Refik Halit Karay’ın “Yatık Emine”sine Gayri İnsanileştirme Olgusu Çerçevesinde Bir Bakış

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 2, 475 - 489, 30.12.2019

Zeynep Tek , Emine Yücel

Öz

Görünürdeki benzerlik ve farklılıklarımız bir yana, toplumu temsil eden pek çok farklı kesimle ortak bir özü paylaşırız; insan oluşu. Toplumu oluşturan tüm fert ve grupları ortak insanlık paydasında bir araya getirebilmek, biz ve öteki arasındaki kalın duvarları yıkma potansiyeli taşır. Ancak toplumsal yaşama baktığımızda doğal bir kategori olarak insanlığın bazı insan ya da gruplara yakıştırılmadığı ve onların kategorik açıdan insanlıktan men edilmiş olduklarını görürüz. Gayri insanileştirme adı verilen bu olgu, bunu gerçekleştiren failin hedef aldığı kişi ya da gruplara karşı sosyal mesafenin artmasına sebebiyet verir. Sonuçta kendisini daha fazla insan addeden kişi, insan addetmediği ötekine üstünlük taslar, onu yok sayar ve ona karşı her türlü insanlık dışı muameleyi reva görmeye başlar. Refik Halit Karay’ın (1888- 1965) “Yatık Emine” (1918) isimli hikâyesi insanlığın bir türlü kondurulamadığı bir hayat kadını özelinde gayri insanileştirme olgusuna ve bunun trajik sonuçlarına kurgusal düzeyde çarpıcı bir biçimde ışık tutar. Buradan hareketle, mevcut makalede Emine’nin hem devletin temsilcileri hem de sürgün edildiği kasabanın halkı tarafından (kadınlar ve erkekler) hangi gerekçe ve unsurlarla insan dışı görüldüğü gözler önüne serilmektedir. Ayrıca Emine’nin kişiliği, farklı durumlardaki tepkileri ya da tepkisizliği ve hayatta kalma mücadelesi ele alınarak onun kendisini bir insan olarak nerede konumlandırıldığı da sorgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Refik Halit Karay, “Yatık Emine”, Gayri İnsanileştirme, Edebî Metin Analizi

Kaynakça

• Aktaş Ş. (2004). Refik Halit Karay. Ankara 2004.
• Aslan-Ayar P. (2017). “Refik Halit Karay’ın “Yatık Emine”sinde Görülen Ama Göremeyen”. Edebiyat Fakültesi Dergisi 34/1 (2017) 71-80.
• Bandura A. (1999). “Moral Disengagement in the Perpetration of Inhumanities”. Personality and Social Psychology Review 3/3 (1999) 193-209. doi: 10.1207/s15327957pspr0303_3
• Bar-Tal D. (1989). “Delegitimization: The Extreme Case of Stereotyping”. Eds. D. Bar-Tal, C. Grauman, A. Kruglanski & W. Stroebe, Stereotyping and prejudice: Changing conceptions (1989) 169-188. New York.
• Bastian B. & Haslam N. (2010). “Excluded from Humanity: The Dehumanizing Effects of Social Ostracism. Journal of Experimental Social Psychology 46/1 (2010) 107-113. doi: 10.1016/j.jesp.2009.06.022
• Cehajic S., Brown R. & Gonzalez R. (2009). “What Do I Care? Perceived in Group Responsibility and Dehumanization as Predictors of Empathy Felt for the Victim Group”. Group Processes and Intergroup Relations 12/6 (2009) 715-729. doi: 10.1177/1368430209347727
• Çevik-Ersaydı B. S. (2011). “Dehumanization in Cartoons: A Case Study of the Image of the Turk in Asbarez Newspaper”. Review of Armenian Studies 24 (2011) 103-121.
• Esses V. M., Medianu S. & Lawson A. S. (2013). "Uncertainty, Threat, and the Role of the Media in Promoting the Dehumanization of Immigrants and Refugees". Journal of Social Issues 69/3 (2013) 518- 536. doi: 10.1111/josi.12027
• Haslam N. (2006). “Dehumanization: An Integrative Review”. Personality and Social Psychology Review 10 (2006) 252-264. doi:10.1207/s15327957pspr1003_4
• Haslam N. & Loughnan S. (2014). “Dehumanization and Infrahumanization”. Annual Review of Psychology 65 (2014) 399-423. doi: 10.1146/annurev-psych-010213-115045
• Heflick A. N. & Goldenberg J. L. (2009). “Objectifying Sarah Palin: Evidence That Objectification Causes Women to be Perceived as Less Competent and Less Fully Human. Journal of Experimental Social Psychology 45/3 (2009) 598-601. doi: 10.1016/j.jesp.2009.02.008
• Kırlı E. (2010). “Tanzimat Sonrası Fuhuş Hadisesine Yaklaşımda Yaşanan Değişim”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12 (2010) 39-51. Kubbealtı Lugatı. (n.d.). “Gebermek”. Kubbealtı Lugatı. Erişim Tarihi: 6 Mayıs 2019. http://lugatim.com/s/gebermek