Bilim Haberlerinde Biçimler, İçerikler ve Popüler Tarzlar

Year 2025, Volume: 14 Issue: 2, 737 - 751, 15.04.2025

Mesut Yücebaş , Semiray Yücebaş

https://doi.org/10.33206/mjss.1581944

Abstract

Günümüzde doğal afetler, salgınlar ve hız kazanan teknolojik gelişmeler bilim haberlerine yönelik talebi artırmaktadır. Ancak haberlerin bilime ilişkin talepleri nasıl karşıladığı tartışmalı bir konudur. Buradaki çalışmanın amacı, Türkiye’deki bilim gazeteciliğinin popüler görünümlerinin nasıl gerçekleştiğine ve haber üretim tarzları ve yaygın içerik tercihleriyle popüler temalar arasındaki ilişkinin nasıl kurulduğuna yanıt aramaktır. Bu amaçla öncelikle bilim gazeteciliğine ilişkin farklı kuramsal perspektiflerin bir değerlendirmesi yapılmaktadır. Ardından içerik analizi yöntemiyle en fazla ziyaret edilen gazete sitelerindeki iki ayda yayınlanan haberler içerik analiziyle incelenmektedir. Analizde haberler öncelikle nerede üretilmiş olduklarına ve kaynak tercihlerine göre araştırılmakta daha sonra da haberlerdeki bilim alanları, konular ve temalar tasnif edilmektedir. Bilim haberlerinin büyük ölçüde tekil kaynaklara başvurularak oluşturulduğu ve haberlerin gazeteler tarafından yapılmadığı görülmektedir. Ayrıca haberlerde en fazla sağlık ve doğa bilimlerine ve bunlarla ilgili konulara yer verildiği tespit edilmektedir. Haberlerde ön plana çıkan temalar ise ilgi çekicilik, yenilik, uyarı ve korku temalarıdır. Araştırmada ayrıca temaların diğer tercihlerle olan ilişkileri de incelenmektedir. Haber üretim tercihleri ve içeriklerdeki farkların popüler temalarda anlamlı bir değişime neden olmadığı görülmektedir. Bu sonuç, bilim haberlerinde popüler beğeni, teşvik, talep ve çerçevenin ağırlıklı bir rol oynadığını göstermektedir.

Keywords

Bilim, Medya, Bilim Gazeteciliği, Haber, Popüler Kültür

Ethical Statement

“Bilim Haberlerinde Biçimler, İçerikler ve Popüler Tarzlar” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Formats, Contents and Popular Styles in Science News

Abstract

Disasters, epidemics and accelerating technological breakthroughs increase in the demand for science reports. However, how news meets science-related demands is a controversial issue. The aim of the study is to seek answers to how the popular styles of science journalism in Turkey are realized and how the relationship between news creating styles, common content preferences and popular themes is established. For this purpose, first of all, different theoretical perspectives on science journalism are discussed. Then, the news realeased in two months on the most visited newspaper sites are examined with content analysis method. In the analysis, it is seen that science reports are largely created by referring to single sources, and newspapers do not create them with their own facilities. In addition, it is determined that health and natural sciences and related topics are mostly included in the reports. The themes that come to the fore in the news are interestingness, improvement, warning and fear. The research also examines the relationships of themes with other preferences. Differences in formal preferences and content do not cause significant changes in popular themes. This result shows that popular demand and frame play a dominant role in the science news.

Keywords

Science, Media, Science Journalism, News, Popular Culture

References

• Allan, S. (2011). Introduction: Science journalism in a digital age. Journalism, 12(7), 771-777. https://doi.org/10.1177/0163443710367695
• Amend, E., Capurro, G. ve Secko, D. M. (2014). Grasping scientific news. Journalism Practise, 8(6), 789-808. https://doi.org/10.1080/17512786.2013.868146
• Barnett, R. (2008). Üniversitede ideoloji ile yaşamak. (Çev: S. Eren). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bauer, M. (2012). Public attention to science 1820-2010 - A 'Longue Durée’ picture. S. Rödder, M. Franzen ve P. Weingart (Eds.), The Sciences’ media connection – Public communication and its repercussions (ss. 35-57). Berlin: Springer.
• Bell, A. R. (2011). Science as ‘Horrible’: Irreverent deference in science communication. Science as Culture, 20(4), 491-512, https://doi.org/10.1080/09505431.2011.605921.
• Bilişli, Y. (2019). İnternet sağlık haberlerinde tıbbileştirmenin inşaası: Sağlık haber söylemine eleştirel bir bakış. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(4), 3608-3629, https://doi.org/10.33206/mjss.538440.
• Bourdieu, P. (1988). Homo academicus. (Çev: P. Collier). Cambridge: Polity Press.
• Bourdieu, P. (2013). Bilimin toplumsal kullanımları. (Çev: L. Ünsaldı). Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Brennen, J. S. (2018). Magnetologists on the Beat: The epistemology of science journalism reconsidered. Communication Theory, 28(4), 424- 443, https://doi.org/10.1093/ct/qty001.
• Curran, J. ve Sparks, C. (1999). Basın ve popüler kültür, (Çev: N. Güngör ve İ. Tekerek). Popüler kültür ve iktidar. (1st ed., 439-467). İstanbul: Vadi Yayınları.
• Dornan, C. (1989). Science and scieintism in the media. Science as Culture, 1(7), 101-121, https://doi.org/10.1080/09505438909526262.
• Dornan, C. (1990). Some problems in conceptualizing the issue of “science and the media”. Critical Studies in Mass Communication, 7(1), 48-71, https://doi.org/10.1080/15295039009360163.
• Dudo, A., Brossard, D. Shanahan, J., Scheufele, D. A., Morgan, M. ve Signorielli, N. (2011). Science on television in the 21st Century: Recent trends in portrayals and their contributions to public attitudes toward science. Communication Research, 38(6), https://doi.org/10.1177/0093650210384988.
• Dursun, O. (2018). Bilim gazeteciliğinde popülaritenin ve pozitif bilimlerin hegemonyası. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 29, 83-114. https://doi.org/10.16878/gsuilet.499532.
• Elliott, R. (2012). The medialization of regenerative medicine: Frames and metaphors in UK news stories. S. Rödder , M. Franzen , ve P. Weingart (Ed.), The Sciences’ media connection – Public communication and its repercussions (ss. 87-106). Berlin: Springer.
• Ergur, A. (2003). Üniversitenin pazarla bütünleşmesi süreci. Toplum ve Bilim, 97, 183-216.
• Feyerabend, P. (1999). Özgür bir toplumda bilim. (Çev: A. Kardam). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fiske, J. (1999). Popüler kültürü anlamak. (Çev: S. İrvan). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Fürsich, E. ve Lester, E. P. (1996). Science journalism under scrutiny: A textual analysis of “science times”. Critical Studies in Mass Communication, 13(1), 24-43, http://dx.doi.org/10.1080/15295039609366958.
• Gerbner, G., Gross, L., Morgan, M., ve Signorielli, N. (1981). Scientists on the TV screen. Society, 19, 41-44, https://doi.org/10.1007/BF02701349.
• Guenther, L., Bischoff, J., Löwe , A., Marzinkowski, H., ve Voigt, M. (2019). Scientific evidence and science journalism. Journalism Studies, 20(1), 40-59, https://doi.org/10.1080/1461670X.2017.1353432.
• Gulbenkian Komisyonu (2002). Sosyal bilimleri açın. (Çev: Ş. Tekeli). İstanbul: Metis Yayınları.
• Güçlü, İ. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (2nd ed.). Ankara: Nika Yayınevi.
• Habermas, J. (2001). İdeoloji olarak teknik ve bilim. (Çev: M. Tüzel) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hales, M. (1982). Science or society? The politics of the work of scientists (1st ed.). London: Pan Books.
• Horkheimer, M. (2005). Geleneksel ve eleştirel kuram. (Çev: M. Tüzel). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Hürriyet Gazetesi (2023, 07 Eylül). Bilim insanları yapay embriyo üretti. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/biliminsanlari-yapay-embriyo- uretti-42326592
• Hürriyet Gazetesi (2023, 23 Eylül). Yapay zekayla tavuk gıdaklamasını tercüme ettiler. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/yapay-zekayla- tavuk-gidaklamasini-tercume-ettiler-4233495
• Illich, I. (Ed.). (1987). Disabling professions (1st ed.). London: Morion Boyars Publishers.
• Jensen, E. (2010). Between credulity and scepticism: envisaging the fourth estate in 21st-century science journalism. Media, Culture ve Society, 33(4), 615-630, https://doi.org/10.1177/0163443710367695.
• Kitzinger, J. ve Williams, C. (2005). Forecasting science futures: Legitimising hope and calming fears in the embryo stem cell debate. Social Science ve Medicine, 61(3), 731-740, https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2005.03.018.
• Koloğlu, O. (1997). Halka doğru bilim – Türkiye’de bilim gazeteciliği (1st ed.). İstanbul:Türk Bilim Tarihi Kurumu.
• Kuhn, T. (1982). Bilimsel devrimlerin yapısı. (Çev: N. Kuyaş). İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Lublinski, J., Reichert, I., Denis, A., Fleury, J.-M., Labassi , O., ve Spurk, C. (2014). Advances in African and Arab science journalism: Capacity building and new newsroom structures through digital peer-to-peer support. Ecquid Novi: African Journalism Studies, 35(2), 4-22, http://dx.doi.org/10.1080/02560054.2014.919945.
• Lukacs, G. (1998). Tarih ve sınıf bilinci. (Çev: Y. Öner). İstanbul: Belge Yayınları.
• McKnight, J. (1977). Pofessionalized service and disabling help. I. Illich (Ed.), Disabling professions (ss. 69-92). Morion Boyars Publishers.
• Merton, R. K. (2017). Bilimin normatif yapısı. J. C. Alexander, S. Seidman (Edt.). (Çev: N. Yavuz). Kültür ve toplum güncel tartışmalar (2nd ed., 83- 91). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Molek-Kozakowska, K. (2016). Framing disease, ageing and death in popular science journalism. Online. Brno studies in English, 42(1), 49-69, https://doi.org/10.5817/BSE2016-1-3.
• Murcott, T.H.L. ve Williams, A. (2012). The challenges for science journalism in the UK. Progress in Physical Geography, 37(2), 152-160, https://doi.org/10.1177/0309133312471285.
• Nelkin, D. (1994). Bilim nasıl satılır? (Çev: M. Çiftkaya). İstanbul: Şule Yayınları.
• Nguyen, A. ve McIlwaine, S. (2011). Who wants a voice in science issues - and why? Journalism Practice, 5(2), 210-226, http://dx.doi.org/10.1080/17512786.2010.527544.
• Nguyen, A., ve Tran, M. (2019). Science journalism for development in the Global South: A systematic literature review of issues and challenges. Public Understanding of Science, 28(8), 973–990, https://doi.org/10.1177/09636625198754.
• Nisbet, M. C. ve Dudo, A. (2013). Entertainment media portrayals and their effects on the public understanding of science. D. J. Nelson, K. R. Graizer, J. Paglia, S. Perkowitz (Edt.). Hollywood chemistry (ss. 241-249). ACS Publications.
• Peters, P. H. (2013). Gap between science and media revisited: Scientists as public communicators. Pnas, 110, 14102-14109, https://doi.org/10.1073/pnas.1212745110.
• Priest, S. (2013). Critical science literacy: What citizens and journalists need to know to make sense of science. Bulletin of Science, Technology ve Society, 33(5-6), 138-145, https://doi.org/10.1177/0270467614529707.
• Prior, L. (2014). Content analysis. P. Leavy (Edt.), The Oxford handbook of qualitative research (ss. 359-379). Oxford University Press.
• Reed, R. (2001). (Un-)Professional discourse? Journalism, 2(3), 279-298, https://doi.org/10.1177/146488490100200310.
• Schäfer, M. (2011). Sources, characteristics and effects of mass media communication on science: A review of the literature, current trends and areas for future research. Sociology Compass, 5(6), 399–412, https://doi.org/10.1111/j.1751-9020.2011.00373.x.
• Setälä, V. ve VäLiverronen, E. (2014). Fighting fat: The role of ‘field experts’ in mediating science and biological citizenship. Science as Culture, 23(4), 517-536, https://doi.org/10.1080/09505431.2014.905526.
• Similarweb (2024, 24 Şubat). Medya ve haber yayınları listesi. https://www.similarweb.com/tr/ adresinden 24 Şubat 2024 tarihinde alınmıştır.
• Smith, H., ve Morgoch, M. (2020). Science ve Journalism: Bridging the Gaps Through Specialty Training. Journalism Practise, 16(5), 883-900, https://doi.org/10.1080/17512786.2020.1818608.
• Sözcü Gazetesi (2023, 01 Eylül). Bilim kurulu üyesinden ‘Pirola’ uyarısı. https://www.sozcu.com.tr/bilim-kurulu-uyesinden-pirola-uyarisi- wp7790102.
• Sözcü Gazetesi (2023, 06 Eylül). Araştırmalar kanıtladı: Mükemmel bir sevgilinin olmazsa olmaz özellikleri. https://www.sozcu.com.tr/arastirmalar-kanitladi-mukemmel-bir- sevgilinin-olmazsa-olmaz-ozellikleri-wp7794525.
• Sözcü Gazetesi (2023, 14 Eylül). Büyük İstanbul depremi fazla uzakta değil. https://www.sozcu.com.tr/naci-gorur-buyuk-istanbul-depremi- fazla-uzakta-degil-wp7802219.
• Sözcü Gazetesi (2023, 23 Eylül). Bilim insanları araştırdı: İşte insan hayatındaki en mutlu dönemi. https://www.sozcu.com.tr/bilim- insanlari-arastirdi-iste-insan-hayatindaki-en-mutlu-donem- wp7810289.
• Standen, A. (1990). Bilim kutsal bir inektir. (Çev: B. Dağıstanlı). İstanbul: Çıdam Yayınları.
• Summ, A., ve Volpers, A. M. (2015). What's Science? Where's Science? Science Journalism in German Print Media. Public Understanding of Science, 25(7), 1-16, https://doi.org/10.1177/0963662515583419.
• Şahin, M. ve Öztekin, H. (2020). Medyanın bilimle imtihanı: Türkiye’de gazetelerde yer alan bilim haberleri üzerine bir inceleme. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (33), 178-197, https://doi.org/10.31123/akil.694234.
• Tılıç, D. (2001). Medyayı anlamak. İstanbul: Su Yayınları.
• Traweek, S. (1993). An introduction to cultural and social studies of sciences and technologies. Culture, Medicine and Psychiatry, 17, 3-25, https://doi.org/10.1007/BF01380596.
• Vergin, N. (1999). Bilim camiası ve tanınma İsteği. Doğu Batı, 7, 37-53.
• Weingart, P. (1998). Science and the media. Resarch Policy, 27(8), 869- 879, https://doi.org/10.1016/S0048-7333(98)00096-1.
• Weingart, P. (2012). The lure of the mass media and ıst repercussion on science. S. Rödder, M. Franzen, P. Weingart (Ed.), The Sciences’ media connection – Public communication and its repercussions (ss. 17-32). Berlin: Springer.
• Wilcox, S. A. (2003). Cultural context and the conventions of science journalism: Drama and contradiction in media coverage of biological ideas about sexuality. Critical Studies in Media Communication, 20(3), 225-247, https://doi.org/10.1080/07393180302772.
• Woolgar, S. (1999). Bilim, bilim idesi üzerine sosyolojik bir deneme. (Çev: H. Arslan). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Yaylagül, L. (2019). Eleştirel ekonomi politik perspektiften devlet ve medya ilişkisi. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 5(2), 134-152. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/iled/issue/43342/527409.