Müfsitlik Töhmetine Uğramış Bir 18. Yüzyıl Hayırseveri: Rakka Âyanı Firuz Paşa

Year 2024, Issue: 21, 230 - 251, 15.06.2024

Abdullah Ekinci , Murat Polat

https://doi.org/10.21021/osmed.1429693

Abstract

Firuz Paşa, Rakka’da âyanlık, mütesellimlik, Diyarbakır’da bir, Rakka’da iki kez valilik yapmış bir şahsiyettir. Bazı arşiv belgelerine göre Paşa, fesat çıkartan, halk üzerinde baskı kuran bir kişi olarak ifade edilmiştir. Paşa vezaretle Rakka valisi olduğunda bir vakıf kurmuştur. Kurulmuş olan vakfın senedine göre Firuz Paşa vakfının çevre ve şehircilik alanında Ruha’ya katkısı olmuştur. Vakfın bazı camilerin kanalizasyon, havuz, suyolları tamiratına, cami ve minare aydınlatmasına yönelik çalışmalarının olması şehrin görünümüne farklı bir hüviyet kazandırma çalışmaları olarak değerlendirilebilir. Paşa yetişkin eğitimine önem vermiştir. Bu kapsamda göreve uygun kişileri vakfında görevlendirmiş ve halkın dinî eğitim almasına katkı sağlamıştır. Firuz Paşa, çocukların dinî eğitim alması işini ciddiye alarak dershaneler yaptırmış ve çocukların eğitim müfredatını kendisi belirlemiştir. Paşa, çocukların eğitimi için yaptırdığı bu dershanelere liyakatlı, işini bilen ve karakteri sağlam kişileri atamıştır. Firuz Paşa ile ilgili bugüne kadar müstakil bir çalışmanın yapılmaması bir eksiliktir. Bu çalışmayla Firuz Paşa'nın Ruha âyanlığı, mütesellimliği, valiliği, valilikten sonraki hayatı ve kurduğu vakfı ele alınıp değerlendirilecektir. Araştırmada birinci el kaynak olarak Devlet Arşiv Başkanlığı Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf arşivi envanterinde yer alan belgeler kullanılmıştır.

Keywords

Âyan, Firuz Paşa, Rakka mütesellimi, Ruha sancağı, Osmanlı valileri

An 18th Century Philanthropist Accused of Infidelity: Raqqa Notable Firuz Pasha

Abstract

Firuz Pasha is a person who served as a notable and lieutenant-governor of a Raqqa, and as a governor once in Diyarbakir and twice in Raqqa. According to some archive documents, Pasha was described as a person who caused mischief and put pressure on the people. Pasha established a foundation when he became the governor of Raqqa. According to the charter of the established foundation, Firuz Pasha Foundation has contributed to Ruha in the field of environment and urban planning. The foundation's efforts to repair sewers, pools and waterways of some mosques, as well as the lighting of mosques and minarets, can be considered as efforts to give a different identity to the appearance of the city. Pasha attached importance to adult education. In this context, he appointed competent people to his foundation and contributed to the religious education of the people. Firuz Pasha took the religious education of children seriously, built private teaching institutions, and developed the children's education curriculum himself. Pasha appointed people who were qualified, competent in their job, and had strong character to these private teaching institutions that he built for the education of children. To the best of our knowledge, there is not an independent study carried out on Firuz Pasha until today. This study will examine and evaluate Firuz Pasha's administration in Ruha, his being a trustee, his governorship, his life after his governorship, and the foundation he established. The documents in the inventory of the State Archives Directorate Ottoman Archives Department and the General Directorate of Foundations Foundation Archives were used as primary sources in the research.

Keywords

Ottoman governors, Âyans, Firuz Pasha, Raqqa Deputy lietutenat- governor, Ruha sanjak

References

• A. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emirî Sultan Abdulhamid I. (AE. SABH. I). 4/383; 14/1268; 45/3204; 47/3398; 69/4752; 135/9100; 168/11259; 209/13856; 245/16337; 286/19244; 322/21951; 364/25380.
• Ali Emirî Sultan Mustafa III. (AE. SMST. III). 190/14969.
• Cevdet Adliye (C. ADL). 88/5294.
• Cevdet Askerî (C. AS). 502/20975; 896/38581;1013/44400; 1110/49161; 1118/49551.
• Cevdet Dahiliye (C. DH). 20/997; 63/3150; 196/9762; 211/10512; 264/13167.
• Cevdet Maliye (C. ML). 116/5156; 232/9718; 449/18177; 509/20707; 550/22604; 550/22634; 583/23984; 604/24916.
• Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D. BŞM. d.). 5346/1.
• HAT. 11/381; 11/400; 11/401; 11/434; 14/517; 14/520; 14/530; 14/532; 14/536; 15/608; 20/937; 22/1080; 23/1169; 24/1208; 72/3003; 179/8037; 192/9423; 1378/54239; 1379/54273; 1379/54295; 1379/54310; 1379/54315; 1379/54327; 1379/54329; 1379/54332; 1379/54338; 1379/54353; 1379/54354; 1379/54355; 1384/54779; 1392/55550; 1442/59233; 1451/66.
• İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS). 37/1541.3.
• Topkapı Sarayı Müzesi Defteri (TS. MA. d.) 2293.
• Topkapı Sarayı Müzesi evrakı (TS. MA. e). 234/1/3; 234/1/8; 389/75; 548/56; 693/32; 952/28.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Vakıf Defteri (VGM.d). 2150/2/80.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Vakıf Defteri (VGM.d). 2167/53.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Vakıf Defteri (VGM.d). 2167/53. s.85-86.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Vakıf Defteri (VGM.d). 605/267. s. 192.
• Temel Kaynaklar ve Başvuru Eserleri
• Ahmet Vâsıf Efendi. Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâikü’l-Ahbâr. Editör Mücteba İlgürel. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994. Aynî Ali. Aynî Ali Efendi’nin Kavânîn Risâlesi Düstûru’l-Amel, 1609.
• Araştırma Eserleri ve İncelemeler
• Agoston, Gabor, ve Bruce Masters. Encyclopedia of The Ottoman Empire. New York: Facts on File An İmprint of İnfobase Publishing, 2009.
• Ahmet Vâsıf Efendi. Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâikü’l-Ahbâr. Editör Mücteba İlgürel. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994. Anastasopoulos, Antonis, ve H. Ebru Aksoy, ed. Osmanlı İmparatorluğu’nda Taşra Elitleri. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
• Aynî Ali. Aynî Ali Efendi’nin Kavânîn Risâlesi Düstûru’l-Amel, 1609.
• Bay, Abdullah. “Trabzon Eyaleti’nde Mütegallibe Hareketleri ve Ayanlık(1750-1850)”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Beydilli, Kemal. “Tirsiniklioğlu İsmâil Ağa”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 41:204-5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012.
• Bulduk, Abdulgani Fahri. Diyarbakır Valileri. Editör Eyyüp Tanrıverdi ve Ahmet Taşğın. 1. bs. Ankara: Medrese Yayınları, 2007.
• Çevikel, Nuri. “Ayâns in The Ottoman Cyprus in The Second Half Of The 18TH Centur”. Belleten 72, sy 264 (Ağustos 2008): 567-90.
• Doktor Hüseyin Remzi. Lügat-ı Remzi. 1. bs. C. 1. 2 c. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Durkan, Halil Haluk. “Silistre Ayanı Yılıkoğlu Süleyman Ağa’nın Hayatı ve Ayanlık Faaliyetleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Ekinci, Abdullah, ve İsmail Asoğlu. “Osmanlı’da Sıbyân Mektebleri ve Urfa Örneği”. İçinde Osmanlı Urfası 1, editör Abdullah Ekinci, 1:333-44. İstanbul: Şanlıurfa Büyük Şehir Belediyesi Urfa Okulu Yayınları, 2018.
• Ekinci, Abdullah, ve Murat Polat. “XVIII. Yüzyılda Şark Valilerinin İktidar Oyunları ve Bir Feodalin Güç Devşirmesi: Millilü Timur Paşa”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 0, sy 14 (2022): 95-118.
• https://doi.org/10.21021/osmed.1084394.
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. 16. bs. İstanbul: ÖtükenYayınları, 2000.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik çağ. Çeviren Ruşen Sezer. 26. bs. İstanbul: Kronik Yayınları, 2019.
• Khoury, Dina Rizk. “The Ottoman Centre Versus Provincial Power-Holders: An Analysis of The Historiography”. İçinde The Later Ottoman Empire, (1603-1839), editör Suraiya N. Faroqhi, 3:135-56. New York: Cambridge University Press, 2006.
• Köprülü, Fuad. “Âyân”. İçinde İslam Ansiklopedisi, 2:40-41. İstanbul: MEB., 1979.
• Kurt, Yılmaz. Menemencioğulları tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Marangoz, Emre. “İç Mimaride Aydınlatmanın Tanımı ve Ofis Mekanlarında Aydınlatmanın Kriterlerinin İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi, 2018.
• McGovan, Bruce William. “Ayanlar Çağı 1699-1812”. İçinde Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, editör Halil İnalcık, 2:761-884. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2006.
• Mert, Özcan. “Âyan”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4:195-98. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991.
• Nagata, Yuzo. Tarihte Âyânlar Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme. 1. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Özkaya, Yücel. Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık. 2. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. 4. bs. C. 1. İstanbul: MEB., 1993.
• Polat, Murat. “XVIII. Yüzyılda Ruha’da Mütegallibe Hareketleri”. Doktora Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
• Sarı, Mevlüt. El-Mevârid Arapça-Türkçe Lügat. İstanbul: Bahar Yayınları, 1982.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî II. Editör Nuri Akbayar. Çeviren Seyit Ali Kahraman. C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Ursinus, Michael. “Yerel Elit Olarak Manastır’ın ‘Çiftlik Sahibleri’ (17. Yüzyıl Sonundan 19. Yüzyıl Başlarına)”. İçinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Taşra Elitleri, editör Antonis Anastasopoulos, çeviren H. Ebru Aksoy, 353-67. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Meşhur Rumeli Âyanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa. 2. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Üner, Mehmet Emin. Osmanlı Dönemi Rakka Valileri. 1. bs. İstanbul: Yalın Yayıncılık, 2015.
• Yediyıldız, Bahaeddin. XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.