ve Beslenme Bilgi Düzeyleri. Ankara Üniversitesi, Fenbilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• SAKAR, E., ve Açkurt, F. (2019). İlköğretim Okullarında Görevli Öğretmenlerin Beslenme Alışkanlıkları ve Beslenme Bilgi Düzeyleri. Sağlık ve Yaşam Bilimleri Der­gisi, 1(1), 30-36. DOI:10.33308/2687248X.201911134
• SMITH, Robert M., Aker, George F. ve Kid, J.R. (1970). Handbook of Adult Education. London: The MacMillan Company.
• SÖNMEZ, V. ve Alacapınar, F. (2016). Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Metotları. (4.Baskı). Anı yayıncılık, Ankara:
• ŞANLIER, N. ve Şeren, S. (2004). Halk Eğitim Merkezlerine Devam Eden Kadınlara Verilen Beslenme Eğitiminin Kadınların Beslenme Bilgi Düzeylerine Etkisi. Millî Eğitim Dergisi. 162. (e)
• TEZBASARAN, A. (1997). Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu (2. Baskı); Türk Psikologlar Derne’ği Yayınları: Ankara, s. 47.
• TIGHT, M. (1996). Key Concepts in Adult Education and Training, London: Routledge.
• TÜRKİYE BESLENME VE SAĞLIK ARAŞTIRMASI (TBSA) (2010). Saha Uygulaması El Kitabı. Ankara.
• WILLIAMS, C. L., Bollella, M. C., Strobino, B. A., Spark, A., Nicklas, T. A., Tolosi, L. B. ve Pittman, B. P. (2002). Healthy Start: Outcome Of An Intervention To Promote A Heart Healthy Diet In Preschool Children. Journal Of The American College Of Nutrition, 21 (1), 62-71.
• WHO. (2012). Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health. (http://www. who.int/dietphysicalactivity/childhood/en/index.html). Erişim Tarihi: 26/06/2018.
• YAGER, Z. ve O’Dea, JA. (2005). The Role of Teachers and Other Educators in the Prevention of Eating Disorders and Child Obesity: what Are the Issues? Eat Disord. 13(3), 261-278.
• YILDIRIM, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştrıma Yöntemleri. Seçkin Yayın evi, Ankara.