Kahraman Odaklı Yapısal Halkbilimi Kuramlarına Göre Kürt Halk Anlatılarından Çîroka Sultan û Wezîr

Year 2021, Volume: 12 Issue: 2, 503 - 525, 01.11.2021

Ferhat Çiftçi

https://doi.org/10.19059/mukaddime.905849

Abstract

Dilsel ve kültürel ögelerin toplumlar nezdinden önemli bir yeri olduğu malumdur. Toplumlar, bu ögeler sayesinde yaşamlarını devam ettirecek gücü kendinde bulur. Söz konusu ögeler, halk yaşantısının çeşitli ürünleri olarak başlangıçtan bu yana sözlü gelenekle var olmuştur. Sonrasında bunlar, yazılı gelenek içinde de somut bir karşılık göstermiştir. Halk anlatıları, bunlardan olup barındırdığı unsurlarla kültürel dokuyu çeşitli açılardan resmetmektedir. Bu çerçevede kahraman figürü, halk anlatılarında ön plana çıkan ve temsil gücü yüksek olan kültürel değerlerden sayılır. Kimi halk anlatılarında kahramanın yiğitliği ve kurtarıcı rolü; kiminde ise onun üzerinden iletilmek istenen ahlaki dersler baskınlık gösterir. Bu cihetle halk anlatılarının mekânsal ve kültürel farklılıkları yanında evrensel özelliklere sahip bulunduğu da ileri sürülmüştür. Zaman içinde halkbilimi çalışmalarında kahramana odaklanan ve ortak yapısal ilkeler ileri süren kuramlar gelişim göstermiştir. J. G. Von Hahn’ın Aryan Kahramanı Biyografik Modeli, Otto Rank’ın Kahraman Kalıbı, Lord Reglan’ın Geleneksel Kahraman Kuramı ve Eric J. Hobsbawn’ın Sosyal Haydut veya Kahraman Kalıbı halk anlatılarındaki kahramanların metin merkezli olarak incelendiği kuramlardandır. Nitekim araştırmacılar tarafından bu kuramlar dikkate alınmış, incelenen halk anlatılarında kahramanların özellikleri yapısal olarak belirlenmeye çalışılmıştır. Bu araştırmada bir Kürt anlatısı olan Çîroka Sultan û Wezîr, barındırdığı karşılıklar itibarıyla ilgili kuramlardan üçüne göre incelenmiş ve anlatının yapısal anlamda gösterdiği denklikler tespit edilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Halk anlatıları, kahraman odaklı yapısal halkbilimi kuramları, Çîroka Sultan û Wezîr, yapısal denklikler

References

• Bozkoyun, M. (2015). Beşek Ji Folklora Kurdî: Çîrok. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 1 (2), 142-157.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Carlyle, T. (2000). Kahramanlar. İstanbul: Beyaz Balina Yayınları.
• Cewerî, F. (2018). Antolojîya Çîrokên Kurdî III. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2012). Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri. İstanbul: Om Yayınevi.
• Hîkmet, B. (2015). Li Gorî Teorîyên Nûjen Nêrîneke Giştî li Ser Folklora Kurdî. Edebiyata Kurdî ya Gelêrî içinde (Ed. Ramazan Pertev) (ss. 25-109). İstanbul: Avesta Yayınları.
• Keskin, N. (2019). Folklor û Edebiyata Gelêrî. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Pertev, R. (2018). Folklor û Nasnameya Kurdî ya Neteweyî (1898-1946). İstanbul: Avesta Yayınları.
• Tarduş, İ. (2018). Taybetiyên Lehengên Tradîsyonel Di Vegotina Kurdî de, The Journal of Mesopotamian Studies, 3 (1), 57-76. Zana, S. (2019). Folklor, Îdeoloji û Netewesazî. Folklorame, 2, 51-59.