Türkiye’de Tarım Sektörünün Vergi Geçmişi

Year 2025, Volume: 14 Issue: 2, 664 - 674, 15.04.2025

Şahin Ay

https://doi.org/10.33206/mjss.1589558

Abstract

Tarım sektörü ülkeler için en önemli sektörlerden biridir. Tarım sektörü aynı zamanda diğer sektörler için de itici güç olmaktadır. Tarım sektörünün ekonomiye etkisi pek çok makro-ekonomik veriyi etkilemekle birlikte kamu gelirlerinin değişimine de neden olmaktadır. Tarım kesiminin ekonomiye etkisi yeni kurulan cumhuriyette bariz bir biçimde kendini göstermektedir. Hem 1. Dünya Savaşı hem de Kurtuluş Savaşı’nın etkisiyle tarım ile ilgilenen bireyler olumsuz etkilenmiştir. Sonraki yıllarda bu durum ekonomik göstergeler üzerinde de etkili olmuştur. Âşar Vergis’inin kaldırılması, tarım vergileri kapsamında ilk önemli olay durumundadır. Âşar Vergisi’nin kaldırılması tarım kesimi tarafından olumlu karşılanırken sonraki süreçte kamu gelirlerinin olumsuz etkilenmesine neden olmuştur. Yine Hayvan Vergileri ve Toprak Mahsulleri Vergisi de diğer önemli tarım vergileri arasında yer almıştır. Çok partili sisteme geçiş ile birlikte devletçilikten uzaklaşılarak daha liberal bir ekonomik sisteme geçilmesi vergi sistemini de etkilemiştir. Özellikle ilk Gelir Vergisi Kanunu’nda gelirin unsurları arasında zirai kazançların sayılmaması, ardından zirai kazançların da gelirin unsurlarına dâhil edilmesi tıpkı cumhuriyetin ilk yıllarında uygulanan ekonomik modelin vergi kanunlarını direkt olarak belirlediğinin göstergesidir. Gelir Vergisi Kanunu’nun zirai kazançları içermesi; daha adil ve daha kapsayıcı bir vergi uygulamasına geçildiğinin kanıtı olmuştur.

Keywords

Tarım, Âşar Vergisi, Gelir Vergisi Kanunu, Zirai Kazanç

Ethical Statement

“Türkiye’de Tarım Sektörünün Vergi Geçmişi” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Bu çalışma için etik kurul izni zorunluluğu bulunmamaktadır.

Tarım, Âşar Vergisi, Gelir Vergisi Kanunu, Zirai Kazanç

Abstract

The agricultural sector is one of the most important sectors for their countries. The agricultural sector is also gaining strength in other sectors. The impact of the agricultural sector on the economy affects many macroeconomic data and also causes changes in public revenues. The impact of the agricultural sector on the economy is evident in the newly established republic. The impact of both World War I and the War of Independence directly affected agriculture and individuals, and this situation was collected in economic indicators in the following period. The first important event in the scope of agricultural taxes is the Ashar tax. While the Ashar tax was welcomed positively by agriculture, it caused public revenues to be negatively affected in the following period. Again, Animal Taxes and Soil Products Tax are among the other important agricultural taxes. With the transition to a multi-party system, moving away from statism and adopting a more liberal economic system also had an impact on the tax system. Especially in the first Income Tax Law, the inclusion of agricultural earnings among the income elements, and then the inclusion of agricultural earnings in the income elements are direct indicators of the tax laws of the economic model implemented in the early years of the republic. The Income Tax Law includes agricultural income; it has become aware of the transition to a fairer, more inclusive tax practice.

Keywords

Agriculture, Ashar Tax, Income Tax Law, Agricultural Earnings

References

• Aydın, M. K. (2017). Savaş yıllarının olağanüstü bir uygulaması: toprak mahsulleri vergisinin hayata geçirilmesi. Journal of Turkish Studies, 12(26), 1-20. doi:10.7827/TurkishStudies.12774.
• Başdemir, B. (2015). Osmanlı vergi sisteminde öşür. Adana: Karahan Kitabevi.
• Bilici, N. (2024). Türk vergi sistemi. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Boratav, K. (1988). Türkiye iktisat tarihi (1908 – 1985). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bükülmez, E. K. (2024). Zirai kazançlarda vergileme. İzmir dayanışma dergisi, 7(2), 298-304. https://dayanismadergisi.com/index.php/dayanisma/article/view/2542 /1719.
• Çomaklı, Ş. E., Koç, F., ve Yıldırım, K. E. (2012). Türk vergi hukuku tarihinde tartışılan bir vergi: Toprak mahsulleri vergisi. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 4(2), 61-70. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/85288.
• Demirel, E. (2020). İlk TBMM’nin ilk kanunu: Ağnam resmi. Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(TBMM’nin 100. Yılı Özel Sayısı), 19-37. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1198129.
• Durak, B., ve Karadağ, N. C. (2017). Türkiye'de tarım politikaları ve vergilendirilmesi-2. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 9(1), 105-117. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/440080.
• Durak, B., ve Karadağ, N. C. (2017a). Türkiye'de tarım politikaları ve vergilendirilmesi-1. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 9(1), 89-104. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/440079.
• Erdoğan, M. R. (1970). Türkiye'de tarımın vergilendirilmesi ve kalkınma. İktisat Fakültesi Mecmuası, 30, 229-253. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/8593.
• Ertan, M. (2018). Toprak mahsulleri vergisinin esasları ve sonuçları: toprak mahsulleri vergisi II. aşar mıydı? Ekonomik Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(2), 239-255. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/668643.
• Giray, F. (2010). Maliye tarihi. Bursa: Ezgi Yayınları.
• Gökşin, Y. (2024). Osmanlı’dan günümüze tarım kesiminin vergilendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Gönüllü, A. R. (2015). Milli mücadele ve cumhuriyet döneminde hayvanlar vergisi (1920-1962). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 38, 69-102. doi:https://doi.org/10.21563/sutad.187039.
• Görgün, S. (1962). Tarım sektörünün vergilendirilmesi ve arazi vergileri. Maliye Enstitüsü Konferansları, (s. 161-168).
• Hayran, S. (2013). Türkiye’de tarım kesiminin vergilendirilmesi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(1), 69-72. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/89221.
• Hiçşaşmaz, M. (1957). Zirai kazançların vergilendirilmesi meselesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 12(2), 29-43. doi:https://doi.org/10.1501/SBFder_0000000320
• İnci, İ. (2009). 1923-1960 Döneminde Türkiye’de tarım faaliyetleri üzerinden alınan vergiler. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 11(1), 109-130. http://www.fed.sakarya.edu.tr/arsiv/yayinlenmis_dergiler/2009_1/2009 -I-M-7.pdf.
• Kazıcı, Z. (2014). Osmanlı'da vergi sistemi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Kırkpınar, K. (2022). Tanzimat'tan II. Dünya Savaşı'na Türkiye'de tarım ve vergi politikaları. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Korkmaz, E. (2013). İktisadi gelişme ve mali sistem. İstanbul: Lebib Yalkın Matbaası.
• Küden, A. (2019). Kutsal kitaplarda vergi izleri: Tevrat, İncil, Kur'an. International Paris Conference on Social Sciences – III (s. 89-98). Paris: İksad Yayınevi.
• Metintaş, M. Y., ve Kayıran, M. (2016). 1929 Dünya ekonomik krizinin Türk tarımına etkileri ve 1931 birinci Türkiye ziraat kongresi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(23), 33-82. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/281564.
• Okçuoğlu, G., ve Önder, İ. (1987). Âşârın kaldırılması. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası (1-4), 261-276.
• Olalı, H., ve Duymaz, İ. (1987). Tarımın Türk ekonomisindeki yeri ve ekonomik gelişmeye katkısı. İzmir: İzmir Ticaret Borsası Yayınları .
• Öncel, M., Kumrulu, A., ve Çağan, N. (2017). Vergi Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Özcan, A. (2003). Fatih Sultan Mehmed Kanunname-i Al-i Osmaniye. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Özcan, B. (2023). Türkiye'de zirai kazançların vergilendirilmesinin incelenmesi ve değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
• Pamuk, Ş. (2023). Osmanlı-Türkiye iktisadî tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2024). Türkiye'nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pınar, A. (2010). Maliye politikası teori ve uygulamaları. Ankara: Naturel Yayıncılık.
• Saraçoğlu, F. (2023). Cumhuriyet dönemi vergi yapısı. Ankara: Romanoku Yayınları.
• Susam, N. (2009). Türkiye'de uygulanan maliye politikaları 1923-2008. İstanbul: Derin Yayınları.
• Şener, A. (2021). Tanzimat dönemi Osmanlı vergi hukuku. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• Şenyüz, D., Yüce, M., ve Gerçek, A. (2017). Türk vergi sistemi. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Tan, S., Atak, Ş., Şengül, Ü., ve Tan, S. S. (2015). The evaluation of the changes in the agricultural sector with common economic ındicators in Turkey during the last decade. Mediterranean Journal of Social Sciences, 6(2), 588-595. https://www.researchgate.net/publication/273909972_The_Evaluation _of_the_Changes_in_the_Agricultural_Sector_with_Common_Econo mic_Indicators_in_Turkey_during_the_Last_Decade.
• Taşdelen, A. (2010). Hukukî açıdan zirai kazançların vergilendirilmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 23(2), 137-144. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/18033.
• Üstün, F. (1955). Aylık sohbet. TMO Dergisi, 1(4).
• Varcan, N., ve Çakır, T. (2000). Maliye tarihi. Eskişehir: Birlik Ofset.
• Varlı, A. (2012). Devletçilik politikalarının tarım kesimi üzerindeki etkileri (1930–1940). Öneri Dergisi, 10(38), 113-124. https://dergipark.org.tr/en/pub/maruoneri/issue/17896/187721.
• Yalçınkaya, N., Yalçınkaya, M. H., ve Çılbant, C. (2006). Avrupa Birliği’ne yönelik düzenlemeler çerçevesinde Türk tarım politikaları ve sektörün geleceği üzerine etkisi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 13(2), 97-118. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yonveek/issue/13685/165607
• Yazıcıoğlu, Y. (2014). Türkiye ekonomisi. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Yıldırım, E., ve Aytan, O. A. (2023). Mezopotamya’da tarımsal üretiminin devamlılığı için krallığın finanse edilmesi: Vergilendirme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 289-299. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2529830