HACI BEKTAŞ VELİ DERGAHININ BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI İLE MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDEKİ TUTUMU VE MUSTAFA KEMAL PAŞA İLE İLİŞKİLERİ

Year 2021, Issue: Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 197 - 207, 22.12.2021

Haşim Erdoğan

Abstract

Mondros Mütarekesinden kısa süre sonra henüz Mustafa Kemal Paşa Samsun’a çıkarak Milli Mücadeleyi başlatmamışken Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul’un İngiltere ve Fransa tarafından işgal edileceği ve başkentin Anadolu’ya taşınması ihtimali ortaya çıkınca, Ocak 1919’da İngiliz Yüksek Komiserliği’ne Hacı Bektaş Veli dergâhı Çelebisi Cemalettin Efendi ve Hacıbektaş Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti başkanlığını yürüten Deli İmam’ın oğlu Halil Efendi tarafından protesto telgrafları gönderilmiştir. Döneme ait hatıratlardan anlaşıldığına göre 1919 yılı aralık ayında Temsil Heyeti Reisi Mustafa Kemal ve beraberindeki heyet Sivas’tan Ankara’ya doğru hareket ettikten kısa süre sonra Hacıbektaş’a gelmiştir. Mustafa Kemal burada Salih Niyazi Dedebaba tarafından karşılanmış ve Çelebi Cemalettin Efendi ile görüşmüştür. Dergâh ileri gelenleri, Mustafa Kemal’e ve heyetine mücadelede destek vereceklerini açıkça beyan etmişlerdir. Dergâh ileri gelenlerinin mücadeleye verdikleri destek kendi hayatlarıyla sınırlı kalmamış, kendilerinden sonra gelen yöneticiler tarafından da mücadeleye destek sürmüştür.
Çalışmada Milli Mücadele sürecine Hacı Bektaş Veli dergahı ileri gelenleri tarafından verilen desteğin ortaya konulması amaçlanmıştır. Yine bu Çalışmada elde edilen bulgular tasnif edilmiş, tekke ve zaviyeler ile ilgili gelişmelerin ortaya konulmasında arşiv belgelerinden yararlanılmıştır. Buna ek olarak konu üzerinde kaleme alınmış hatıratların yanı sıra, ikinci elden kaynaklardan faydalanılmıştır.

Keywords

Hacı Bektaş Veli, Mustafa Kemal Paşa, Dergâh, Çelebi, Bektaşilik.

References

• Aziz Samih (İlter) (1934). Büyük Harpte Kafkas Cephesi Hatıraları Zivinden Peteriçe, Ankara: Büyük Erkanı Harbiye Matbaası.
• Bardakçı, C. (1950). Alevilik Ahilik Bektaşilik, Ankara: Türkiye Gazetecilik ve Matbaacılık.
• Cebesoy, A.F. (1953). Milli Mücadele Hâtıraları, İstanbul: Vatan Neşriyatı.
• Çelik, R. (2017). Millî Mücadele Günlerinde Din Adamları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Doğan, H. (2012). Milli Mücadele’de Nevşehir ve Çevresi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 49, 57-73. Dokuyan, S. (2021). Tekkelerin Kapatılması ve Tasfiye Süreci (1925-1938), Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 98, 217-244.
• Ertürk, H. (1957). İki Devrin Perde Arkası, İstanbul: Sebil Yayınları.
• Irmak, S. (1967). Devrim Tarihi, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Kansu, M. M. (1997). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kutay, C. (1973). Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevi Mimarları. Ankara: DİB Yayınları.
• Küçük, H. (2003). Kurtuluş Savaşı’nda Bektaşiler, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Onar, M. (1995). Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, Cilt I, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öz, B. (1989). Kurtuluş Savaşı’nda Alevi-Bektaşiler, İstanbul: Can Yayınları.
• Sarıkoyuncu, A. (2007). Atatürk Din ve Din Adamları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Selek, S. (1968). Anadolu İhtilali, İstanbul: Burçak Yayınları.
• Selçuk, H. (2011). Mürûr-u Ubûr Edenlerin Gözüyle Hacıbektaş: Seyahatnameler, Salnameler ve Şer’iyye Sicillerine Göre Hacıbektaş’ın Tarihi, I. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu, Ed: Adem Öger, Ankara, Nevşehir Üniversitesi Yayınları, 33-52.
• Şimşir, B. N. (1992). İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), Cilt I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tansel, S. (1973). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt II, Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları.
• TBMM Kanunlar Dergisi, Dönem 2, Cilt 4, 30 Kasım 1925, 21.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 1, Cilt 1, Birleşim 12, 6 Mayıs 1920: 218.
• T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. (1982). Atatürk ile İlgili Arşiv Belgeleri (1911-1921 Tarihleri Arasına Ait 106 Belge), Yayın No: 1, Belge 78/a, Ankara. (BOA, Belge 78/a, 1982: 77).
• Yel, S. (2019). Türkiye-Arnavutluk İlişkileri ve Tekke ve Zaviyeler Kanunu Çerçevesinde Bektaşi Tekkesinin Arnavutluk’a Taşınması, Yitik Hafızanın Peşinde Üsküp Konuşmaları, Ed. Özcan Güngör vd. Ankara: Pruva Yayınları, 327-347.
• Yılmaz, Ö. (2020). Anadolu Milli Mücadele Hareketine Tekke ve Tarikat Şeyhlerinin Katkıları, Journal of Analytic Divinity, 4, 148-165.