Hanefi ve Şafii Fıkıh Kitaplarında Geçen Delil Olmaya Elverişsiz Rivayetler -el-Hidâye ve eş-Şerḥu'l-kebîr Örneği-

Yıl 2019, Sayı: 47, 239 - 276, 25.11.2019

Fatma Betül Altıntaş

Öz

Hadisler, fıkıhta hüküm
istinbatında başvurulan delillerdendir. Fakîhin, herhangi bir konuda doğru
hükme ulaşması için, kullandığı materyallerin de usȗlüne uygun olması gerekir.
Fakîhlerin hüküm verirken delil olarak ihticâca elverişli olmayan rivayetler
kullandıkları iddiaları, ötedenberi tartışılagelmektedir.

Bu
çalışma, Ebü'l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Ferganî el-Mergīnânî’nin
(ö. 593/1197) kaleme aldığı el-Hidâye şerḥu Bidâyeti'l-mübtedî
isimli eser ile Ebü'l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Kazvînî er-Râfiî
(ö. 623/1226) tarafından kaleme alınan el-Azîz fî Şerḥi'l-Vecîz yani
daha bilinen ismiyle eş-Şerḥu'l-kebîr isimli eserlerde kullanılan delil
olmaya uygun olmayan rivayetleri, bu rivayetlerin hadisi ilmi açısından
değerlendirmesini ve bu rivayetlerin uygun olmadıkları halde delil olarak
kullanılmalarının muhtemel sebeplerini konu edinmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Za'fı Şiddetli Rivayetler, Fıkıh, Şâfiî, Hanefî, el-Hidâye, eş-Şerḥu'l-kebîr

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfîʻ es-Sanʻânî, el-Muṣannef fi’l-eḥâdîṩ ve’l-âṩâr fi’l-eḥâdîṩ ve’l-âṩâr, Meclisü'l-‘Âlemî, I-XII, yy. 1972.
• Aclûnî, Ebü'l-Fidâ İsmâil b. Muhammed b. Cerrâh b. Abdilhâdi el-Cerrâhî, Keşfü'l-ḫafâ, Dârü'l-kütübi'l-‘ilmiyye, I-II, Beyrût 1997.
• Ali el-Kārî, Ebü'l Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî, el-Maṣnû‘ fî Ma‘rifeti'l- ḥadîṩi'l-mevżû‘, Müessesetü'r-Risâle, Beyrût 1978.
• Avvâme, Muhammed, Eṩeru'l-ḥadîṩi'ş-şerîf fî iḥtilâfi'l-eimmeti ve'l Fuḳaḥâ (Çev. Hayri Kırbaşoğlu), Kayıhan Yayınları, İstanbul 1980.
• Bâzmûl, Muhammed, “Taḳviyetü’l-ḥadîṩi’z-zaîf beyne’l-Muḥaddiṩṩîn ve’l-Fuḳaḥâ”, Ümmü’l Kurâ Üniversitesi Dergisi, Cilt 15, s. 215-283.
• Bedir, Murteza, "Oryantalistler ve İslam Hukuku", İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi (Oryantalist İslam Hukukçuları Özel sayısı), Sayı 4, 2004, s. 38.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî, ed-Da‘avâtü'l-kebîr, Merkezü'l-Mahtûtât ve't Türâsü'l-Vesâik, Küveyt 1993.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî, es-Sünenü’l-kübrâ, I-X, Beyrût 2001.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî, Ma‘rifetü's-sünen ve'l-âṣâr, I-XV, Dımaşk 1991.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî. es-Sünenü's-ṣuġrâ (Thk. Emîn Kal'acî), I-IV, Pakistan ts.
• Bezzâr, İmâm Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ, el-Baḥrü’z-zeḫḫâr fî zevâ’idi Müsned-i’l-Bezzâr, I-XV, Beyrût 1988.
• Brown, Jonathan A.C, The Canonization of el-Bukhari and Muslim, Leiden 2007.
• Dârekutnî, Ebü'l Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed, es-Sünen, Dârü'l-Ma'rife, I-IV (İki Mücellette) Beyrût 1966.
• Deylemî, Ebû Şucâ‘ Şîrûye b. Şehredâr, Firdevsu'l-aḫbâr bi-meʼṩûri'l-ḫiṭâb, Dârü'l-kütübi'l-‘ilmiyye, I-V, Beyrût 1986.
• Ebû Dâvûd Sicistânî, Süleyman el-Eş‘as b. İshâk, el-Merâsîl, Müessesetü'r-Risâle, Beyrût 1988.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullâh b. İshâk el-İsfahânî, Ḥilyetü'l-evliyâʼ ve ṭabakātü'l-aṣfiyâʼ, I-X, Beyrût 1987.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullâh b. İshâk el-İsfahânî, Müsnedü el-İmam Ebî Ḥanîfe, Mektebetü'l-Kevser, Riyâd 1994
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullâh b. İshâk el-İsfahânî, Ẕikru aḫbâri İṣbahân, I-II, yy. ts.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ el-Mevsılî et-Temîmî, el-Müsned, Dârü'l-Me'mûn bi't Türâs, I-XIV, Beyrût 1987.
• Ebû’l-Cehm, el-Alâ b. Mûsa el-Bâhilî, Cüz-ü Ebî’l Cehm, Riyâd 1999.
• Efendioğlu, Mehmet, “Metrûk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 29, Ankara 2004.
• Efendioğlu, Mehmet, “Münker”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 32, İstanbul 2006.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin, İrvâu'l ġalîl fi taḫrîci eḥâdîṩi Menâri's Sebîl, Mektebetü'l-İslâmî, I-IX, Beyrût 1979.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin, Silsiletü eḥâdîṩi’ż-żaîfe ve'l-mevżû‘a, Mektebetü'l Meârif, I-XIV, Riyâd 2001.
• Fettenî, Muhammed b. Tâhir b. Ali el-Hindî, Teżkiretü'l- mevżû‘ât fi'l-eâdîṩi'l-merfû‘ât, İdâretü't-tabâatü'l-müneyyera, Mısır 1343.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî, el-Vaṣîṭ fî'l-mezheb, Dârü's-Selâm, I-VII, yy. 1997.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullâh b. Muhammed b. Abdullâh b. Muhammed, Ma‘rifetü ‘ulûmi'l- ḥadîṩ, Beyrût ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit, Târîḫu Baġdâd, Dârü'l-kütübi'l-‘ilmiyye, I-XIV, Beyrût ts.
• Heysemî, Ebü'l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân, Buġyetü’l-Bâḥiṩ an Zevâidi’l-Ḥâriṩ, I-II, Medine 1992.
• Heysemî, Ebü'l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân, Keşfü’l-estâr ‘an zevâ‘idi’l-Bezzâr, Müessesetü'r-risâle, I-V, Beyrût 1979.
• Irakī, Ebü'l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân, Fetḥu'l-muġîs (Thk. Şeyh Ali Hasen Ali), Dârü'l-İmâm et-Taberî, 1996.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî b. Abdullâh el-Cürcânî, el-Kâmil fî ḍu‘afâi’r-ricâl, I-IX, Beyrût ts.
• İbn Arrâk, Ebü'l Hasen Ali b. Muhammed, Tenzîhü’ş-şerî‘ati’l-merfû‘a ani’l-aḫbâri’ş-şenî‘ati’l- mevżû‘a, I-II, Mısır ts.
• İbn Asâkir, Ebü'l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdullâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî, Târîḫu medîneti Dımaşḳ (Thk. Umerî Ömer b. Ömer Garâme), Dârü'l-fikr, I-XXXXXX, Beyrût 1995.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî, Kitâbü’l-‘İlel ve beyânü mâ vaḳa‘a mine’l-ḫaṭaʼi ve’l-ḫalel fî b‘ażi ṭuruġi’l-eḥâdîṩi’l-merviyye fi’s-sünneti’n-nebeviyye, Mektebetü'l-Meliki'l Fahd, I-VII, Riyâd 2006.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî, el-Muṣannef fi’l-eḥâdîṩ ve’l-âṩâr fi’l-eḥâdîṩ ve’l-âṩâr, Mektebetü'r Rüşd, I-XVI, Beyrût 2004.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, en-Nüket alâ İbni’ṣ-Ṣalâḥ (Thk. Rebî b. Hâdî Umeyr), I-II, Medine 1984.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, Nuḫbetü’l-Fiker Şerḥi (Çev. Talat Koçyiğit), Ankara 1971.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, Telḫîṣü’l-ḥabîr fî taḫrîci eḥâdîṩi’r-Râfiiyyi’l-kebîr, I-IV, Kurtuba 1995.
• İbn Receb, Ebü'l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî, Şerḥu ‘İleli't-Tirmiẕî, I-II, yy. 1978.
• İbn Sa'd, Ebû Abdullâh Muhammed b. Sa'd b. Menî el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî, et-Ṭabakâtü'l-kübrâ, Mektebetü'l-Hancî, I-XI, Kâhire 2001.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed el-Bağdâdî, et-Taḥḳîḳ fî eḥâdîṩi’l-ḫilâf, Dârü'l-kütübil-‘ilmiyye, I-II, Beyrût 1994.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed el-Bağdâdî, ‘İlelü’l-mütenâhiye fî eḥâdiṩi’l-vâhiye, I-II, Beyrût 1983.
• İbnü'l-Hümâm, Kemalüddîn Muhammed b. Abdulvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî, Fetḥu’l-ḳadîr li’l-‘acizi’l-faḳîr, I-X, Dârü'l-kütübi'l-‘‘ilmiyye, Beyrût 2003.
• İbnü'l-Mülakkın, Ömer b. Ali el-Ensârî, Bedrü'l-münîr fî taḫrîci eḥâdîṩi'ş-Şerḥi'l-kebîr, I-X, Riyâd 2004.
• İbnü's-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osman b. Salâhaddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî, Ulûmü’l-ḥadîṩ(Muḳaddimetü İbni’s-Salâh) (Thk. Nureddin Itr), Dârü'l-fikr, Dımaşk ts.
• İbnü's-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osman b. Salâhaddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî, Şerḥu Müşkili'l-Vaṣîṭ (el-Vaṣîṭ fi'l-mezheb içerisinde), Dârü's-Selâm, yy. 1997.
• Juynboll, G. H. A., Hadis Tarihinin Yeniden İnşâsı (Çev. Salih Özer), Ankara Okulu, Ankara 2002.
• Kahraman, Hüseyin, “Oryantalistlerin Fıkhî Hadislerin Menşei ile İlgili Görüşleri ve Tenkidi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 2, 2006.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kâsım ed-Dımaşkî, Ḳavâ‘idü’t-taḥdîṩ min fünûni muṣṭalaḥi’l-ḥadîṩ, Müessesetü'r-risâle, 2004.
• Kâvukcî, Ebü'l Mehâsin Şemsüddîn Muhammed b. Halil b. İbrâhîm et-Trablusî, el-Lüʼlüʼü’l-merṣû‘ fî mâ lâ asle lehû ev bi-aṣlihî mevżû‘, Beyrût 1994.
• Kevserî, Muhammed Zâhid, Fıkhu Ehli’l-Irâk ve Ḥadîṩuhum, Mısır 2002.
• Leknevî, Ebü'l-Hasenât Muhammed Abdülhay, el-Ecvibetü’l-fâżile li’l-es’ileti’l-aşera el-kâmile, Halep 1964.
• Mergīnânî, Ebü'l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Ferganî, el-Hidâye şerḥu Bidâyeti’l-mübtedî, Dârü's-Selâm, I-IV, Kâhire 2000.
• Mervezî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Nasr b. Yahyâ, İḫtilafü'l-‘ulemâ (Thk. Seyyid Subhi es-Samarrâî), Beyrût 1984.
• Motzki, Harald, The Origins of Islamic Jurisprudence: Meccan fiqh before the classical schools, Boston 2002.
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, el-Mecmû‘ şerḥu'l-Müheẕẕeb, I-XXV, Cidde ts.
• Özafşar, Mehmet Emin, "Fıkıhçı Bakış Açısının Sünneti Anlamaya Etkisi", Günümüzde Sünnetin Anlaşılması Sempozyumu Bildirileri, Kurav Yayınları, Bursa 2005.Özafşar, Mehmet Emin, Hadisi Yeniden Düşünmek, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1998.
• Özkan, Halit, Hicri İlk İki Asırda Farklı Şehirlerde Amel Telakkisi Oluşumunda Sünnet Ve Hadisin Yeri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006 (Doktora Tezi)
• Polat, Salahattin, “Galat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 13, İstanbul 1996.
• Polat, Salahattin, Hadis Araştırmaları, İnsan Yayınları, ts.
• Râfiî, Ebü'l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Kazvînî, el-Azîz fî Şerḥi’l-Vecîz (eş-Şerḥu’l-kebîr), I-XIII, Beyrût 1997.
• Schacht, Joseph, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, London 1959.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü'l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, el-Mebsûṭ, I-XXXI, Beyrût ts.
• Subhi, Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, Ankara, 1971.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-Câmi‘u’ṣ-ṣaġîr fî eḥâdîṩi’l-beşîri’n-nezîr, I-II, Beyrût 1981.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî, Dârü'l-kütübi'l-‘ilmiyye, I-II, Beyrût 1996.
• Şâkir, Ahmed Muhammed, el-Bâiṩü’l-ḥaṩîṩ, Dârü'l-kütübi'l-‘ilmiyye, Beyrût.
• Şevkânî, İmam Muhammed b. Ali, Fevâ‘idü'l-mecmû‘a fi'l eḥâdiṩi'l- mevżûa‘, Beyrût 1987.
• Taberânî, Ebü'l-Kâsım Süleyman b. Ahmed, el-Mu‘cemü’l-kebîr, Dârü İhyâi't-türâsi'l-‘Arabîyye, I- XXV, Kâhire, ts.
• Taberânî, Ebü'l-Kâsım Süleyman b. Ahmed, el-Mu‘cemü'l-evsaṭ, I-X, Riyâd 1995.
• Tahâvî, Ebû Ca'fer Ahmed Muhammed, Şerḥu Meâni’l-âṩâr, I-V, Kâhire ts.
• Tirmizî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ali el-Hakîm, el-Menhiyyât, Kâhire 2002.
• Ukaylî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Ömer, ed-Ḍuafâü'l-kebîr, I-IV, Riyâd, 2000.
• Yargı, Mehmet Ali, Hanefî Fıkıh Doktrininde Meşhur Sünnetin Yeri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2003 (Doktora Tezi).
• Yâsin, Mâhir, Eṩeru ileli’l-ḥadîṩ fî iḫtilâfi’l-Fukaḥa, Amman 2000.
• Yûsuf Mûsâ, Muhammed, Târîhu’l-Fıkhi’l-İslâmî, Da’vetün Kaviyyetün li Tecdîdihî bi’r-Rucû’ı li Masâdirihî’l-Ûlâ, Kâhire, 1378-1987.
• Zebidî, Zeynuddin Ahmed b. Ahmed, Sahîhi Buhârî Muhtasarı (Trc. Babanzâde Ahmed Nâim, Kâmil Miras), I-XIII, Ankara 1991.
• Zehebî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Mîzânu’l-i‘tidâl, (Thk. Ali Muhammed el-Becâv'î), Dârü'l-kütübi'l-‘ilmiyye, I-VIII, Beyrût ts.
• Zeylaî, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yusuf, Naṣbü’r-râye li eḥâdîṩi’l-Hidâye, I-V, Cidde ts.