SINIFLARI AŞMAK: TÜRKİYE ÖĞRETMENLER SENDİKASI, “HALKI UYANDIRMAK” VE “DEVRİM İÇİN EĞİTİM”

Year 2023, Volume: 47 Issue: 6, 1580 - 1607, 15.12.2023

U. Ceren Ünlü

Abstract

Bu makale 1965 ve 1971 yılları arasında faaliyet göstermiş Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın (TÖS) eğitimle ilgili görüşlerini ve uygulamalarını incelemektedir. TÖS üyeleri, devlet okullarında daha demokratik bir eğitim uygulamak, eğitim pratiklerini sınıfların dışına taşımak ve eğitim yoluyla kitlelerin bilinç düzeyini yükseltmek için mücadele etmişlerdi. Türkiye’deki öğretmenlerin neredeyse %40’ını örgütleyen bir kitle sendikası olan TÖS “devrim için eğitim” düşüncesini savunup devlet okullarında uyguladı. Her öğretmenin devrimci bir tavrı olması gerektiğini savunan bu düşünceye göre, örgütlü öğretmenler devrimcilik düşüncesini öğretimin içine katıp “halkı uyandırma,” yani devrime giden yolda politik bilinci yükseltme sorumluluğunu omuzlamalıydılar. Dahası, TÖS üyeleri, yasaların devlet memuru olan öğretmenler için öngördüğü örgütsel ve politik hakların sınırlarını aşarak, eğitimle ilgili görüşlerini sınıf duvarlarının dışına taşıdılar. 1969 yılındaki Büyük Eğitim Yürüyüşü ve dört günlük boykotla görüşlerini tüm ülkeye duyurdular. Böylece bir yandan eğitimin sınırlarını teorik ve pratik olarak genişletip okul duvarlarının dışına çıkardılar; öte yandan “halka gitmek” ideolojisinin ışığında ve mesleğin coğrafi yaygınlığının kolaylaştırıcılığıyla, öğretmenlerin toplumsal erişimini genişletmeye çalışıp okul dışında gençlerle, işçilerle ve köylülerle sosyopolitik köprüler kurdular. Kısaca, TÖS, teorik, politik ve toplumsal olarak kamu eğitiminin sınırlarını genişletti. Böylece, bu makalenin incelediği 1960’ların ve 1970’lerin eğitim patlamasının önemli bir öğesini oluşturdu. Dönemin yükselen sol politikleşmesinin alan açtığı bu eğitim patlaması, eğitimin eşitsiz düzeni değiştirebilecek devrimci rolüne duyulan inanç, okul binalarının dışında kamu-dışı eğitim pratiklerinin artması ve eğitim anlayışının sınırlarının genişlemesi olarak özetlenebilir. Böylece, sendikalı öğretmenler için eğitim, devlet denetimli sınıflarda yürütülen tek yönlü, hiyerarşik bir pratik olmanın ötesine geçmiştir. Bu çalışma, yalnızca bir sendika tarihi sunmanın ötesinde, 1960’lar Türkiye’sinin politik hareketliliğini göstermeyi ve bu hareketlilik etrafında dönen tartışmaları ve pratikleri aydınlatmayı amaçlıyor.



BEYOND THE CLASSROOMS: THE TEACHERS’ TRADE UNION OF TURKEY, “AWAKENING THE PEOPLE,” AND “EDUCATION FOR REVOLUTION”

Abstract
This presentation tracks the educational ideas and practices of the Türkiye Öğretmenler Sendikası (The Teachers’ Trade Union of Turkey or TÖS) between 1965 and 1971. The members of the TÖS struggled to execute more democratic type of education in public schools, carry educational practices outside the classrooms, and raise the consciousness of the masses through education. As a mass union that organized almost 40% of the teachers in Turkey, the TÖS supported the idea of “education for revolution” and implemented it in public schools. The unionized teachers incorporated the idea of revolutionism into teaching and shouldered the responsibility to “awaken the people,” i.e. raise their political consciousness, paving the way for a revolution. Moreover, teachers of the TÖS went beyond the legal boundaries of associational and political rights of teachers as public officers and carried their ideas on education outside the classrooms by the Great Education March and the four-day-boycott in 1969. In addition to the theoretical and practical expansion of education, the unionized teachers also strived to broaden their social reach by building bridges with youth, workers, and peasants, a practice that was promoted by their ideology of “going to the people” and eased by the geographical widespreadness of their occupation. In a nutshell, the TÖS pushed the limits of public education theoretically, politically, and socially. Thus, it became a part of the education boom of the 1960s and 1970s that this paper targets to explore, which was characterized by a belief in the revolutionary role of education, rise in nongovernmental educational practices, and expansion in the understanding of education. Rather than presenting merely a history of a trade union, this paper aims to illustrate the history of political movements in the 1960s in Turkey and shed light on broader discussions and practices that evolved around them.

Keywords

Toplumsal hareketler, Toplumsal Tarih, 1960-80 arası Türkiye Tarihi, Türkiye Öğretmenler Sendikası, Eğitim Patlaması

References

• 1961 Anayasası. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/ Son erişim tarihi, 11/06/2023.
• Acuner A M (1994). Öğretmen Örgütlenmesine İlişkin Model Önerisi. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Altunya N (1998). Köy Öğretmen Dernekleri. İçinde: O Baydar (der), Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 295.
• Andak S (1967). Desteklenmesi Gereken Tiyatro: TÖS. Cumhuriyet, 28 Şubat, 6.
• Aydın H B (1968). […] Neymişim Ben. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 5 Nisan, 3.
• Aydın İ (2016). TÖB-DER Tarihi. Ankara: Eğitim-Sen Yayınları.
• Başbuğ İ (1969). İLKSEN Gerçeği, TÖS ve MÖS Fiyaskosu. İlkin Sesi: İlkokul Öğretmenlerinin Sesidir, Şubat, 1,3.
• Baydar O (1998). İLK-SEN (Türkiye İlkokul Öğretmenleri Sendikası). İçinde: O Baydar (der), Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 30-31.
• Baykurt F (1969a). Öğretmen Bugün Ne Yapmalı? Aydınlık: Sosyalist Dergi, Ağustos, 313.
• Baykurt F (1969b). Bıçak Kemiğe Dayanınca. TÖS İstanbul Şubesi Haber Bülteni, Kasım-Aralık, 1-2.
• Baykurt F (1970). Büyük Bir Eğitim Uygulaması. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 1 Ocak, 1, 3.
• Baykurt F (1994). İfade: TÖS Savunması (Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 2 Numaralı Askeri Mahkemesi Önünde Askeri Savcının İddianamesine Karşılık Verilmiş İFADE’nin Tam Metni). Ankara: Eğitim-İş Yayınları.
• Baykurt F (1998). Özüm Çocuktur. İstanbul: Papirüs Yayınları.
• Baykurt F (1999). Bir TÖS Vardı. İstanbul: Papirüs Yayınları.
• Bilinç: TÖS Eskişehir Şubesi Yayın Organıdır (09/1967). Genel Başkan Fakir Baykurt’un Basın Toplantısı. 3.
• Bozkurt R (1967). Sendikal Görev Anlayışı. Bilinç: TÖS Eskişehir Şubesi Yayın Organıdır, Haziran, 2.
• Cenan A (1968a). TÖS ve Halk. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 20 Şubat, 2.
• Cenan A (1968b). İşçi ve Köylü Üniversitesi Üzerine. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 5 Ekim, 2. Coşkun H (1969). İLK-SEN Korkusu. İlkin Sesi: İlkokul Öğretmenlerinin Sesidir, Şubat, 3.
• Cumhuriyet (28/01/1967a). Tiyatro-TÖS 25 Kuruşa da Oyun Gösterdi. 5.
• Cumhuriyet (12/05/1967b). Tiyatro-TÖS İkinci Turnesine Başlıyor. 6.
• Cumhuriyet (08/11/1967c). Öğrencilerin Boykot ve Ankara Yürüyüşü Başladı. 1, 7.
• Cumhuriyet (09/07/1969a). Dün Geceki Patlamalardan Sonra İrtica Kayseri’de de Ayaklandı. 1, 7.
• Cumhuriyet (21/07/1969b). Tartışma: Gericiliğin Kimliği. 2.
• Çayır T (1970). Gaflet. TÖS İstanbul Şubesi Haber Bülteni, Ocak-Şubat, 1, 4.
• Demir H (1969). İLK-SEN Devrimci Kuruluşların Yanındadır. İlkin Sesi: İlkokul Öğretmenlerinin Sesidir, Nisan, 4.
• Demir S (1991). Türkiye’de Kamu Görevlileri Dernekleri (1971-1980). Amme İdaresi Dergisi, 24(1), 55-97.
• Doğan A (2010). Dün Eğitim Vardı. Ya Bugün? 1968 Devrimci Eğitim Şûrası, 1969 Öğretmen Boykotu. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
• EGE TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası İzmir Şubesi Yayın Organıdır (08/10/1968). Devrimci Eğitim Şûrası. 3.
• EGE TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası İzmir Şubesi Yayın Organıdır (15/03/1969a). Büyük Eğitim Yürüyüşü 35 Bini Aşkın Öğretmenin İştirakı ile Yapıldı. 1.
• EGE TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası İzmir Şubesi Yayın Organıdır (15/03/1969b). Fakir Baykurt’un Yürüyüş Konuşması. 1, 4.
• EGE TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası İzmir Şubesi Yayın Organıdır (15/04/1969c). Söke’ye Çekilen Tel. 1.
• EGE TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası İzmir Şubesi Yayın Organıdır (10/09/1969d). Devrimci Eğitimin Amaçları, İlkeleri, Yönetimi (Şuraya Sunulan Rapor). 3.
• Eraslan L (2012). Türkiye’de Eğitim Sendikacılığının Tarihsel Perspektifi ve Günümüz Eğitim Sendikacılığının Değerlendirilmesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28, 1-17.
• Ertuğrul F (1996). Genel Öğretmen Boykotu ve Öğrettikleri. Mülkiyeliler Birliği Dergisi 20(188-189), 31-41.
• Ertuğrul F (1998). TÖS (Türkiye Öğretmenler Sendikası). İçinde: O Baydar (der), Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt 3, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 275-277.
• Ertuğrul F (2017). TÖS Tarihinden Esintiler I. Ankara: Eğitim-Sen Yayınları.
• Gezer A (1968). Eğitimci Devrim. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 5 Kasım, 2.
• Güner İ S (1968a). Öğretmene Mektup: Halka İnmek. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 5 Haziran, 1.
• Güner İ S (1968b). Üniversite Gençliği ve TÖS: Gençlik Bozuk Düzene Karşı. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 20 Haziran, 1, 4.
• Güntekin R N (1959). Yeşil Gece. İstanbul: İnkılâp Kitabevleri.
• İlkin Sesi: İlkokul Öğretmenlerinin Sesidir (01/09/1968). İLKSEN Genel Bşk. K. Keleş’in Genel Kurul Açış Konuşması. 1-4.
• İlkin Sesi: İlkokul Öğretmenlerinin Sesidir (02/1969). On Binlerce Öğretmenin Katılmasıyla Büyük Eğitim Yürüyüşü Yapıldı. 1.
• İlkin Sesi: İlkokul Öğretmenlerinin Sesidir (15/03/1971). İLKSEN’in Şubat Seferi Başarıyla Gerçekleşti. 4.
• Koç Y (2001). Geçmişten Günümüze Kamu Çalışanlarının Sendikalaşması. Ankara: TÜRK-İŞ Eğitim Yayınları.
• Koç Y (2015). Kuruluşunun 50. Yıldönümünde (Belgelerle) Türkiye Öğretmenler Sendikası Tarihi. Bursa: Kuzgun Kitap.
• Koçtürk O N (1968a). İşçi ve Köylü Üniversitesi. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 20 Temmuz, 3.
• Koçtürk O N (1968b). Devrimci Eğitim Şûrası ve İşçi Üniversitesi. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 20 Eylül, 2.
• Koçtürk O N (1968c). İşçi Üniversitesi: Gelişme ve Çelişme Üzerine. TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır, 20 Ekim, 2, 4.
• Milliyet (08/10/1966). Tiyatromuzda Yeni Bir Adım. 6.
• Resmî Gazete (17/06/1965). Devlet Personeli Sendikaları Kanunu. 1-3.
• Resmî Gazete (22/09/1971). Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Geçici Maddeler Eklenmesi Hakkında Anayasa Değişikliği. 2-3.
• Tonguç İ H (2019). Canlandırılacak Köy. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• TÖS İstanbul Şubesi Haber Bülteni (15/10/1968a). Devrimci Eğitim Şûrası Bildirisi. 3.
• TÖS İstanbul Şubesi Haber Bülteni (15/12/1968b). Devrimcilik Edebiyatla Olmuyor. 3.
• TÖS İstanbul Şubesi Haber Bülteni (05/02/1969a). Eğitim Mitinginde Kullanılacak Sloganlar. 3.
• TÖS İstanbul Şubesi Haber Bülteni (25/03/1969b). On Binlerin Katıldığı Büyük Eğitim Yürüyüşü Yapıldı. 1.
• TÖS İstanbul Şubesi Haber Bülteni (25/03/1969c). Fakir Baykurt’un “B. Eğitim Yürüyüşü Konuşmasından” Parçalar. 3.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (20/07/1968a). Halk Çocuklarını Karanlıktan Kurtarmak İçin: İşçi ve Köylü Üniversitesine Doğru. 1, 4.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (05/09/1968b). Devrimci Eğitim Şurası Çalışmalarına Başladı. 3.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (05/09/1968c). Yeni Ders Yılına Girerken: Uyarmak Görevindir. 2.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (20/09/1968d). Devrimci Eğitim Şurası Çalışmalarını Bitirdi. 3.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (05/01/1969a). Halkla Beraber: Köylü-Öğretmen El Ele. 3.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (20/02/1969b). Büyük Eğitim Yürüyüşü Yapıldı. 1, 4.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (20/02/1969c). On Binler Yürüdü. 1.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (15/12/1969d). Bozuk Eğitim Düzenine Boykot. 1.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (15/12/1969e). Gençliğin Duyurusu: Öğretmenler Boykotunu Destekliyoruz. 1, 4.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (15/12/1969f). Kamuoyuna ve Öğretmenlere. 1, 4.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (15/01/1970a). Boykot Raporlarının Sonuçları: Kayseri’de Boykot Nasıl Geçti? 3.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (01/02/1970b). Emekçi-Aydın İş birliği Yolunda Öğretmen Hareketi Olumlu Sonuçlar Vermeye Başladı: Türk İşçileri Bizi Destekliyor. 1.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (15/06/1970c). 5000 Köylü, Öğretmenlerle El Ele Kol Kola Yürüdüler. 1, 4.
• TÖS: Türkiye Öğretmenler Sendikası Yayın Organıdır (01/12/1970d). İkinci Devrimci Eğitim Şûrasının (DEŞ) Amaçları ve Gündemi. 2.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2012). İstatistik Göstergeler. Ankara: TÜİK.
• Ulutaş B (2014). 70’li Yıllarda Bir Direnme Pratiği: TÖB-DER. İçinde: R F Barbaros ve E J Zürcher (der), Modernizmin Yansımaları: 70’li Yıllarda Türkiye, Ankara: Efil Yayınevi, 343-372.
• Ünlü U C (2020). Utopia and History: Political Movements, the Explosion of Communication and Education, and Unimaginable Encounters in the 1960s and 1970s in Turkey. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Yüzbaşıoğlu N ve Yüzbaşıoğlu M (1990). Türk ve Batı Edebiyatından Ünlü Romanlar. İstanbul: Serhat Kitap.
• Zürcher E J (2009). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.