DİNİ İNANCIN ONTOLOJİK DAYANAĞI OLARAK ÖLÜM OLGUSU VE ÖLÜMÜN TEOLOJİK İZAHI

Year 2021, Volume: 17 Issue: 2, 81 - 100, 22.11.2021

Mehmet Zeki Duman

Abstract

Aile, hukuk ve ekonomiyle beraber insanlık tarihinin en kadim kurumların başında gelen din, gerek fert ve cemiyet hayatında gerekse kültür ve uygarlıkların meydana gelmesinde adeta katalizör bir rol oynamıştır. Dini inançlar da ilkçağlardan günümüze değin insanlığın zihinsel gelişimini ve manevi evrimini etkileyerek gündelik hayatı mümkün kılan ilişkilerin ve birlikte yaşamayı sağlayan yasaların ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Böylece binlerce yıldan bu yana varlığını devam ettiren dinler, hem insanların ve toplulukların içinde yaşadıkları ve inşa ettikleri sosyal düzeni (nomos) meşrulaştıran hem de kutsal evreni (kozmos) anlamlandıran sembolik gerçeklikler olmuştur. Aslında bu sembolik gerçekliği ete kemiğe büründüren ve son tahlilde insanı bir homo religious haline getiren şey, insanın yüreğini ve aklını sarsan, iradesini ve gücünü sınırlandıran, hayatını anlamsız ve beyhude bir çabaya dönüştüren ama aynı zamanda da bu dünyayı çekilmez, bilinmez, korkutucu ve büyüleyici bir sır’a dönüştürerek gerçekliğin tüm tanımlarını alt üst eden ölüm düşüncesidir. İnsanın anlam/mana ve düzen arayışının bir neticesi olarak karşımıza çıkan dinlerin bütün çabası da bu düşünceyi -ölümü- anlaşılabilir ve katlanılabilir kılmaya yönelik olmuştur. Dolayısıyla dinlerin ontolojik dayanağının temelinde ölüm düşüncesinin yattığını iddia eden bu makale, dünya kurma sürecinde stratejik bir rol oynayan dinlerin hem teolojik izahını yapmaya hem de dinlerin varlık nedeninin ölüm gerçeği olduğu fikrini ele almaya çalışmıştır.

Keywords

Din, İnanç, Dinsellik, Ölüm, Modern Toplumlarda Ölüm

References

• Ariês, P. (1991). Batılının Ölüm Karşısındaki Tavırları. (Çev. M. A. Kılıçbay). Ankara: Gece Yayınları.
• Aron, R. (1994). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri. (Çev.K. Alemdar). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Barry, V. (2017). “Hayatta Kalma Hipotezleri” (Çev. U.Ö. Baykent). Yaşam ve Ölüm Felsefesi (Edt. A.K. Çüçen). Bursa: Sentez Yayınları, ss.137-153.
• Bauman, Z (2005). Bireyselleşmiş Toplum. (Çev. Y. Alogan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2012). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri. (Çev. N. Demirdöven). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2014). Parçalanmış Hayat. (Çev. İ. Türkmen). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2018). Iskarta Hayatlar: Modernite ve Safraları. (Çev. O. Yener). İstanbul: Can Yayınları.
• Bauman, Z. (2020). Akışkan Korku. (Çev. C. Atay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Becker, E. (1997). The Denial of Death. New York: Free Press, aktaran, Bauman, Z. (2005). Bireyselleşmiş Toplum. (Çev. Y. Alogan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Becker, E. (2020). Ölümü İnkâr. (Çev.A. Özdoğan). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Berger, P. L. (2005). Kutsal Şemsiye. (Çev. A. Coşkun). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Bergson, H. (2020). Dinin ve Ahlâkın Kaynakları. (Çev. M. Yakupoğlu). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Bolay, S. H. (2020). “Felsefenin Ölüme Bakışı yahut “Ölüm Problemi”, Ölüm Üzerine (Edt. N. Gökalp). Ankara: Nobel Yayınları, ss.13-33.
• Bowker, J. (1991). The Meanings of Death. Cambridge: Cambridge University Press, aktaran, Kellehear, A. (2012). Ölümün Toplumsal Tarihi. (Çev. T. Kılınç). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Brinton, D.G. (2009). Religions of Primitive Peoples, New York: University of Michigan Library Press.
• Brown, N.O. (1996). Ölüme Karşı Hayat. (Çev. A. Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bruno, G. (2010). Diyaloglar (Çev. S. Umran). İstanbul: Berfin Yayınları.
• Camus, A. (2019). Mutlu Ölüm. (Çev. R. Dara). İstanbul: Can Yayınları.
• Canetti, E. (2007). Ölüm Üzerine. (Çev. G. Aytaç). İstanbul: Payel Yayınları.
• Crapo, R.H. (2002). Anthropology of Religion: The Unity and Diversity of Religions, Houston: McGraw-Hill Humanities.
• Demirci, K. (2013). Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş. İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Descartes, R. (1995). Felsefenin İlkeleri. (Çev. M. Akın). İstanbul: Say Yayınları.
• Durkheim, E. (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. (Çev.F. Aydın). İstanbul: Ataç Yayınları.
• Epiküros. (1962). Mektuplar ve Maksimler. (Çev. H. Örs). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Esed, M. (2009). Kur’an Mesajı Meal-Tefsir. (Çev. C. Koytak vd.). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Feuerbach, L. (1981). Thoughts on Death and Immortality. California: University of California Press.
• Frazer, G. (2014). İnsan, Tanrı ve Ölümsüzlük. (Çev. O. Aydın & İ. Demirel). İstanbul: Altınbilek Yayınları.
• Freud, S. (2019). Savaş ve Ölüm Üzerine Düşünceler. (Çev. E. Yıldırım). İstanbul: Oda Yayınları.
• Göka, E. (2010). Ölme: Ölümün ve Geride Kalanların Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Gökalp, N. (2020). “Felsefede Ölüm”, Ölüm Problemi”, Ölüm Üzerine (Edt. N. Gökalp). Ankara: Nobel Yayınları, ss.1-12.
• Han, B.C. (2021). Kapitalizm ve Ölüm Dürtüsü. (Çev. Ç. Tanyeri). İstanbul: İnka Kitap.
• Heidegger, M. (2020). Varlık ve Zaman. (Çev. K.H. Ökten). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Hökelekli, H. (1991). “Ölümle İlgili Tutumlar ve Dini Davranış”, Jorunal of Islamic Research. Vol:5, No:2, ss.83-91.
• Hökelekli, H. (2008). Ölüm, Ölüm Ötesi Psikolojisi ve Din. İstanbul: Dem Yayınları.
• İbni Sina. (2017). Kitâbu’ş Şifâ Metafizik, (Çev. Ö. Türker). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İmam Gazali (2020). Ölüm ve Ötesi. İstanbul: Dorlion Yayınları, 2020.
• Jaspers, K. (1995). Felsefi Düşünüşün Küçük Okulu. (Çev. S. Umran). İstanbul: Birleşik Yayınları. Camus, A. (2019). Yabancı. (Çev. U. Lomlu). İstanbul: Can Yayınları.
• Kant, I. (2015). Arı Usun Eleştirisi. (Çev. A. Yardımlı). Ankara: İdea Yayınevi.
• Kant, I. (2020). Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi. (Çev. I. Kuçuradi). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kellehear, A. (2012). Ölümün Toplumsal Tarihi. (Çev. T. Kılınç). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Kierkegaard, S. (1997). Ölümcül Hastalık Umutsuzluk. (Çev. M. Yakupoğlu). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Leibniz, G.W. (2019). Monadoloji Metafizik Üzerine Konuşma. (Çev. A. Altınörs). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Levinas, E. (2006). Ölüm ve Zaman. (Çev. M. Başaran). İstanbul: Metis Yayınları.
• Malinowski, B. (2000). Büyü, Bilim ve Din. (Çev.S. Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• May, Todd. (2019). Ölüm. (Çev. E. Keser). İstanbul: Say Yayınları.
• Morin, E. (1970). L’homune et la mort, Paris: Seuil, aktaran, Hökelekl, H. (1991). “Ölümle İlgili Tutumlar ve Dini Davranış”, Jorunal of Islamic Research. Vol:5, No:2, ss.83-91.
• Morris, B. (2005). Religion and Anthropology: A Critical Introduction, London: Cambridge University Press.
• Obayashi, H. (1992). Death and Afterlife: Perspectives of World Religions. New York: Praeger, aktaran, Kellehear, A. (2012). Ölümün Toplumsal Tarihi. (Çev. T. Kılınç). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Özakpınar, Y. (1999). İnsan İnanan Bir Varlık, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özarslan, S. (2013). İslam’da Ölüm ve Diriliş Öğretisi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Özkan, S. (2013). Ölüm Felsefesi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Paden, W.E. (1994). Religious Worlds: The Comparative Study of Religion, Boston: Beacon Press. Menzies, A. (2005). History of Religion: A Sketch of Primitive Religious Beliefs and Practices, and of the Origin and Character of the Great Systems, London: Adamant Media Corporation.
• Pascal, B. (2017). Risaleler. (Çev. M. Erşen). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Paupard, P. (2013). Dinler. (Çev. M. Cedden). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Peach, F. (2009). “İnsan Sonluluğu: İnsanın Temel Bir Sorusu” (Çev.A. İ. Küçükkırca). Baykuş: Felsefe Yazıları Dergisi, Sayı:5, ss. 97-105.
• Peffer, R.G. (2001). Marksizm, Ahlâk ve Toplumsal Adalet. (Çev. Y. Alogan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Platon. (2008). Devlet. (Çev. M.A. Cimcoz & S. Eyüboğlu). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Epiktetos. (2007). Düşünceler ve Sohbetler. C. Süer (Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Sağır, Adem (2014). Ölüm Sosyolojisi. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Saramago, J. (2020). Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş. (Çev. M. N. Kutlu). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Sartre, J.P. (2019). Duvar. (Çev. E. Canberk). İstanbul: Can Yayınları.
• Sayın, Z. (2018). Ölüm Terbiyesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Scharf, B.R. (2009). “Dine Sosyolojik Yaklaşım: Öncüler” (Edt. B. Solmaz & İ. Çapçıoğlu). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Scheler, M. (1998). İnsanın Kozmostaki Yeri. (Çev. H. Tepe). Ankara: Ayraç Yayınları.
• Schopenhauer, A. (2020). Ölümün Anlamı. (Çev. A. Aydoğan). İstanbul: Say Yayınları.
• Seneca. (2019). Ahlâk Mektupları. (Çev. T. Uzel). İstanbul: Jaguar Kitap.
• Solomon, R.C. (2006). Ölüm Fetişizmi, Marazi Tekbencilik. (Edt. Malpas, J. vd.). Ölüm ve Felsefe içinde (ss. 296-343). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Spellman, W.M. (2017). Ölümün Kısa Bir Tarihi. (Çev. A.B. Pekiner). İstanbul: Can Yayınları.
• Spinoza, B. (2012). Ethika. (Çev. Ç. Dürüşken). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Spinoza, B. (2019). Etika. (Çev. H. Z. Ülken). Ankara: Dost Kitapevi.
• Steiner, R. (2006). Ölüme Karşı: Elias Canetti Örneği. (Edt. Malpas, vd.). Ölüm ve Felsefe içinde (ss.41-51). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Thomas, L.V. (1991). Ölüm. (Çev. I. Gürbüz). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tiryakian, E.A. (1997). “Emile Durkheim” (Çev. C. Tokluoğlu). Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi (Edt. M. Tunçay & A. Uğur). Ankara: Ayraç Yayınları, ss. 193-241.
• Tolstoy, L. N. (2015). İvan İlyiç’in Ölümü. (Çev. E. Altay). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tolstoy, L.N. (1998). Din Nedir? (Çev. M. Çiftkaya). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Winzeler, R.L. (2012). Anthropology and Religion: What We Know, Think, and Question, Lanham: AltaMira Press.
• Wittgenstein, L. (2016). Tractatus Logica-Philosophicus. (Çev. O. Aruoba). İstanbul: Metis Yayınları.
• Yalom, I. (2009). Ölüm Korkusunu Yenmek. (Çev. Z. Babayiğit). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yıldız, M. (2014). Ölüm Kaygısı ve Dindarlık. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Yayınları.