Milletlerarası Taşıyıcı Annelik Sonucu Doğan Çocuğun Soybağına Uygulanacak Hukuk

Year 2024, Volume: 44 Issue: 1, 221 - 252, 21.08.2024

Didem Kayalı

https://doi.org/10.26650/ppil.2023.44.1.1424263

Abstract

Taşıyıcı annelik yöntemi, uygulandığı ilk günden beri hukuki, toplumsal, dini ve ahlaki tartışmalara sebebiyet vermiş ve neticede de birçok ülkede yasaklanmıştır. Bununla birlikte, dünyada infertilite oranının %17,5’lara ulaşması, üremeye yardımcı klasik tedavi yöntemleri yanında taşıyıcı annelik uygulamasının da güçlü bir seçenek olarak varlığını korumasına yol açmıştır. Nitekim dünyada her yıl 20.000 çocuğun bu yöntemle doğduğu tahmin edilmektedir. Söz konusu çocukların birçoğu, uygulamanın yasaklandığı ülkelerde yerleşik kişilerin uygulamaya cevaz veren ülkelerdeki taşıyıcı annelerle yaptıkları anlaşmalar neticesinde dünyaya gelmektedir. Bu nedenle, çocuğun doğumu anında karşılaşılan ilk problem, bu yola başvuran müstakbel ebeveynlerle çocuk arasında soybağının kurulup kurulamayacağı meselesidir. Türkiye’de de yasaklanmasına rağmen taşıyıcı anneliğin KKTC, Yunanistan, Ukrayna ve Gürcistan’da yasal olması, milletlerarası taşıyıcı anneliğin yol açtığı sorunların ülkemizde de gündeme gelmesi ihtimalini her geçen gün artırmaktadır. Buradan hareketle makalede, taşıyıcı annelik ile ilgili genel bilgilere yer verildikten sonra Türk hukukunda ve yabancı hukuk düzenlerinde konunun nasıl ele alındığı incelenmiş, AİHM’in konuya yaklaşımı ile Lahey Milletlerarası Özel Hukuk Konferansının çalışmaları özetlenmiş ve MÖHUK m. 16’nın yabancılık unsuru içeren taşıyıcı annelik yöntemiyle doğan bir çocuğun soybağına ilişkin meseleler karşısındaki konumu belirlenmiştir. Yapılan incelemeler neticesinde, MÖHUK m. 16’nın çocuğun üstün yararını koruyacak şekilde uygulanması gerektiği ve taşıyıcı annelik sonucu doğan bir çocuğun soybağına uygulanacak hukuk tespit edilirken müstakbel ebeveynler ile çocuk arasında soybağının kurulmasını mümkün kılan bir hukuka ulaşılması durumunda çocuğun üstün yararının korunabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Ancak, mevcut halinin bu sonuca ulaşmaya imkân tanımaması nedeniyle MÖHUK m. 16’ya ilişkin değişiklik önerilerine de yer verilmiştir.

Keywords

Milletlerarası Taşıyıcı Annelik, Soybağı, Uygulanacak Hukuk, Suni Döllenme, Lahey Milletlerarası Özel Hukuk Konferansı

Applicable Law to the Legal Parentage of a Child Born Through International Surrogacy

Abstract

The method of surrogacy has always been the subject of legal, social, religious, and moral debates since its inception and has ultimately been prohibited in many countries. However, the global infertility rate of approximately 17.5% has led to the continued existence of surrogacy as a strong alternative to traditional assisted reproductive methods. It is estimated that around 20,000 children are born every year through this method. Many of these births are because of agreements between prospective parents residing in countries where the practise is prohibited and surrogate mothers residing in countries where it is permitted. Therefore, the initial challenge encountered at the birth of a child is the issue of establishing parentage between the prospective parents and the child. Although prohibited in Turkey, the legality of surrogacy in countries such as Greece, the Turkish Republic of Northern Cyprus, Ukraine, and Georgia increases the likelihood of disputes related to international surrogacy before the Turkish courts. In this context, the article provides general information about surrogacy, examines how it is regulated in Turkish law and foreign legal systems, summarises the European Court of Human Rights’ approach, outlines the work of The Hague Conference on Private International Law, and determines the position of article 16 of Turkish International Private and Procedural Law (MÖHUK). As a result, since the current form of article 16 of MÖHUK does not allow to reach a law which establishes legal parentage between prospective parents and children, amendments have been proposed regarding the article.

Keywords

International surrogacy, legal parentage, applicable law, artificial insemination, and the Hague Conference on Private International Law

References

• Acabey MB, Soybağı: Kurulması, Genel Olarak Sonuçları, Özellikle Evlilik Dışında Doğan Çocukların Mirasçılığı (Güncel Hukuk Yayınları 2002). google scholar
• Ağaoğlu C, ‘Karşılaştırmalı Hukukta Sınıraşan Taşıyıcı Annelik ile Taşıyıcı Anneden Doğan Çocukların Yasal Anne-Babalığının Kazanılma Sorunu’ (2020) 40 (1) PPIL (Prof. Dr. Cemal Şanlı’ya Armağan) 437-480. google scholar
• Akıncı Z and Demir Gökyayla C, Milletlerarası Aile Hukuku (Vedat Kitapçılık 2010). google scholar
• Aznar J 2and Martinez Peris M, ‘Gestational Surrogacy: Current View’ (2019) 86(1) Linacre Quarterly 56-67. google scholar
• Baran Çelik N, Milletlerarası Özel Hukukta Soybağının Kurulması (Yetkin Yayınları 2021). google scholar
• Baygın C, Soybağı Hukuku (On İki Levha Yayıncılık 2010). google scholar
• Brandao P and Garrido N, ‘Commercial Surrogacy: An Overview’ (2022) 44(12) Revista Brasileira de Ginecologia e Obstetricia 1141-1158. google scholar
• Council of Europe Committee on Bioethics, Surrogacy (14 June 2021) <https://rm.coe.int/inf-2016-4-addendum-update-june-2021-e/1680a3229f> accessed 15.11.2023. google scholar
• Çam G, ‘Taşıyıcı Annelik ve Soybağı İlişkisi’ (2013) 12(2) Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 155-171. google scholar
• Çelikel A and Erdem B, Milletlerarası Özel Hukuk (17th edn, Beta Basım 2021). google scholar
• Dardağan Kibar E, ‘Uluslararası Özel Hukukta Soybağı ve Velayete İlişkin Sorunlar’ (2011) 1 GÜHFD (Prof. Dr. Atâ Sakmar’a Armağan) 541-559. google scholar
• Department of Health and Social Care, The Surrogacy Pathway <https://www.gov.uk/government/ publications/having-a-child-through-surrogacy/the-surrogacy-pathway-surrogacy-and-the-legal-process-for-intended-parents-and-surrogates-in-england-and-wales> accessed 15.11.2023. google scholar Doğru Derya, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yargılamasında Takdir Marjı Doktrini (Turhan Kitabevi 2019). google scholar
• Ekşi N, ‘Mahkeme Kararlarında Sınıraşan Taşıyıcı Anneliğe İlişkin Sorunlar’ (2016) 36(2) MHB 1-52. google scholar
• Erişgin Söğütlü Ö and Koçhisaroğlu C, ‘Taşıyıcı Annelik, Ortaya Çıkaracağı Hukuksal Sorunlar ve Çözüm Önerileri’ in Fatma Güven Lisaniler and Süheyla Üçışık Erbilen (eds) Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Hukuk: 4. Uluslararası Kadın/Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Konferansı (Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları 2012) 285-298. google scholar
• Erol Y, Yapay Döllenme Yöntemleri ve Taşıyıcı Annelik (Yetkin Yayınları 2012). google scholar
• Gölcüklü İ, ‘Milletlerarası Taşıyıcı Anneliğe İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi’ (2021) 1 GSÜHFD 835-865. google scholar
• Güngör G, Türk Milletlerarası Özel Hukuku (2nd edn, Yetkin Yayınları 2021). google scholar
• Hague Conference on Private International Law, Experts’ Group on Parentage/Surrogacy Project, Final Report (November 2022) <https://assets.hcch.net/docs/6d8eeb81-ef67-4b21-be42-f7261d0cfa52.pdf> accessed 25.10.2023. google scholar
• Hague Conference of Private International Law, The Council on General Affairs and Policy, Conclusions & Decisions of the CGAP 2023 (March 2023) <https://assets.hcch.net/docs/5f9999b9-09a3-44a7-863d-1dddd4f9c6b8.pdf> accessed 25.10.2023. google scholar
• Hague Conference on Private International Law, Working Group on Parentage/Surrogacy, Report of the First Meeting (November 2023) <https://assets.hcch.net/docs/f3473ccd-8ecc-4bd8-bb24-aec0a79c4e1d.pdf> accessed 07.06.2024. google scholar
• Hague Conference on Private International Law, Working Group on Parentage/Surrogacy, Report of the Second Meeting (April 2024) < https://assets.hcch.net/docs/dc961452-c4d7-492b-8887-75456843560f.pdf> accessed 07.06.2024. google scholar
• Hatzis AN, ‘Just the Oven: A Law & Economics Approach to Gestational Surrogacy Contracts’ in Katharina Boele-Woelki (ed) Perspectives for the Unification and Harmonization of Family Law in Europe (Intersentia 2003) 412-433. google scholar
• Hibino Y, ‘The Advantages and Disadvantages of Altruistic and Commercial Surrogacy in India’ (2023) 18(8) Philosophy, Ethics and Humanities in Medicine <https://doi.org/10.1186/s13010-023-00130-y> accessed 15.11.2023. google scholar
• Hibino Y, ‘Non-commercial Surrogacy in Thailand: Ethical, Legal, and Social Implications in Local and Global Contexts’ (2020) 12 Asian Bioethics Review 135-147. google scholar
• International Social Service USA, International Surrogacy <https://www.iss-usa.org/international-surrogacy-call-for-action-by-the-international-social-service-network/> accessed 15.11.2023. google scholar
• İltaş Y, ‘Taşıyıcı Annelik ve Soybağı Meselesi’ (2021) 16(201-202) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1013-1054. google scholar
• Karasaç EG, Türk Hukukuyla Karşılaştırmalı Olarak KKTC Hukukunda Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri ve Hukuki Sorunlar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü 2018) <http://i-rep.emu.edu.tr:8080/jspui/ bitstream/11129/5006/1/karasa%C3%A7eda.pdf> accessed 15.11.2023. google scholar
• Kırkbeşoğlu N, Soybağı Alanında Biyoetik ve Hukuk Sorunları (Vedat Kitapçılık 2006). google scholar
• Nomer E, Devletler Hususi Hukuku (23rd edn, Beta Basım 2021). google scholar
• Nomer HN, ‘Suni Döllenme Dolayısıyla Ortaya Çıkabilecek Nesep Problemleri’ in Nami Barlas, Abuzer Kendigelen and Suat Sarı (eds), Prof. Dr. Kemal Oğuzman Anısına Armağan (Beta Basım 2000) 545-594. google scholar
• Oğuzman K and Dural M, Aile Hukuku (2nd edn, Filiz Kitabevi 1998). google scholar
• Özcan H, ‘Çocuğun Soybağının Kurulması ve Yardımcı Ürem Teknikleri Sonucu Soybağının Tespiti’ (2015) 3(5) Uluslararası Antalya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 95-112. google scholar
• Özel S, Erkan M, Pürselim HS and Akarca HA, Milletlerarası Özel Hukuk (2nd edn, On İki Levha Yayıncılık 2023). google scholar
• Özsunay E, ‘Taşıyıcı Annelikle İlgili Hukuksal Sorunlar’ (2007) Güncel Hukuk Dergisi 28-29. google scholar
• Öztan B, Aile Hukuku (5th edn, Turhan Kitabevi 2004). google scholar
• Öztekin-Gelgel G, ‘Devletler Özel Hukukunda Velayet, Çocuk Kaçırmaları, Evlat Edinmeye İlişkin Problemler’ (2005) 8 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 119-148. google scholar
• Parlak Börü Ş, ‘Aile Hukukunda Zor Bir Dönemeç: Karşılaştırmalı Hukuk Bakış Açısıyla Taşıyıcı Anneliğe İlişkin Güncel Gelişmeler’ (2019) 39(1) PPIL 63-110. google scholar
• Pürselim HS, ‘MÖHUK Kapsamında İddet Müddetinin Soybağının Reddi ve Babalık Davalarına Etkileri’ (2021) 27(1) MÜHF-HAD 513-542. google scholar
• Reis D, ‘German Federal Court of Justice on Sussogacy and German Public Policy’ <https:// conflictoflaws.net/2015/german-federal-court-of-justice-on-surrogacy-and-german-public-policy/> accessed 04.11.2023. google scholar
• Serozan R, Çocuk Hukuku (2nd edn, Vedat Kitapçılık 2005). google scholar
• Shepherd S, ‘Regulating International Commercial Surrogacy: A Balance of Harms and Benefits’ (2022) 32 University of Florida Journal of Law & Public Policy 293-315. google scholar
• Surrogacy UK Working Group on Surrogacy Law Reform, Surrogacy in the UK: Further Evidence for Reform (2018) <https://kar.kent.ac.uk/71557/1/Surrogacy%20in% 20the%20UK%202nd%20 Report%202018.pdf> accessed 15.11.2023. google scholar
• Şanlı C, Esen E and Ataman-Figanmeşe İ, Milletlerarası Özel Hukuk (10th edn, Beta Basım 2023). google scholar
• Şensöz Malkoç E, ‘Uluslararası Taşıyıcı Annelik Sözleşmesinden Doğan İhtilaflarda Uygulanacak Hukuk’ (2015) 35(2) MHB 13-49. google scholar
• Tekdoğan Bahçıvancı IS, ‘Taşıyıcı Anneliğin Milletlerarası Özel Hukuk Boyutu: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Bir İnceleme’ in Süheyla Suzan Gökalp Alıca and Necdet Basa (eds), II. Uluslararası Kadın ve Hukuk Sempozyumu (TBB Yayınları 2019) 747-763. google scholar
• Trimmings K and Beaumont P, ‘International Surrogacy Arrangements: An Urgent Need for Legal Regulation at the International Level’ (2011) 7(3) Journal of Private International Law 627-648. google scholar
• Turgut C, Yapay Döllenme, Taşıyıcı Annelik ve Soybağına İlişkin Hukuki Sorunlar (On İki Levha Yayıncılık 2016). google scholar
• Ungan Çalışkan H, ‘Bırakınız Taşısınlar: Taşıyıcı Anneliğe Güncel Bakış’ (2016) 22(1) MÜHF -HAD 489-510. google scholar
• Uyanık Çavuşoğlu A, ‘Devletler Özel Hukukunda Yapay Döllenme Sonucunda Dünyaya Gelen Çocuk ile Ana ve Babası Arasındaki Nesep İlişkisine Uygulanacak Hukuk Sorunu’ (2006) 17-18 Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi 7-63. google scholar
• Velidedeoğlu HV, Türk Medeni Hukuku, C. II, Aile Hukuku (5th edn, Nurgök Matbaası 1965). google scholar
• Watson J, ‘Growing a Baby for Sale or Merely Renting a Womb: Should Surrogate Mothers be Compensated for Their Services?’ (2006-2007) 6 Whittier Journal of Child & Family Advocacy 529-554. google scholar
• Wilder B, ‘Assisted Reproduction Technology: Trends and Suggestions for the Developing Law’ (2002-2003) 18 Journal of the American Academy of Matrimonial Lawyers 177-209. google scholar
• World Health Organization, Infertility Prevalence Estimates 1990-2021 (2023) <https://iris.who.int/ bitstream/handle/10665/366700/9789240068315-eng.pdf?sequence=1> accessed 19.10.2023. google scholar
• Yasan Tepetaş C, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Taşıyıcı Anneliğe İlişkin Kararlarının Türk Kamu Düzeni Bakımından Anlamı’ (2019) 14(177-178) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1219-1262. google scholar
• Yenerer Çakmut Ö, Soybağının Belirlenmesi ve Ceza Hukukunda Soybağını Değiştirme Suçu (Beta Basım 2008). google scholar
• Yau A, Friedlander RL, Petrini A, Holt MC, White DE, Shin J, Kalantry S and Spandorfer S, ‘Medical and Mental Health Implications of Gestational Surrogacy’ (2021) 225(3) American Journal of Obstetrics and Gynecology 264-269. google scholar