Okul Müdürlerinin Otantik Liderliği ile Öğretmenlerin Özerkliği Arasındaki İlişkide Mesleki Özdeşleşmenin Moderatör Rolü

Year 2023, Volume: 52 Issue: 239, 1599 - 1626, 13.09.2023

Ezgi Fatma Erbaş Kelebek

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1117508

Abstract

Bu çalışmada, okul müdürlerinin otantik liderliğinin öğretmenlerin özerkliği üzerindeki etkisi incelenmiştir. Ek olarak bu etki üzerinde mesleki özdeşleşmenin moderatör rolü de incelenmiştir. Marmara Bölgesi’nde faaliyet gösteren özel okullarda çalışan 284 öğretmen araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Çalışma nedensel tarama modelin kullanıldığı nicel bir çalışma olup veriler Otantik Liderlik Ölçeği, Öğretmen Özerkliği Ölçeği ve Mesleki Özdeşleşme Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Her bir ölçeğin faktör yapısını görebilmek için açıklayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Hipotezleri test etmek için ise regresyon analizi ve PROCESS SPPS makrosu kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre okul müdürlerinin otantik liderlik davranışlarının öğretmen özerkliği üzerinde pozitif etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlara ek olarak mesleki özdeşleşmenin okul müdürlerinin otantik liderliği ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişkide moderatör etkisinin olduğu saptanmıştır. Diğer bir değişle düşük mesleki özdeşleşmeden ziyade yüksek mesleki özdeşleşme söz konusu olduğunda otantik liderliğin öğretmen özerkliği üzerindeki etkisi daha güçlüdür.

Keywords

Otantil liderlik, Öğretmen özerkliği, Mesleki özdeşleşme

References

• Akçay, P. ve Sevinç, H. H. (2021). Okul yöneticilerinin algılanan yönetim tarzları ve öğretmenlerin özerkliği üzerine bir araştırma. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(2), 1173-1201. https://doi.org/10.17152/gefad.906997
• Arkonaç, S. A. (1998). Sosyal psikoloji. Alfa Yayınları
• Ashforth, B. E. and Mael, F. (1989). Social identity theory and the organization. Academy of Management Review, 14(1), 20-39. https://doi.org/10.5465/AMR.1989.4278999.
• Avolio, B. J., and Gardner, W. L. (2005). Authentic leadership development: Getting to the root of positive forms of leadership. The Leadership Quarterly, 16(3), 315–338. https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2005.03.001
• Avolio, B. J., Gardner, W. L., Walumbwa, F. O., Luthans, F. and May, D. R. (2004). Unlocking the mask: A look at the process by which authentic leaders impact follower attitudes and behaviors. The Leader Quarterly, 15(6), 801-823. https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2004.09.003
• Avolio, B. J., Walumbwa, F. O. and Weber, T. J. (2009). Leadership: Current theories, research, and future directions. Annual Review of Psychology, 60, 421-499. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.60.110707.163621
• Ayral, M., Özdemir, N., Türedi, A., Yılmaz Fındık, L., Büyükgöze, H., Demirezen, S., Özarslan, H. ve Tahiregi, Y. (2014). Öğretmen özerkliği ile öğrenci başarısı arasındaki ilişki: PISA örneği. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(Özel Sayı 1), 207-218.
• Baron, R. M. and Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182. https://doi.org/10.1037//0022-3514.51.6.1173
• Başar, U. (2021). İş geliştirme uzmanlarının mesleki özdeşleşmeleri ve duygusal emekleri arasındaki ilişkiler üzerine görgül bir araştırma. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 43, 405-416. https://doi.org/10.30794/paused.766830
• Begenirbaş, M., Gökmen, Y. ve Can Yalçın, R. (2021) Mesleki özdeşleşme ve psikolojik sahiplenme çalışanların iş biçimlendirmelerine etki eder mi?: Hizmet sektörü çalışanlarına yönelik bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(2). 1127-1143. https://doi.org/10.20491/isarder.2021.1188.
• Biçkes, D. M. ve Yılmaz, C. (2017). Örgütsel özdeşleşmenin tükenmişlik üzerine etkisi: Öğretmenler üzerine bir uygulama. “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 19(2), 91-110. https://doi.org/10.4026/isguc.371043.
• Bogler, R. (2001). The influence of leadership style on teacher job satisfaction. Educational Administration Quarterly, 37(5), 662-683. https://doi.org/10.1177/00131610121969460
• Budak, S. (2000). Psikoloji sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları.
• Buyruk, H. ve Akbaş, A. (2021). Öğretmenlerin mesleki profesyonelliği ile özerkliği arasındaki ilişkiye dair bir çözümleme. Eğitim ve Bilim, 46(208), 431-451. https://doi.org/10.15390/EB.2021.9996.
• Cihangir Çankaya, Z. (2009). Özerklik desteği, temel psikolojik ihtiyaçların doyumu ve öznel iyi olma: Öz-belirleme kuramı. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(31), 23-31.
• Çelik, M. ve Yavaş, T. O. (2020). İlkokul müdürlerinin otantik liderlik davranışlarının incelenmesi. H. Şahin ve B. Avcı Akbel (Edt.), Eğitim bilimlerinde güncel araştırmalar içinde (s.75-95). Ivpe Yayınevi
• Çolak, İ. ve Altınkurt, Y. (2017). Okul iklimi ile öğretmenlerin özerklik davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulama Eğitim Yönetimi, 23(1), 33-71.
• Çolak, İ., Altınkurt, Y. ve Yılmaz, K. (2017). Öğretmenlerin özerklik davranışları ile iş doyumları arasındaki ilişki. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 189-208.
• Deci, E. L. and Ryan, R. M. (1985). Instrinsic motivation and self determination in human behavior. Berlin: Springer Science&Business Media.
• Deci, E. L. and Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychology Inquiry, 11(4), 227-268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01
• Deci, E. L., Connell, J. P. and Ryan, R. M. (1989). Self-determination in work organization. Journal of Applied Pscyhology, 74(4), 580-590. https://doi.org/10.1037/0021-9010.74.4.580
• Deci, E. L., Ryan, R. M., Gagné, M., Leone, D. R., Usunov, D. R., Usunov, J. and Kornazheva, B. P. (2001). Need satisfaction motivation, and well-being in work organizations of a former eastern bloc country: A cross-cultural study of self-determination. Personalty and Social Psychology Bulliten, 27(8). https://doi.org/10.1177/0146167201278002
• Deci, E. L., Olafsen, A. H. and Ryan, R. M. (2017). Self-determination theory in work organizations: The state of a science. Annual Review of Organization Psychology and Organizational Behavior, 4, 19-43. https://doi.org/10.1146/annurev-orgpsych-032516-113108
• Demirtaş, H. A. (2003). Sosyal kimlik kuramı, temel kavram ve varsayımlar. İletişim: Araştırmaları, 1(1), 123-144. https://doi.org/10.1501/Iltaras_0000000023
• Erdem A. T. (2020). Mesleki özdeşleşmenin tükenmişliğe etkisinde iş yükü algısının aracılık rolü: hemşirelere yönelik bir araştırma. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11(Özel sayı), 89-103.
• Enli Kalmaz, P. (2018). Örgütsel güvenin örgütsel özdeşleşme ve mesleki özdeşleşme üzerine etkileri hakkında bir araştırma [Yayımlanmamış doktora tezi]. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli
• Friedman, I. A. (1999). Teacher-perceived work autonomy: The concept and its measurement. Educational and Psychological Measurement, 59(1), 58-76. https://doi.org/10.1177/0013164499591005.
• Garcia-Falieres, A. and Herrbach, O. (2015). Organizational and professional identification in audit firms: An affective approach. Journal of Business Ethics, 132, 753-763. https://doi.org/10.1007/s10551-014-2341-2
• Gürbüz S. ve Şahin F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık
• Ilies, R., Morgeson, F. P. and Nahrgang, J. D. (2005). Authentic leadership and eudaemonic well-being: understanding leader-follower outcomes. The Leadership Quarterly, 16(3), 373-394. https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2005.03.002
• İraz, R. ve Ata, N. (2020). Otantik liderliğin belediye çalışanlarının performansına etkisinde pozitif psikolojik sermayenin rolü. OPUS-Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(27), 288-318. https://doi.org/10.26466/opus.643236.
• Karatay, M., Günbey, M. ve Taş, M. (2020). Öğretmen profesyonelliği ile özerklik arasındaki ilişki. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 173-195.
• Kavrayıcı, C. ve Ağaoğlu, E. (2020). Öğretmenlerin mesleki kimlik algıları ve örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki. Başkent University Journal of Education, 7(2), 409-427.
• Kırkbeşoğlu, E. ve Tüzük, İ. K. (2009). Bireycilik-toplulukçuluk ikileminde mesleki özdeşleşme ve örgütsel özdeşleşme ayrımı, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-8.
• Koçak, D. (2019). İstismarcı yönetimin prososyal motivasyon üzerindeki etkisinde örgütsel özdeşleşmenin aracı etkisi, Journal of Business Research-Turk, 11(2), 517-528. https://doi.org/10.20491/isarder.2019.616.
• Korkmaz, F. (2020). İş özerkliğinin çok yönlü kariyer tutumu üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik bir alan araştırması, Business & Management Studies: An International Journal (BMIJ), 8(4), 367-386. https://doi.org/10.15295/bmij.v8i4.1720.
• Lamb, T. (2008). Learner autonomy and teacher autonomy: Synthesising an agenda. T. Lamb and H. Reinders (Eds.), In Learner and teacher autonomy: Concept, realitied and responses (Vol.1) (s.269-284). John Benjamins Publishing
• Leroy, H., Anseel, F., Gardner, W. L. and Sels, L. (2012). Authentic leadership, authentic followership, basic need satisfaction, and work role performance: A cross-level study. Journal of management, 20(10), 1-21. https://doi.org/10.1177/0149206312457822.
• Luthans, F. and Avolio, B. J. (2003). Authentic leadership: A positive developmental approach. K. S. Cameron, J. E. Dutton and R. E. Quinn (Eds.), In Positive organizational scholarship (s.241-261). San Francisco: Berrett- Koehler Publishers Inc.
• Mael, F. and Ashforth, B. E. (1992). Alumni and their alma mater: A partial test of reformulated model of organizational identification. Journal of Organizational Behavior, 13(2), 103-123. https://doi.org/10.1002/job.4030130202
• Okun, O. ve Çavuşoğlu, S. (2020). Üniversite çalışanlarının otantik liderlik düzeylerinin demografik özellikler üzerinden incelenmesi: Bingöl Üniversitesi örneği. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 159-181. https://doi.org/10.26468/trakyasobed.546060.
• Öztürk, İ. H. (2011). Öğretmen özerkliği üzerine kurumsal bir inceleme. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 82-99.
• Pattnaik, S. C. and Sahoo, R. (2021). Transformational leadership and organizational citizenship behaviour: The role of job autonomy and supportive management. Management Research Review, 44(10), 1409-1426. https://doi.org/10.1108/MRR-06-2020-0371.
• Pearson, L. C. and Hall, B. W. (1993). Initial construct validation of teaching autonomy scale. The Journal of Educational Reseach, 86(3), 172-178. https://doi.org/10.1080/00220671.1993.9941155.
• Pearson, L. C. and Moomaw, W. (2005). The relationship between teacher autonomy and stress, work satisfaction, empowerment, and professionalism. Educational Research Quarterly, 29(1), 38-54.
• Robbins, S. P. ve Judge, T. A. (2013). Örgütsel davranış (İ. Erdem, çev). Nobel Akademik Yayıncılık
• Ryan R. M. and Deci E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68-78. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68
• Smith, R and Erdoğan, S. (2008). Teacher-learner autonomy: Programme goals and student-teacher constructs. T. Lamb and H. Reinders (Eds.), In Learner and teacher autonomy: Concept, realitied an response (Vol.1) (s.83-102). Amsterdam: John Benjamins Publishing
• Shakil, R. M., Memon, M. A. and Ting, H. (2021). Inclusive leadership and innovative work behaviour: the mediating role of job autonomy. Quality & Quantity. https://doi.org/10.1007/s11135-021-01102-0
• Sparks, D. (2012). The relationship between teacher perceptions of autonomy in the classroom and standards based accountability reform [Yayımlanmamış doktora tezi]. The University of Maryland, College Park.
• Tabak, A., Polat, S., Coşar, S. ve Türköz, T. (2012) Otantik liderlik ölçeği: Güvenirlik ve geçerlilik çalışması. “İş, Güç”Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 14(4), 89-106. https://doi.org/10.4026/1303-2860.2012.0212.x
• Tajfel, H. and Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. W. G. Austin ve S. Worchel (Eds.), In The social psychology of intergroup relations (s.33-47). Brooks-Cole.
• Turan, S. ve Bektaş, F. (2014). Liderlik. S. Turan (Edt.), Eğitim yönetimi teori, araştırma ve uygulama içinde (s. 293-297). Pegem A Yayıncılık.
• Üzüm, P. ve Karslı, M. D. (2013). Sınıf öğretmenlerinin öğretmen özerkliğine ilişkin farkındalık düzeyleri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 79-94.
• Vurgun, L. (2020). Kelile ve Dimne eserindeki otantik liderlik özelliklerinin içerik çözümlemesi. S. Gün (Edt.), Yönetim, liderlik ve pazarlama içinde (s. 85-131). İksad Yayınevi.
• Walumbwa, F. O., Avolio,B. J., Gardner, W. L., Wernsing, T. S. and Peterson S. J. (2008). Authentic leadership: Development and validation of a theory-based measure. Journal of management, 34(1), 89-126. https://doi.org/10.1177/0149206307308913
• Wong, C. A. and Laschinger, H. K. S. (2013). Authentic leadership, performance, and job satisfaction: The mediating role of empowerment. Journal of Advanced Nursing, 69(4), 947-959. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2012.06089.x
• Yazıcı, A. Ş. ve Akyol, B. (2017). Okul müdürlerinin liderlik davranışları ile öğretmen özerkliği arasındaki ilişki. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(10), 189-208. https://doi.org/10.16991/inesjournal.1365.