Prehistorik Çağlardan Doğu Roma Dönemi Sonuna Kadar Kastamonu Kentinin Kültürel Tabakalaşması

Yıl 2020, Cilt: 10, 279 - 300, 30.06.2020

Murat Karasalihoğlu

Öz

Kastamonu il merkezi, bölgesiyle birlikte tarihi akışı içinde araştırma sayısının az olmasından dolayı kültürel tabaklaşması hakkında az bilginin olduğu bir yerleşimdir. Bu saptama özellikle kentin arkeolojisini ilgilendiren Prehistorik çağlardan Geç Antik Çağ’a uzanan zaman dilimi için daha da geçerlidir. Arkeolojik veriler açısından incelendiğinde her ne kadar az ama yine de görece güçlü kanıtlar olmasına karşın MS 13. yüzyıl ikinci yarısından sonra oluşan ve günümüze gelen kent yapısının önceki aşamaları bilinmemektedir. Bu çalışmada, arkeolojik verilerle Kastamonu’nun Prehistorik cağlardan başlayarak kültürel ve kentsel tabakalaşmasına bakılmaya çalışılmıştır. Bunu yaparken coğrafi sınır-landırma olarak da Kastamonu il merkezinin MS 20. yüzyıl başına kadar koruna gelen tarihsel çekirdeği değerlendirme içine alınmıştır. Çalışma alanında arkeolojik kazıların varlığından yoksun olmasından dolayı Prehistorik çağlardan Demir Çağı’na kadar olan süreçte sadece arkeolojik yüzey araştırması bulguları değerlendirmiştir. Sonraki dönemler için ise kaya mezarları ve çevrelerindeki arkeolojik bulgular eklenmiştir. Son bölümde ise kentteki nadir Doğu Roma Dönemi yapılarından olan bir sura ait olabilecek parça üzerinde durulmuştur. Bu dönem için, Kastamonu'da bir kent surunun varlığı arkeolojik materyalle ilk kez literatüre sunulmuştur. Sonuç olarak, Geç Demir Çağı ile birlikte arkeolojik verilerin artmasıyla, MS 13. yüzyıla ulaşan yerleşimin kültürel katmanlaşması ve çağlar içindeki yerleşim tipolojisinin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Kentleşme, Paphlagonia, Sasani, Arap, Doğu Roma

Kaynakça

• Akok, M. (1945). “Kastamonu Şehri Tarihi İç Kalesi”. Belleten 35 (1945) 401-407.
• Akurgal, E. (1955). Phrygische Kunst. Ankara: Archäologisches Institut der Universität, Ankara 1955.
• Ahrweiler, H. (1962). “L'Asie mineure et les invasions arabes (VII'- IX' siecle)”. Revue Historique CCXXVII (1962) 1-32.
• Arslan, M. (2007). Mithradates VI Eupator Roma’nın Büyük Düşmanı. İstanbul 2007.
• Behçet, M. (1925). Kastamonu Asar-ı Kadimesi. Yay. Haz. M. S. Cihangir. Kastamonu 1998.
• Belke, K. (1996) Tabula İmperii Byzantini, 9. Paphlagonien Und Honorias. Wien 1996.
• Berndt-Ersöz, S. (2006). Phrygian rock-cut shrines; structure, function, and cult practice. Leiden 2006.
• Bilici, K. (1991). Kastamonu’da Türk Devri Mimarisi ve Şehir Dokusunun Gelişim. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara 1991.
• Bittel, K. & R. Naumann. (1965) “Notizen über einige paphlagonische Felsgräber”. Anadolu Araştırmaları 2/1-2 (1965) 71-84, pls. 8-13.
• Brüggemann, T. (2012). “Paphlagonia Between Goths, Sasanides and Arabs (MS 3rd-8th AD)”. Ed. G.R. Tsetskladze. The Black Sea, Paphlagonia, Pontus and Phrygia in Antiquity. (2012) 45-52.
• Bryer, A. & Winfıeld, D., (1985). The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, Vol. I. Dumbarton Oaks, 1985.
• Bostancı, E. Y. (1952). “Gök Irmak Vadisinde Prehistuvar Araştırmaları Yeni Paleolitik Buluntular”. A. Ü. DTCF Dergisi X/1-2 (1952) 37-42.
• Burney, C. A. (1956). “Northern Anatolia Before Classical Times”. Anatolian Studies 6 (1956) 179-203.
• Casis, M. (2015). “The Cide-Şenpazar Region in the Byzantine Period”. Eds. Düring, B., Glatz. C. Kinetic Landscape The Cide Archaeological Project: Surveying the Turkish Western Black Sea Region. Warshaw (2015) 294-363.
• Chalandon, F. (1912). “Les Comnene”. Etudes sur L'empire Byzantin aux XIle et XIIle Siecles, II (1912) 82-91.
• Cahen, C. (2008). Osmanlılardan Önce Anadolu. Çev. E. Üyepazarcı. İstanbul 20083.
• Crow, J. (1996). “Alekxios Komnenos and Kastamon: castles and settlement in middle Byzantie Paphlagonia”. Eds. M. Mullet-D. Smythe. Alexios I Komnenos Kolloquium Belfast 1989. Belfast (1996) 12-36.
• Dennis, G. T. (1998). “Byzantine Heavy Artillery: The Helepolis”. Greek, Roman, Byzantine Studies 39 (1998) 99-115.
• Donceel-Voûte, (1979). “Gökırmak Valley, 1977 (Recent archaeological research in Turkey)”. Anatolian Studies 29 (1979) 196-97.
• Donceel-Voute (1983). “Un banquet funéraire perse en Paphlagonie”. Eds. R. Donceel & R. Lebrun. Archéologie et religionsde l'Anatolie ancienne; mélanges en l'honneur du professeur Paul Naster.Louvain-la-Neuve: Centre d'Histoire des Religions (1983) 101-118.
• Dökü, F. E. (2008). Paphlagonia Bölgesi Kaya Mezarları ve Kaya Tapınakları. Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Antalya 2008.
• Dökü, F. E. (2017). “Batı Karadeniz Bölgesi’nde Pers İzleri”. Eds. K. İren & N. Tekdemir. Persler, Anadolu’da Kudret ve Görkem. İstanbul (2017) 368-389.
• Dukas (1956). Bizans Tarihi. Çev. L Mirmiroğlu. İstanbul 1956.
• Durugönül, S. (1994). “Grabstele eines “Adligen” aus Paphlagonien der dritten Satrapie”. Ed. E. Schwertheim. Forschungen in Galatien. Bonn (1994) 1-14, pls. 1-3.
• Emre, K. – Çınaroğlu, A. (1993) “A Group of Metal Hittite Vessels From Kınık Kastamonu”. Studies in Honor of Nimet Özgüç (1993) 675-713.
• Eyüpgiller, K. K. (1999). Bir Kent Tarihi Kastamonu. İstanbul 1999.
• Foss, C.F.W, (1991). “Kastamon” The Oxford Dictionary of Byzantium, Vol II. Ed. A. Kazhdan, Oxford (1991) 1110.
• Glatz, C. (2015a). “The Later Prehistory of the Cide-Şenpazar Region: ca. 2600-2000 BC”. Eds. Düring, B., Glatz. C. Kinetic Landscape The Cide Archaeological Project: Surveying the Turkish Western Black Sea Region. Warshaw (2015) 151-182.
• Glatz, C. (2015b). “Beyond the Frontier: The Second Millennium BC in the Cide-Şenpazar Region”. Eds. Düring, B., Glatz. C. Kinetic Landscape The Cide Archaeological Project: Surveying the Turkish Western Black Sea Region. Warshaw (2015) 183-211.
• Gökoğlu, A. (1952). Paphlagonia (Paflagonya); Gayri Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi. Kastamonu 1952.
• Harris, S. R. (1993). “UEA Spleogical Expedition Northern Turkey: August/September 1992”. FACC (1993) 24-27.
• Hirschfeld, G. (1883). “Notes of Travel in Paphlagonia and Galatia”. The Journal of Hellenic Studies 4 (1883) 275- 280.
• Hirschfeld, G. (1885) Paphlagonische Felsengräber. 1885.
• Honigman, E. (1970) Bizans Devleti'nin Doğu Sınırı. Çev. F. Işıltan. İstanbul 1970.
• Jacopi, G. (1936), Dalla Paflagonia alla Commagene. Rome 1936.
• Jacopi, G. (1937), Esplorazioni e Studi in Paflagonia e Cappadocia. Rome 1937. Johnson, P. (2010). Landscapes of Achaemenid Paphlagonia. Unpublished Doctoral Dissertation in Art and Archaeology of the Mediterranean World Presented to the Faculties of the University of Pennsylvania. Pennsylvania 2010.
• Karasalihoğlu, M. (2008). “Kastamonu Merkezli Paphlagonia Kaya Mezarları”. Üsküdar’a Kadar Kastamonu. İstanbul (2008) 55-70.
• Karasalihoğlu, M. (2012). “Kuzeybatı Anadolu Beyliklerinin Eser ve Yerleşimlerindeki Antik Çağ Bağlantıları”. Kuzeybatı Anadolu Beylikleri Sempozyumu Bildirileri. Kastamonu (2012) 440-479.
• Karasalihoğlu, M. (2015). “Paphlagonia’dan Kybele Açık Hava Kutsal Su Kompleksi”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 149 (20159 55-76.
• Karasalihoğlu, M. (2017). Antikçağ’dan Bugüne Glykon Kültü. İstanbul 2017.
• Kaygusuz, İ., (1984) . “Funerary Epigram of Karzene (Paphlagonia), A Girl Raped by the Goths?”. Epigraphica Anatolica 4 (1984) 61-63.
• Kazhdan, A. (1991). “Komnenos”. The Oxford Dictionary of Byzantium, vol. II. Ed. A. Kazhdan. Oxford (1991) 1143-1144
• Kökten, K. (1948) “1947 Yılı Tarih Öncesi Araştırmaları”. Belleten XII/45 (1948) 223-226.
• Kökten, K. (1951). “Kuzeybatı Anadolu’nun Tarihöncesi Hakkında Yeni Gözlemler”. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi IX/3 (1951) 201-214.
• Kuban, D. (1967). Kastamonu’nun Tarihi Yapısı ve Bu Yapının İmar Planında Değerlendirmesiyle İlgili Bir Rapor. İstanbul 1967.
• Kursanskis, Michel. (1977). “L’empire de Trébizonde et la Géorgie”. Revue des Études Byzantines 35 (1977) 237-256.
• Laflı, E. (2007). “A Roman rock-cut cult niche at Paphlagonian Hadrianoupolis”. AST 24 (2007) 43-66.
• Laiou, E. A. (2009). “Family Structure and Transmission of Property”. Ed. J. Haldon. A Social History of Byzantium. Blackwell Puphlishing (2009) 51-75.
• Leonhard, R. (1902). “Paphlagonische Denkmäler - Tumuli, Felsengräber, Befestigugen”. Schlesische Gesellschaft für Vaterländische Cultur IV/190 (1902) 1-37.
• Leonhard, R. (1915). Paphlagonia; Reisen und Forschungen im nörlichen Kleinasien. Berlin 1915.
• Marek C. (1993). Stadt, Ära und Territorium in Pontus-Bithynia und Nord-Galatia. Wasmuth, Tübingen 1993.
• Marek C. (2003). Orbis Provinciarum. Pontus Et Bithynia. Die Römischen Provinzen İm Norden Kleinasiens. Mainz Am Rhein, Verlag Philipp Von Zabern 2003.
• Naumann, F. (1983). Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst. Tübingen: Wasmuth 1998.
• Ozanoğlu, İ. (1955). Kastamonu Şer’iye Sicilleri İçin Sistematik Kılavuz. Kastamonu (Teksir) 1955.
• Ozanoğlu, İ. (1958). “Tahtalı Çarşıdan Beton Çarşıya”. Yeni Kastamonu 246, 24 Temmuz, 1958.
• Özdoğan, A., Marro, C. Tibet, A. (1997). “1995 Yılı Kastamonu Yüzey Araştırması”. AST XIV/2 (1997) 303-330.
• Özdoğan, A., Marro, C. Tibet, A. Kuzucuoğlu, C. (1998). “Kastamonu Yüzey Araştırması 1996 Yılı Çalışmaları”. AST XV/2 (1998) 63-104.
• Özdoğan A., C. Marro, Tibet, A. (1999). “Kastamonu Yüzey Araştırması 1997 Yılı Çalışmaları”. AST XVI/2 (1999). 219-244.
• Özdoğan, A., Marro, C., Tibet, A., Kuzucuoğlu, C. (2000). “Kastamonu Yüzey Araştırması 1998 Yılı Çalışmaları”. AST XVII/2 (2000) 41-56.
• Yinanç, M. H. (1944). Selçuklular Devrinde Türkiye Tarihi I. İstanbul 2000.
• Ruge, W. & K. Bittel. (1949). “Paphlagonia”. RE 18/4 (1949) 2486-2550.
• Runciman, S. (1951a). “A History of the Crusades, Vol I. The First Crusade and Foundation of the Kingdom of Jerusalem”. Camridge University Press, Cambridge 1951.
• Runciman, S. (1951b). “A History of the Crusades, Vol II, The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East, 1100-1187”. Cambridge Universty Press, Cambridge 1951.
• Saprykin, S. (1991). “Пафлагоника”. Thracia Pontica 4 (1991) 241-54,
• Saprykin, S. (2009). “The Religion and Cult of the Pontic Kingdom: Political Aspect”. BSS-9 (2009) 249-276.
• Sivas, T. T. (1999). Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları. T.C. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Eskişehir 1999.
• Şenyürek, M. S. (1944). “Anadolu’da Bulunan İki Yeni Paleolitiğe Dair Bir Not”, AÜ DTCF Dergisi II/2 (1944) 349-352.
• Şerifoğlu, T. E, Düring, B., Glatz, C. (2012). “Cide ve Şenapazar, 2009-2010 Yılı Arkeolojik Araştırmaları”. Belleten LXXVI/277 (2012) 719-747.
• Şerifoğlu, T. E., Bakan, C. (2015). “The Cide Region During The Hellenistic Period”. Eds. Düring, B., Glatz. C. Kinetic Landscape The Cide Archaeological Project: Surveying the Turkish Western Black Sea Region. Warshaw (2015) 246-259.
• Tanyeli, U. (1987). Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrimsel Süreci. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul 1987.
• Turan, O. (1968). Selçuklular Tarihi. İstanbul 1968.
• Uçar, Ş. (2012). Arapların Anadolu Seferleri. İstanbul 2012.
• Vassileva, M. (2012). “The Rock-Cut Monuments Of Phrygia, Paphlagonia and Thrace: A Comparatıve Overvıew”. Ed. Gocha R. Tsetskhladze, The Black Sea, Paphlagonia, Pontus and Phrygia in Antiquity. BAR International Series 2432 (2012) 243-252.
• von Gall, H. (1966). Die paphlagonischen Felsgräber; eine Studie zur kleinasiatischen Kunstgeschichte. Tübingen: Wasmuth 1966.
• von Gall, H. (1989). “Zum Bildgehalt der graeco-persischen Grabstelen”. Anadolu/Anatolia 22 (1989) 143-65, pls. 1-3, figs. 1-3.
• Woolley, sir L. (1921). From Kastamuni to Kedos, being a Record of Experiences of Prisoners of War in Turkey, 1916-1918. Oxford 1921. Yaman, T. (1935). Kastamonu Tarihi, XV’inci Asrın Sonlarına Kadar Kastamonu. Kastamonu 1935.
• Yücel, Y. (1991). Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar I, Çobanoğulları Beyliği - Candaroğulları Beyliği. Ankara 1991.