Türkiye’de Hekimlik Mesleğinde Mecburi Hizmet Yükümlülüğünün Tıp Tarihi, Tıp Hukuku ve Tıp Etiği Açısından Değerlendirilmesi

Year 2021, Volume: 11 Issue: 1, 131 - 150, 26.01.2021

Şükrü Keleş

https://doi.org/10.31020/mutftd.822843

Abstract

Giriş: Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ilk yıllarından günümüze dek hekimler için mecburi hizmet uygulaması, kamu hizmetinde bir ödevi ya da yükümlülüğü işaret etmektedir. Ödev ya da yükümlülük kavramlarının hukuktaki kullanımlarının dışında ahlaki bağlamının da olması mecburi hizmet ile ilgili yürürlüğe konan normların tıp tarihi, tıp hukuku ve tıp etiği boyutları ile birarada değerlendirilmesi gerektiğini düşündürmektedir.
Amaç: Bu çalışmada hekimlik mesleğinde yasal açıdan düzenlenmiş mecburi hizmet kavramının anlam içeriğini açıklamak, hukuksal metinlerde nasıl ele alındığını incelemek, oluşturulan normların değersel anlam içeriği hakkında bilgi üretmek amaçlanmaktadır.
Yöntem: Çalışma kapsamında mecburi hizmet kavramının tıp alanındaki akademik çalışmalarda ve 1923 yılından günümüze dek yürürlüğe girmiş olan hukuksal metinlerde nasıl yer aldığı incelenmiş ve elde edilen bilgiler etik açıdan değerlendirilmiştir.
Bulgular: Tıp alanındaki ilk uygulamaların izini 19. yüzyıla dek sürebildiğimiz mecburi hizmet, günümüzde devlet hizmeti yükümlüğü olarak ifade edilmektedir. Mecburi hizmet ile devlet hizmeti yükümlülüğünün anlam içeriği birbiriyle örtüşmektedir. Akademik çalışmalarda ve hukuksal metinlerde mecburi hizmet ile ilgili normlar hem tıbbın varlık amacına hizmet etmekte hem de devletin vatandaşlara sağlık hizmeti sunma sorumluluğuna vurgu yapmaktadır.
Sonuç: Mecburi hizmet yükümlülüğü, uluslararası sözleşmelerle uyumlu olarak ve hekimlerin özlük haklarını koruma altına alarak sağlık hizmeti gereksinimi olan bütün yurttaşlara sağlık hizmetinin eşit şekilde verilmesine katkı sağlamaktadır. Bu bağlamda hekimler açısından mecburi hizmet, hukuksal yükümlülüğün ötesinde etik ve ahlaki bir sorumluluğa işaret etmektedir.

Keywords

Mecburi hizmet, devlet hizmeti yükümlülüğü, tıp tarihi, tıp etiği, tıp hukuku

Supporting Institution

Destekleyen Kurum bulunmamaktadır.

Project Number

-

Thanks

Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tıp Tarihi ve Etik Doktora Programı kapsamında (22302019) Osmanlıca Paleografi II dersinde Babalık Gazetesi’nde yayımlanan “Etibbâ'nın Hizmet Mecburesi Hakkında Kanun” başlıklı gazete haberinin çevirisi üzerine birlikte çalıştığım Sayın Hocam Prof. Dr. Ahmet ACIDUMAN’a, makalenin yazım aşamasında hukuksal metinleri tartışma olanağı bulduğum Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Kamu Hukuku Bölümü, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Anabilim Dalı’ndan Dr. Zeynep İSPİR’e ve Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi’nin anonim hakemlerine içtenlikle teşekkür ederim.

Evaluation of Compulsory Service Obligation for Physicians in Turkey with regards to Medical History, Medical Law and Medical Ethics

Abstract

Introduction: Having been practiced since the first years of the Republic of Turkey, compulsory service program for physicians refers to a duty or an obligation in public service. The fact that the concepts of duty and obligation have moral connotations in addition to their legal use suggests that the norms constructed within the framework of compulsory service should be evaluated in conjunction with the dimensions of medical history, medical law and medical ethics.
Aim: This study aims to explain the meaning content of the concept of legally regulated compulsory service for physicians, explore how it is addressed in legal texts and produce information on the value-related meaning content of the norms constructed.
Methods: This study investigates how the concept of compulsory service appeared in the academic studies in the field of medicine and the legal texts published between 1923 and the present day and makes an ethical assessment of the data obtained.
Results: Compulsory service, initial practices of which can be traced back to 19th century, is today referred to as civil service obligation. The meaning contents of the terms “compulsory service” and “civil service obligation” are compatible with each other. Norms that are constructed in academic studies and legal texts in relation to the compulsory service contribute to the raison d'être of the discipline of medicine as well as emphasizing the responsibility of the state to provide healthcare services to its citizens.
Conclusion: The practice of compulsory service takes notice of the health needs of our country, conforms to international conventions, and contributes to the provision of healthcare services to all citizens while protecting the personal rights of physicians. Within this context, for physicians, compulsory service refers to an ethical and moral responsibility, beyond the legal obligation it indicates.

Keywords

Compulsory service, civil service obligation, medical history, medical law, medical ethics

Project Number

-

References

• 1. Gençer Aİ. İstanbul Tersânesinde Açılan İlk Tıp Mektebi. Tarih Dergisi 1977; 31:300-316.
• 2. Demirhan Erdemir A. Tıp Tarihi. Nobel Tıp Kitabevleri. İstanbul, 2014. s.123.
• 3. Dinç G. Osmanlı Tıbbı (1299-1827). Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Ders Kitabı. (Yazarlar: N. Sarı, A. Altıntaş, ;. Başağaoğlu, Z. Özaydın, H. Doğan, Y.I. Doğan, G. Dinç, İ. Hot) Üniversite Yayın No: 4711. Fakülte Yayın No: 00249. ISBN:978-975-404-791-2. 2007. s.171.
• 4. Işıl Ülman, Y. Türkiye’de 19. ve 20. Yüzyıllarda Tıp Tarihinin Anahatları (1827-1923). Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Ders Kitabı. (Yazarlar: N. Sarı, A. Altıntaş, ;. Başağaoğlu, Z. Özaydın, H. Doğan, Y.I. Doğan, G. Dinç, İ. Hot) Üniversite Yayın No: 4711. Fakülte Yayın No: 00249. ISBN:978-975-404-791-2. 2007. s. 175.
• 5. Aydın E. 19. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM 2004;15(15),185-207.
• 6. Aydın, E. Dünya ve Türk Tıp Tarihi. Güneş Kitabevi. Ankara. 2006. s. 256.
• 7. Özaydın Z. Cumhuriyet Dönemi Tıbbı. Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Ders Kitabı. (Yazarlar: N. Sarı, A. Altıntaş, ;. Başağaoğlu, Z. Özaydın, H. Doğan, Y.I. Doğan, G. Dinç, İ. Hot) Üniversite Yayın No: 4711. Fakülte Yayın No: 00249. ISBN:978-975-404-791-2. 2007. s. 190-191.
• 8. Genç Kuzuca İ, Şahinoğlu S, Acıduman A. Verem Mücadelesinde Sosyal Yardım Kurumları. Lokman Hekim Dergisi 2019;9(3):337-348. 9. Karabulut, U. ‘Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Sağlık Hizmetlerine Toplu Bir Bakış: Dr. Refik Saydamın Sağlık Bakanlığı ve Hizmetleri (1925-1937)’, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi ÇTTAD 2007; 6(15):151-160.
• 10. Sağlık Bakanlığı. 1920-1923 Yılları Arası Sağlık Politikaları. 2020 Erişim Adresi: https://www.saglik.gov.tr/TR,11492/tarihce.html Erişim tarihi: 01 Ocak 2021
• 11. Metintaş MY, Elçioğlu, Ö. ‘Cumhuriyet’in ilk onbeş yılında Sağlık Hizmetleri’, Osmangazi Tıp Dergisi 2007; 29(3): 162-170.
• 12. Terzioğlu, A. Cumhuriyet dönemi Türk tıbbına ve tıp eğitimine kısa bir bakış. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. S. 269-307. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/9950 Erişim tarihi: 30 Eylül 2020
• 13. Etibbâ'nın Hizmeti Mecburesi Hakkında Kanun. TBMM tutanakları. Erişim tarihi: 20 Ekim 2020. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc002/kanuntbmmc002/kanuntbmmc00200369.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 14. Babalık Gazetesi, Etibbâ'nın Hizmeti Mecburesi Hakkında Kanun. 2 Aralık 1923
• 15. Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun. TBMM Tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc006/kanuntbmmc006/kanuntbmmc00601219.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 16. Türk kadın doktorlarının on sene müddetle hizmeti mecbureden muafiyetleri hakkında kanun. TBMM tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc006/kanuntbmmc006/kanuntbmmc00601298.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 17. Kendi hesabına tahsil yaparak Tıp fakültesinden neşet edecek doktorların mecburi hizmetlerinin lâğvi hakkında 1/210 numaralı kanun lâyihası ve Sıhhat ve içtimaî muavenet, Maarif ve Bütçe encümenleri mazbataları. TBMM tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d04/c008/tbmm04008043ss0126.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 18. 1932 senesinden itibaren Tıp fakültesinden neşet edecek tabiplerin mecburî hizmetlerinin lâğvi ve leylî Tıp talebe yurduna alman tıp talebesinin tâbi olacakları mecburiyetler hakkında kanun. TBMM tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc011/kanuntbmmc011/kanuntbmmc01102000.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 19. T.C. Resmi Gazete. Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti Teşkilat ve Memurin Kanunu. 23 Haziran 1936. Sayı 3337. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3337.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 20. Sıhhat ve içtimaî muavenet vekâleti teşkilit ve memurin Kanununun 53 üncü maddesinin değiştirilmesine dair Kanuri lâyihası ve Bütçe ve Sıhhat ve içtimaî muavenet encümenleri mazbataları (f/559). TBMM tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d06/c016/tbmm06016033ss0091.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 21. Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun. TBMM tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc043/kanunmbkc043/kanunmbkc04300224.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 22. Bazı Sağlık Personelinin Devlet Hizmeti Yükümlülüğüne Dair Kanun. TBMM tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d18/c029/tbmm18029102ss0262.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 23. Bazı Sağlık Personelinin Devlet Hizmeti Yükümlülüğüne Dair Kanunun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. TBMM tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d18/c029/tbmm18029102ss0262.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 24. Seyit Rasim Doru, “Türk Hukukunda Yargı Kararları Işığında Mecburi Hizmet Yükümlülüğü”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tez Çalışması (Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Cemil KAYA), 2012. s.5-6. Tez No: 317720 Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 25. Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, 3359 sayılı kanun. TBMM Mevzuat Bilgi Sistemi. Erişim adresi: https://mevzuat.tbmm.gov.tr/mevzuat/faces/kanunmaddeleri?pkanunlarno=38834&pkanunnumarasi=3359 Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 26. Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Sağlık Personelinin Tazminat Ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun, Devlet Memurları Kanunu Ve Tababet Ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun İle Sağlık Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. TBMM tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanun_ss.durumu?kanun_no=5371 Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 27. Oğuz NY, Tepe H, Örnek Buken N, Kırımsoy Kuçur D. Biyoetik Terimleri Sözlüğü, Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara. 2005.
• 28. Kurt A, Şaşmaz T. Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi: 1961–2003. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2012; 2(1): 21-30.
• 29. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi. TBMM tutanakları. Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/203-208.pdf Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 30. Suner K. Cumhuriyet Döneminde Kırsal Kesime Götürülen Sağlık Hizmetleri. Toplum ve Hekim 1993: 57-64.
• 31. Sağlık Bakanlığı. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri. 2020 Erişim Adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/ailehekimligi/birinci-basamak-sağlık-hizmetleri.html Erişim tarihi: 3 Ekim 2020.
• 32. Frik F. Hekimler ve Mecburi Hizmet. Dirim Dergisi 1981: 229-230.
• 33. Uluslararası Çalışma Örgütü, 1930. 29 No.lu Zorla Çalıştırma Sözleşmesi. Revizyon tarihi 2015. Erişim adresi: http://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/WCMS_377244/lang--tr/index.htm
• 34. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 18. madde. Erişim adresi: https://www.icisleri.gov.tr/kurumlar/icisleri.gov.tr/IcSite/illeridaresi/Mevzuat/Kanunlar/Anayasa.pdf Erişim tarihi: 01 Ocak 2021
• 35. Türk Tabipleri Birliği. Mecburi Hizmet. (Haz. Av. Mustafa GÜLER) 2017 Erişim adresi: https://www.ttb.org.tr/menu_goster.php?Guid=df1bc302-769e-11e7-9986-54b29146220c Erişim tarihi: 17 Ekim 2020.
• 36. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşları Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=17232&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 Erişim tarihi: 6 Kasım 2020
• 37. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 56. madde. Erişim adresi: https://www.icisleri.gov.tr/kurumlar/icisleri.gov.tr/IcSite/illeridaresi/Mevzuat/Kanunlar/Anayasa.pdf Erişim tarihi: 01 Ocak 2021
• 38. Hasta Hakları Yönetmeliği (1998; Revizyon 2016) Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4847&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 Erişim tarihi:6 Ekim 2020