Fransa’da Müslüman Toplulukların Çeşitliliği ve Entegrasyon Süreçleri Üzerine Bir İnceleme

Year 2025, Issue: 28, 17 - 32, 20.04.2025

Neslihan Er

https://doi.org/10.32950/rid.1598884

Abstract

Fransa’da İslam, sömürgecilik sonrası dönemde artan göçlerle birlikte ülkenin toplumsal dokusunun ayrılmaz bir parçası hâline gelmiştir. Göçmenlerin entegrasyon süreçlerinde kimlik ve aidiyet meseleleri önemli bir yer tutarken, özellikle Kuzey ve Batı Afrika’dan gelen Müslüman topluluklar, dinî pratiklerini sürdürme ile toplumsal normlara uyum sağlama arasında bir denge kurmaya çalışmaktadır. Bu çerçevede, dinî ritüeller yalnızca ibadet niteliği taşımamakta, aynı zamanda bireylerin kimlik inşası ve kültürel süreklilik sağlamasında hayati bir rol üstlenmektedir. Çalışma, Fransa’daki Müslüman toplulukların çeşitliliğini ve entegrasyon süreçlerini dinî pratikler üzerinden ele almayı amaçlamaktadır. Literatürde dinî ritüeller ve gündelik pratikler genellikle göz ardı edilmektedir. Jocelyne Cesari, Olivier Roy ve Vincent Geisser gibi araştırmacılar, İslam’ın siyasallaşması ve radikal akımlar gibi konulara odaklanırken, Fransa’daki geniş Müslüman nüfusun dinî ve kültürel zenginlikleri yeterince incelenmemiştir. Bu eksiklik, İslam’ın Fransa’daki gündelik tezahürlerini anlamada sosyolojik ve siyasal bağlamda önemli bir boşluk bırakmıştır. Çalışmanın temel sorunsalı, Fransa’daki Müslüman toplulukların entegrasyon süreçlerinde karşılaştıkları zorluklar ve bu süreçlerin dinî pratiklere etkisidir. Fransa’nın katı laiklik anlayışı, dinin kamusal alandan dışlanmasını öngörmekte, bu durum ise Müslüman topluluklar için hem uyum sağlama hem de kimliklerini koruma mücadelesi anlamına gelmektedir. Özellikle dinî aidiyetin bireyselleşmesi, sekülerleşme eğilimleri ve toplumsal önyargılar bu süreci daha da güçleştirmektedir. Çalışmanın teorik çerçevesinde Nancy Venel’in “çok katmanlı kimlik” yaklaşımı temel alınmıştır. Venel, bireylerin farklı aidiyet unsurlarını bir arada yaşayabildiği ve bu unsurlar arasında stratejik seçimler yapabildiği bir model sunmaktadır. Bu teori, Fransa’daki Müslüman göçmenlerin kimlik mücadelesini ve toplumsal uyum süreçlerini anlamada temel bir araç olarak kullanılmaktadır. Araştırma, nitel yöntem ve doküman incelemesi tekniği çerçevesinde ikincil materyaller veri analizine tabi tutulmuştur. Fransa’da yapılan çeşitli anket verileri yeniden değerlendirilerek Müslüman toplulukların dinî bağlılık düzeyleri ve entegrasyon süreçleri incelenmiştir. Analizler, bireylerin kimlik stratejilerinden toplumsal uyuma kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. Venel’in çok katmanlı kimlik teorisi, bu süreçlerin çok yönlü doğasını çözümlemede çalışmaya bir teorik temel sunmaktadır. Ancak çalışmanın kapsamı tüm Müslüman nüfusu değil, belirli bölgeler ve örneklem gruplarını kapsaması nedeniyle sınırlılık göstermektedir. Bu durum, sonuçların genellenebilirliğini kısmen kısıtlamakta olup bulguların yorumlanmasında bu sınırlılığın göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Çalışmanın amacı, Fransa’daki Müslüman toplulukların dinî ve kültürel zenginliklerini daha iyi anlamak ve bu entegrasyon süreçlerinde karşılaştıkları sorunları sosyolojik bir bakış açısıyla değerlendirmektir. Araştırma, yalnızca İslam’ın toplumsal görünürlüğünü artırmayı değil, aynı zamanda Fransa’nın çoğulcu yapısına katkı sağlayacak politikalar geliştirilmesine ışık tutmayı hedeflemektedir. Müslüman bireylerin kimliklerini koruyarak topluma uyum sağlamalarının mümkün olduğunu ortaya koyan bulgular, bu çalışmanın önemli sonuçları arasında yer almaktadır. Araştırma, Fransa’daki Müslüman toplulukların dinî ve toplumsal yapısını inceleyerek laiklik, kimlik ve dinî pratikler arasındaki çok yönlü ilişkiyi çözümlemeye katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Din Sosyolojisi, Fransa Müslümanları, Çok Katmanlı Kimlik, Entegrasyon, Laiklik

An Analysis of the Diversity and Integration Processes of Muslim Communities in France

Abstract

Islam in France has become an integral part of the country’s social fabric, particularly following the post-colonial period marked by increasing migration. Issues of identity and belonging occupy a central place in the integration processes of migrants. Muslim communities, especially those from North and West Africa, strive to balance the continuation of their religious practices with adapting to societal norms. In this context, religious rituals are not merely acts of worship but also play a vital role in identity construction and the preservation of cultural continuity. This study aims to examine the diversity of Muslim communities in France and their integration processes through the lens of religious practices. In the literature, religious rituals and everyday practices are often overlooked. Researchers such as Jocelyne Cesari, Olivier Roy and Vincent Geisser have focused on topics like the politicization of Islam and radical movements, yet the religious and cultural richness of the broader Muslim population in France remains underexplored. This gap has created a significant void in understanding the everyday manifestations of Islam in France within sociological and political contexts. The core issue of this study is the challenges faced by Muslim communities in France during their integration processes and the impact of these processes on religious practices. France’s strict secularism, which envisions the exclusion of religion from the public sphere, presents a dual struggle for Muslim communities: adapting to societal norms while preserving their identities. This challenge is further exacerbated by the individualization of religious affiliation, trends toward secularization and social prejudices. The theoretical framework of the study is based on Nancy Venel’s “multilayered identity” approach. Venel proposes a model in which individuals can simultaneously navigate multiple dimensions of identity and make strategic choices among them. This theory serves as a key tool for understanding the identity struggles and social integration processes of Muslim immigrants in France. The research was conducted using qualitative methods and the document analysis technique, with secondary materials subjected to data analysis. Various survey data conducted in France have been re-evaluated to examine the levels of religious commitment and integration processes of Muslim communities. The analyses encompass a wide range, from individual identity strategies to social cohesion. Venel’s multilayered identity theory provides a theoretical foundation for unraveling the multifaceted nature of these processes. However, the study’s scope is limited to specific regions and sample groups rather than the entire Muslim population. This limitation partially restricts the generalizability of the findings, and it is essential to consider this constraint when interpreting the results. The aim of the study is to gain a deeper understanding of the religious and cultural richness of Muslim communities in France and to evaluate the challenges they face in integration processes from a sociological perspective. The research seeks not only to enhance the social visibility of Islam but also to inform the development of policies that contribute to France’s pluralistic structure. Findings that demonstrate the possibility for Muslim individuals to maintain their identities while integrating into society are among the significant outcomes of this study. By examining the religious and social structures of Muslim communities in France, the study aims to contribute to the analysis of the multifaceted relationship between secularism, identity and religious practices.

Keywords

Sociology of Religion, Muslims in France, Multilayered Identity, Integration, Secularism

References

• Andezian, Sossie. “L’Islam dans la France d’aujourd’hui”. Autres Temps. Les cahiers du Christianisme Social 10/1 (Eylül 1986), 38-44. https://doi.org/10.3406/chris.1986.1083
• Ar, Merve. İslamofobinin Dini ve Kültürel kökenleri. Ankara: İlahiyat Kitap, 2023.
• Bauman, Zygmunt. Küreselleşme. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı yayınları, 4. Basım, 2012.
• Boissière, Thierry. “L’Islam en France: Les Défis de l’Adaptation”. Les Cahiers Français: Documents d’Actualité 340 (Eylül 2007), 1-6. https://hal.science/hal-01942347
• Bowen, John R. “Schémas Fonctionnels et Modèles Normatifs dans la Politique Française en Matière d’Islam”. Migrations Sociét, 122/2 (Mart 2009), 107-136. https://shs.cairn.info/revue-migrations-societe-2009-2-page-107?lang=fr
• Brouard, Sylvain - Tiberj, Vincent. Français Comme les Autres? Enquête sur les Citoyens d’Origine Maghrébine, Africaine et Turque. Paris: Presses De Sciences Po, 2005.
• Brouard, Sylvain - Tiberj, Vincent. “L’Incorporation Politique “à la Française”: modèles explicatifs des alignements politiques des Français d’Origine Maghrébine, africaine et turque”. Migrations Société 19/111 (Eylül 2007), 127-148. https://hal.science/hal-03570262
• Canatan, Kadir - Cansun, Şebnem. “Göç Politikalarının Değersel Temelleri Hollanda ve Fransa’da Büyük Siyasal Partilerin Göç Politikaları Üzerine bir Çözümleme”. Disiplinlerarası Göç ve Göç Politikaları Sempozyumu. ed. Kadir Canatan vd.. 409-440. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü, 29-30 Mayıs 2015.
• Cesari, Jocelyne. Musulmans et Républicains. Les Jeunes, l’Islam et la France. Brüksel: Editions Complexe, 1998.
• Cesari, Jocelyne - Esposito, John L. İslam’dan Korkmalı mı. İstanbul: Birey Yayınları, 1999.
• Çetin, Nida Sümeyya. Gençlerin Dini Kimlik İnşasında Medyanın Rolü. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2021.
• Çevikbaş, Havva - Soyyer, Ahmet. “Nilüfer Göle’nin Eserlerinde Kadın”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (Aralık 2022), 256-270. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2770676
• Dassetto, Felice. La Construction de l’Islam Européen: Approche Socio-Anthropologique. Paris: L’Harmattan, 1996.
• Değer, Ferhat. Fransa’daki Türk Göçmenler ve Kuşaklar Arasındaki Etkileşimde Eğitimin Rolü: Sosyolojik bir Araştırma. Muğla: Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 2008. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=TNPrFGIwtThPsNcCgbdocw&no=1l5ejYAmi-rLQmF4K4Zweg
• Del Grosso, Marc-Olivier. “Les Musulmans dans l’Espace Social et Politique Français: Modalités et Enjeux de Leur Mise en Visibilité”. Confluences Méditerranée 95/4 (Ocak 2015), 59-68. https://doi.org/10.3917/come.095.0059
• Diop, A. Moustapha, & Kastoryano, Riva. “Le Mouvement Associatif Islamique en Ile-de-France”. Revue Européenne des Migrations Internationales 7/3 (1991), 91-117. https://hal.science/hal-01370810
• Drai, Raphael - Mattei, Jean-François. La République Brûle-t-elle? Essai sur les Violences Urbaines Françaises. Paris: Michalon, 2006. Europol. Avrupa Birliği Terörizm Durumu ve Eğilim Raporu. Lüksemburg: Avrupa Birliği Yayın Ofisi, 2021. https://www-europol-europa-eu.translate.goog/publication-events/main-reports/european-union-terrorism-situation-and-trend-report-2021-te-sat?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=tr&_x_tr_hl=tr&_x_tr_pto=tc
• Geisser, Vincent. İslamo Fobi. İstanbul: Mavi Ufuklar Yayınları, 2010.
• Habermas, Jürgen. Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. çev. Mithat Sancar - Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Hervieu-Léger, Daniele. Le Pélerin et le Converti. La Religion en Mouvement. Paris: Flammarion, 2001.
• Jouanneau, Solenne. “Faire Émerger un “Islam Français”: Paradoxes d’une Action Publique Sous Contrainte (1970-2010)”. Sociologie 8/3 (Ekim 2017), 247-264. https://journals.openedition.org/sociologie/3291
• Klein, Lorraine. Fransız Popüler Sinemasında Fransız Müslümanların Temsili. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 2016. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=F4NQrDwmZwRFKg8tzIwbzw&no=GPVnERk3YgWR8GqO2avrFg
• Lamchichi, Abderrahim. “L’İslam de France à l’Épreuve de la Laïcité et du “Vivre Ensemble”. Confluences Méditerranée 41/2 (Mart 2002), 141-160. https://shs.cairn.info/revue-confluences-mediterranee-2002-2-page-141?lang=fr
• Lamchichi, Abderrahim. “Musulman de France, Politique de Reconnaissance et Éthique de Responsabilité”. Confluences Méditerranée 57/2 (Eylül 2006), 25-47. https://shs.cairn.info/revue-confluences-mediterranee-2006-2-page-25?lang=fr
• Leveau, Rémy - Wihtol De Wenden, Catherine. “La Deuxième Génération”. Pouvoirs 47 (Kasım 1988), 61-73. https://revue-pouvoirs.fr/la-deuxieme-generation/
• Lutrand, Marie-Claude, Yazdekhasti, Behdjat. “Laïcité et Présence Musulmane en France: Des Dynamiques d’Influence Réciproque”. Cahiers de la Méditerranée 83 (Aralık 2011), 327-335. https://doi.org/10.4000/cdlm.6321
• Nebati, Nureddin. “Ortadoğu’da Demokrasiyi Geliştirme Hareketi Olarak Arap Baharı”. Turkish Online Journal of Design Art and Communication 9/2 (Nisan 2019), 178-190. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/685295
• Okumuş, Ejder. Toplumsal Değişme ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
• Roy, Olivier. Küreselleşen İslam. İstanbul: Metis Yayınları, 4. Basım, 2024.
• Sayad, Abdelmalek. La Double Absence. Des Illusions de l’Émigré aux Souffrances de l’Immigré. Paris: Éditions du Seuil, 1999.
• Schlegel, Jean-Louis. Religion a la Carte. Paris: Hachette, 1995. Tandoğan, Şeyma Merve. Avrupa’da Aşırı Sağın Yükselişi: Almanya ve Fransa Örnekleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=QdjTpxtrUhvDXj4Mg0zeyQ&no=sbS3X_yWMOqWyIjtO4heHA
• Türkdoğan, Orhan - Gökçe, Orhan. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemi. Konya: Çizgi Kitabevi, 2. Basım, 2015.
• Van Bruinessen, Martin - Allievi, Stefano. Avrupa’da Müslüman Öznenin Üretimi. çev. Atilla Tuygan. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Venel, Nancy. Musulmans et Citoyens: Appropriations, Usages et Agencements des Appartenances chez les Jeunes Français d’Origine Maghrébine. Lille: Lille 2 Universitesi, Siyaset Bilimi Bölümü, Doktora tezi, 2002. https://theses.fr/2002LIL20002
• Venel, Nancy. Musulmans et Citoyens. Paris: Presses Universitaires de France, 2004.
• Voirol, Olivier. “Présentation”. Reseaux 129-130/1 (Ocak 2005), 9-36. https://shs.cairn.info/revue-reseaux1-2005-1-page-9?lang=fr
• Weil, Patrick. La France et ses Étrangers: L’Aventure d’une Politique de l’Immigration, 1938-1991. Paris: Éditions Calman-Lévy, 1991.
• Yardım, Müşerref. “Aşırı Sağ ve Çokkültürlülük: Avrupa’da Ötekileştirilen “Göçmenler”. Akademik İncelemeler Dergisi 12/2 (Ekim 2017), 217-234. https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.342429