Bekir Sami Paşa Nakşbendî Halidî Zaviyesinin Konya Islah-ı Medâris-i İslamiye Medresesine Dönüşümü Bağlamında Nakşbendîliğin İlmi Hayata Tesiri ve Zaviyenin Para Vakfiyesi

Yıl 2019, Sayı: 47, 15 - 56, 25.11.2019

İsmail Bilgili

Öz

ÖZET

Medrese-tekke bütünlüğüne önem veren Tasavvuf ilminin önemli
ekollerinden biri de Nakşbendî tarikatıdır. Nakşbendîlik, İslam’ın ahkâmını
önceleyerek şeriatın zahir hükümleri öğrenilmeden tarikat eğitimine geçilmesini
uygun görmez. Hz. Peygamber’in (s.a.s) Cibril hadisi ile Medine Mescidinde
tesis ettiği Ashab-ı Suffa eğitim kurumunu kendisine rehber edinen
Nakşbendîlik, günümüze kadar ilmi esas alan çizgisini koruyarak gelmiştir.
Nakşbendî mürşitlerinin aynı zamanda İslamî ilimlerde temayüz etmiş âlimlerden
olmaları ve medreselerde müderris vasfıyla eğitim hizmetlerine katkı
sağlamaları da bu kanaati desteklemektedir.

1846 yılında Konya valisi Bekir Sami Paşa tarafından Konya’da inşa
edilen ve Bekir Sami Paşa Hankâh’ı olarak da bilinen Nakşbendî Halidî Zaviyesi,
tekke olarak tesis edilen bir kurumun kütüphanesi ve ilmi tedrisatıyla daha
sonraları Konya Islah-ı Medaris-i İslamiye Medresesi ismiyle modern bir
eğitim ve öğretim kurumuna dönüşmesi, Nakşbendî ekolünün tasavvuf eğitiminde
Kitap ve Sünnet merkezli ilmi esaslara dayandığını yakın tarih itibariyle gösteren
en net örneklerden biridir.

Makalede İslam kültür ve medeniyetinin oluşmasında ilim ve irfan
geleneğini birlikte ele alan Bekir Sami Paşa Nakşbendî Halidî zaviyesinin
kuruluşu, vakfiyesi, eğitimi, dönemin modern bir eğitim kurumu olan Konya
Islâh-ı Medâris-i İslamiye Medresesine dönüşümü incelenecek, zaviye
hizmetlerinin devamı amacıyla kurulan para vakfının hukuki statüsü Osmanlı
Devleti uygulamalarından hareketle İslam hukukuna göre kısaca değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Bekir Sami Paşa, Islah-ı Medâris, Nakşbendî Ekolü, Para Vakıfarı, İslam Hukuku

Kaynakça

• KAYNAKÇAAbdulkahir EL-BAĞDADİ, Mezhepler Arasındaki Farklar, Ankara 1991.Abdurrahman MEMİŞ, Halidi Bağdadi ve Anadolu’da Halidilik, İstanbul 2000.Abdurrahman (MOLLA) CÂMÎ, Nefehâtü’l-Üns, Trc ve Şerh: Lamiî Çelebi, Haz: S. Uludağ, M. Kara, İstanbul 1998.Ahmet GÜRTAŞ, “Şeyhzâde Ahmed Ziya Efendi ve Kaside-i Dâliyyesi”, S.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, IX, s. 81-149. Ahmet ÇELİK, “Gönderdiği Mektuplarla Abdülhamit’e Ders Veren Konyalı Büyük Âlim”, Konya Burada, c. II, sayı 1.______, “II. Meşrutiyet Dönemi Konya Basınında Öğrenci Makaleleri”, Merhaba Akademik Sayfalar, 17 Haziran 2009.______, “Konya Valisi Ebubekir Sami Paşa”, Merhaba Gazetesi Akademik Sayfası Eki, Konya 22 Şubat 2012, Cilt XII, Sayı 5, s. 72-75.Ahmed KUDSÎ, Nübze.Ali Osman KOÇKUZU, “Hacıveyiszade Mustafa”, DİA, İstanbul 1996, c. XIV, 506.______, “Bahâeddin Efendi”, DİA, IV, 458.Alper DEĞER - Canan ERDOĞAN, “16. Ve 18 yy Arasında Bursa Para Vakıfları ve Bursa Ekonomisine Etkileri”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 28, Sayı 1, s. 85-99.Barış SARIKÖSE, “Kadınhanı Para Vakıfları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s. 115-132.Beyânü’l-Hak, 7 Mart 1327/18 Rebiül Evvel 1329, IV/1901-1902.BOA, DH, İD, 1331-2a-13, 132/14.Cafer ÇİFTÇİ, “18. Yüzyılda Bursa’da Zaviyelere Ait para Vakıfları”, Uluslararası Bursa Tasavvuf Kültürü Sempozyumu-IV, 2005, s. 413-429.Caner ARABACI, Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri 1900-1924, Konya 1998.Emrullah DUMLU, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Uleması Arasında Para Vakıfları Etrafında Cereyan Eden Tartışmalar (Ebussuud, İbn Kemal-Çivizade, Birgivi)”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED), 2015, Sayı 44, s. 303-337.H. Hüsnü KOYUNOĞLU, “Para Vakıfları: Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl İstanbul Uygulaması”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2008, cilt: VIII, sayı: 1, s. 253-303.H. Veli AYDIN, “Selanik’te 18. Yüzyılın İlk Yarısında Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 29/1, 2014, s. 87-106.Hacı Mehmet GÜNAY, “Vakıf”, DİA, 2012, C. 42, s. 475-479.Halime ÖNK, Osmanlı Dönemi Para Vakıflarıyla Günümüz Katılım Bankalarının Karşılaştırılması, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar 2015.Hamit ALGAR, Nakşîbendîlik, Haz: A. Cüneyd Köksal, İstanbul 2007.Hasan Lütfi ŞUŞUD, İslam Tasavvufunda Hacegân Hanedânı, İstanbul 1992.Hüseyin KÖROĞLU, Konya ve Anadolu Medreseleri, Konya 1999.İbrahim Hakkı KONYALI, Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi, Konya 2007.______, “Konya’da İslam Üniversitesi Islah-ı Medâris-i İslamiye”, Yeni Asya, 29-30 Eylül 1971, Yıl:2, sy. 574-575, 4.İbrahim Konyalı Kütüphanesi Arşiv no: 3505.İlknur CANDAN, Muhammed Kudsî Bozkırî’nin Hayatı, Basılmamış Lisans Tezi, Ankara ilahiyat Fakültesi 2007.İrfan TÜRKOĞLU, “Osmanlı Devletinde Para Vakıflarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2013, C. 18, Sayı 2, s. 187-196.İsmail BİLGİLİ-Ahmet ÇELİK, Muhammed Kudsî el-Bozkırî (Memiş Efendi), Konya 2011.İsmail BİLGİLİ, “Hoca Ahmed Yesevi’nin Hikmetleri Bağlamında Zahir-Batın Fıkhı, Şeriat-Tarikat Bütünlüğü”, 2. Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış Sempozyumu 19-21 Mayıs 2016 Saraybosna, Konya 2017.______, “Hoca Ahmed Yesevî’nin ‘Divân-ı Hikmet’ Adlı Eserine Fıkhî Açıdan Bakış”, Uluslararası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu, 28-30 Nisan 2016 Ankara.______, Müderris Hasan Kudsî Efendi ve İcazetleri, Konya 2012.______, “Osmanlı Son Dönemi Nitelikli Din Adamı Yetiştirme Projesinin Bir Örneği Olarak ‘Konya Islah-ı Medaris-i İslamiye’ Medresesi”, I. Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış Sempozyumu, 17-18 Mayıs 2013, Konya, s. 65-92.______, “Şeyhzâde Ahmed Ziya Efendi’nin Hayatı ve ‘Emâli’l-Vesâyâ’ Adlı Eseri”, İHAD, sy. 12, 2008, s. 301-344, 304.İsmail KURT, “Kredi Kaynağı Olarak Para Vakıfları”, İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finans Yöntemleri Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı, İstanbul 08-09 Mayıs 2010, 2011, s. 315-339.______, Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat, İstanbul 2015.Kâşif Hamdi OKUR, “Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebussuud Efendinin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005/1-2, cilt: IV, sayı: 7-8, s. 33-58.M. Ertuğrul DÜZDAĞ, Ali Ulvi Kurucu Hatıralar,I-III, İstanbul.Mahmud SURAL, “50 Yıl Önceden Bu Yana Her Yönüyle Konya”, Yeni Konya, 10 Eylül, 1975.Mehmet Emin EMİNOĞLU, Şeyh Muhammed Kudsî Memiş Efendi Hazretlerinin Tarihçesi, Konya 2007.Mehmet GEL, “Kanuni’nin Para Vakfı Yasağını Kaldıran 1548 Tarihli ‘Hükm-i Şerif’inin Yeni Bir Nüshası”, Akademik Bakış, C. 4, Sayı 7, Kış 2010, s. 185-192.Mehmet ŞİMŞEK, “Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerinde Münâkaşalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1985, cilt: XXVII, s. 207-220.Meşrik-i İrfan, 7 Kanûn-i Sânî 1325 (1909), sy. 84.Mustafa Nuri TÜRKMEN, “Halep Para Vakıfları Muhasebelerinin Kısa Bir Değerlendirmesi”, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 9, Bahar 2012, s. 121-131.Mustafa ÖZDAMAR, Hacı Veyiszâde Belgesel, İstanbul 1992.______, İbrahim Hakkı Konyalı ve Konyalı Yazma Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, İstanbul 1997.Muzaffer ERDOĞAN, “Ebubekir Sami Paşa”, Konya Halkevi Aylık Kültür Dergisi, Yıl XI, Ağustos-Eylül 1948, sayı 118-119, s. 33-35.Nasi ASLAN, “Osmanlı Toplumunda Para Vakıflarının Kurumsallaşmasında Rol Oynayan Faktörler”, Dini Araştırmalar, Eylül-Aralık 1998, C. 1, Sayı 2, s. 93-119.Necdet TOSUN, Bahâeddin Nakşbend, İstanbul 2002.Selçuk ES, “Darüleytam”, Büyük Konya Ansiklopedisi, Demirbaş no: 3511. Sönmez KUTLU, Türkler ve İslam Tasavvuru, İSAM, Ağustos 2011.Süleyman KAYA, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kredi Temin Yöntemleri”, İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finans Yöntemleri Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı, İstanbul 08-09 Mayıs 2010, 2011, s. 9-56.Şeyh Ali Efendizade MUHYİDDİN, “Medreselerin Islahı”, İslam Dünyası, 18 Rebiu’l-Ahir 1331/14 Mart 1329 (27 Mart 1913), sene:1, sy. 2, 29.Tahsin ÖZCAN, Osmanlı Para Vakıfları (Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği), Ankara.______, “İbni Kemal’in Para Vakıfları Risalesi”, İslami Araştırmalar Dergisi, Sayı 4, 2000, s. 31-44.______, “Para Vakıflarının Meşrulaştırılması Süreci: İslam Vakıf Hukukunun Osmanlı Toplumunda Uygulanmasına Dair Bir Analiz”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, sayı: 18, s. 235-248.Veli Sabri UYAR, “Konya Bilginleri”, Konya Halkevi Dergisi, Ağustos 1948, Sayı 118-119, s. 46-48.VGMA, DN:581, sayfa 279, sıra 280; Vakfiyenin Latinizesi: VGMA, DN:1968, sayfa 228-230.Yaşar SARIKAYA, “Osmanlı Dönemi Konya’sında Medrese Kurucusu ve Patronu Olarak Sufiler ve Âlimler (18.-19. Yüzyıllar)”, Turkish Studies, Volume 2 /1, Winter 2007, s. 162-195, 163 ve devamı.Yusuf KÜÇÜKDAĞ, Konya Şehrinin Fiziki ve Sosyo-Ekonomik Yapısı –Makaleler I-, Konya 2004.______, Türk Tasavvuf Araştırmaları, Konya Çizgi Kitabevi.