Time in the poetry of Ahmet Hamdi Tanpınar in the light of Bergson’s philosophy

Year 2019, Issue: 3, 1 - 20, 01.12.2019

Zafer Demir

Abstract

Ahmet Hamdi Tanpınar is one of the most important writers and poets of Modern Turkish literature with his unique style and thoughts. Poetry, as Tanpınar himself has made it clear, is at the basis of all the literary genres he has written. In fact, according to the poet, all the stories and novels he wrote were born from a nucleus of poetry and came into existence from the idea of a poem. Therefore, Tanpınar always wanted to be known as a poet during his whole life. The concept of time is one of the founding themes of Ahmet Hamdi Tanpınar’s deep design of his poems. The perception of time in the poet's poetry seems to be an ontological time in which the poetic subject is loaded with the desire to merge with the cosmos, beyond a mathematical time that can be divided into numbers and hours. In addition to literature and art, philosophy, especially the thoughts of Henri Bergson, had a great effect on Tanpınar's understanding of this time. According to the philosophical approach known as Intuitionism in Turkey, actual time in the origin of the human being isn't spatial or linear, it's an inner time “durée" . According to Bergson, the consciousness of this inner time can only be reached with the philosophical intuition that the philosopher sees as the method of metaphysics. In this article, Tanpınar's understanding of poetry is discussed in the focus of Bergson's thoughts. In this article, firstly, a brief conceptual and theoretical framework on how time is understood in philosophy is tried to be drawn, and then how Bergson's understanding of time affects Tanpınar's perception of time is put forward. Lastly, in the light of Bergson's thoughts on time, Tanpınar’s poem was examined

Keywords

Time, being, poetry, intuition, durée

Bergson felsefesi ışığında Ahmet Hamdi Tanpınar’ın şiirinde zaman

Abstract

Ahmet Hamdi Tanpınar gerek lezzeti emsalsiz üslûbu gerekse düşünceleriyle Modern Türk edebiyatının en önemli yazar ve şairlerindendir. Şiir, Tanpınar’ın kendisinin de açıkça dile getirdiği gibi, kaleme aldığı bütün edebî türlerin temelinde yer alır. Hatta şaire göre, yazdığı bütün hikâye ve romanlar, bir şiir çekirdeğinden doğmuş, bir şiir düşüncesinden hareketle varlık kazanmıştır. Dolayısıyla Tanpınar, bütün ömrü boyunca hep bir şair olarak bilinmek istemiştir. Zaman kavramı, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın şiirlerinin derin tasarımını oluşturan kurucu izleklerinden biridir. Şairin şiirindeki zaman algısının, sayılara, saatlere bölünebilen matematiksel bir zamanın ötesinde, şiir öznesinin kozmosla birleşme arzusuyla yüklü olduğu ontolojik bir zaman olduğu görülmektedir. Tanpınar’ın bu zaman kavrayışının oluşmasında edebiyatın ve sanatın yanı sıra, düşüncelerinin büyük bir etkisi bulunmaktadır. Türkiye’de Sezgicilik olarak bilinen bu felsefî yaklaşıma göre, insan varoluşunun kaynağında bulunan asıl zaman, mekânsal ya da çizgisel zaman değil, içsel bir zamandır “süre” . Bergson’a göre, bu içsel zamanın bilincine ancak, filozofun, metafiziğin yöntemi olarak gördüğü felsefî sezgiyle varılabilir. Bu makalede, Tanpınar’ın şiir anlayışı Bergson’un düşünceleri odağında ele alınmıştır. Makalede önce zamanın felsefede nasıl anlaşıldığına dair kısa bir kavramsal ve teorik çerçeve çizilmeye çalışılmış, daha sonra Bergson’un zaman anlayışının Tanpınar’ın zaman algısını nasıl etkilediği ortaya konulmuştur. Son olarak, Bergson’un zaman konusundaki düşüncelerinin ışığında, Tanpınar’ın şiiri incelenmiştir

Keywords

Zaman, varlık, şiir, sezgi, süre

References

• Asna, B. (2015). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “ne İçindeyim zamanın” adlı şiirinde imgeye dayalı felsefî çıkarımlar. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 71-81.
• Aydın, E. (2002). Tanpınar’da tarih ve zaman. Hece Dergisi: Ahmet Hamdi Tanpınar, 61, 584-591.
• Bauman, Z. (2013). Postmodernizmin hoşnutsuzlukları. (İ. Türkmen, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bergson, H. (2017a). Şuurun doğrudan doğruya verileri (M. Ş. Tunç, Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bergson, H. (2017b). Yaratıcı tekâmül (M. Ş. Tunç, Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bergson, H. (2015). Madde ve bellek (I. Ergüden, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Bergson, H. (2013). Ahlâkın ve dinin iki kaynağı (M. M. Yakupoğlu, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Bergson, H. (2019). Düşünmek ve olmak (E. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Oda Yayınları
• Coşkun, B. (2010). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın poetikasının temel yapı taşı olarak rüya. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 1, 29-80.
• Dalar, T. (2018). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Bursa’da zaman şiirinde zaman ve mekân algısı. Akademik İncelemeler Dergisi, 13(2), 183-200.
• Dellaloğlu, B. (2016). Modernleşmenin zihniyet dünyası bir Tanpınar fetişizmi. Ankara: Kadim Yayınları.
• Develioğlu, F. (1993). Osmanlıca -Türkçe ansiklopedik sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi
• Elias, N. (2000). Zaman üzerine. İstanbul: Ayrıntı Yayınevi.
• Eroğlu, A. (2019). Henri Bergson’un şuur-sezgi kavramları üzerine bir deneme. İstanbul: Hiperyayın.
• Gezeroğlu, S. (2017). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Her şey yerli yerinde” adlı şiirini özdeşleyimci kurama göre okuma. Söylem Filoloji Dergisi, 2, 267-274.
• Hançerlioğlu, O. (1970). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Remzi Yayınevi.
• Hançerlioğlu, O. (1987). Düşünce tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hızlan, D. (2006). Sönmüş kibritin izinde. Toplumbilim: Ahmet Hamdi Tanpınar Özel Sayısı, 20, 21-50.
• Kaplan, M. (1997). Şiir tahlilleri II. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karataş, İ.E. (2014). Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Marifetname’sinde anasır-ı erbaa (dört unsur) görüşü. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, 104-122.
• Küçükparmak, A. (2017). Kant'ın eleştiri öncesi dönem zaman anlayışı. Beytulhikme Philosophy Circle Beytulhikme Int Jour Phil, 7, 205-223.
• Korkut, E. (2005). Şiir dili ve bir çözümleme örneği: Tanpınar, “Ne içindeyim zamanın”. Türkbilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 9, 103-112.
• Lévinas, E. (2014). Ölüm ve zaman. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Miskioğlu, Ahmet (2015). Tanpınar’dan Notlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Okumuş, E. (2010). Zaman sosyolojisi: Bir giriş denemesi. Din Bilimleri Akademik Araştırma
• Dergisi, 2, 121-174.
• Oktav, C. & Taslaman, O. C. (2017). Felsefe tarihinde zaman düşünceleri. Kader. 3, 718-742.
• Özcan, T. (2010). Tanpınar’ın şiirlerinde zaman anlayışı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 75-84.
• Reichenbach, H. (1981). Bilimsel felsefenin doğuşu. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Rentzsch, J. & Şahin, İ. (2018). Tanpınar’ın saklı dünyası. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Samsakçı, M. (2015). Tanpınar literatürüne bir değerli katkı: Şerif Eskin, zaman ve hafızanın kıyısında: Tanpınar’ın edebiyat estetik ve düşünce dünyasında Bergson felsefesi. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 5, 509-512.
• Sarı, M. (1982). Arapça-Türkçe lügat El’ Mevarid. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Schopenhauer, A. (2017). Ölümün anlamı. İstanbul: Say Yayınları.
• Taburoğlu, Ö. (2019). Tanpınar sözlüğü. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2011a). Bütün şiirleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2011b). Edebiyat üzerine makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2017). Yaşadığım gibi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2001). Yahya Kemal. İstanbul: YKY.
• Tanpınar, A. H. (2001). 19’uncu asır Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Çağlayan.
• Tanpınar, A. H. (2011c). Beş şehir. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Topçu, N. (2017). Bergson. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uzun, Ş. (2015). Klasik şiirde sabahı olmayan gece: Şeb-i yeldâ. Uluslararası İslâm Medeniyetinde Zaman Sempozyumu, 08-11 Ekim, 239-240.
• Ülken, H. Z. (1962). Unesco haberleri. Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos 1962, Seri IV, 48- 49-50-51, 1-2.
• Yanar, I. (2002). Zaman algılarında simge ve temsil Tanpınar ve Proust’ta zaman tasarımı. Hece Dergisi: Ahmet Hamdi Tanpınar, 61, 584-591.
• Yuva, H. (2009). Türk şiirinde zaman teminin değişimi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4 (I-II), 1653-1717.
• Yılmaz, H. (2011). Henri Bergson’un zaman kavramına yaklaşımının çağdaş anlatı sinemasına etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 61-78.