ثقافة الأغذية والمشروبات كمؤشر للحياة الاجتماعية خلال العصر العباسي (132-218/750-833)

Yıl 2022, Sayı: 22, 281 - 307, 30.12.2022

Murat Bıyıklı

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1149578

Öz

لقد كانت ثقافة الأكل والشرب كنزا لا يقتصر على الأكل فحسب، بل يوفر أيضا معلومات قيمة حول هوية المجتمعات. تحتوي هذه الخزانة على الكثير من البيانات التي تتراوح بين الاقتصاد والجغرافيا والعلاقات الإنسانية والعادات. بدأت الدولة العباسية التي تأسست في جغرافية يمكن تسميتها مليئة بالإمكانيات، في الخضوع لتغيير اجتماعي وثقافي شامل منذ اللحظة الأولى. أثرت الفرص المالية التي وفرتها الفتوحات على مستوى الرفاهية لجميع شرائح المجتمع، من الطبقة البيروقراطية إلى الجمهور، وكل هذا أدى إلى اختلافات في نمط الحياة. ليس هناك شك في أن ثقافة الأغذية والمشروبات قد اتخذت أكثر من نصيبها من هذا الوضع. في هذا البحث، سيتم مناقشة ثقافة الأغذية والمشروبات للدولة العباسية في السنوات 750-833 في إطار القضايا المتأثرة. بعد المعلومات العامة عن ثقافة الطعام والشراب وآداب المائدة في الدولة العباسية، ستستمر الدراسة بمعلومات مفصلة عن ثقافة الطعام والشراب. تم تصنيف النتائج المتعلقة بالأطعمة والمشروبات التي تم التوصل إليها خلال هذه الفترة من العباسيين على أنها ثقافة الأكل والشرب والأطعمة والشوربات والحلويات والمشروبات.
الكلمات المفتاحية: تاريخ الإسلام، العباسيين، هارون الرشيد، الثقافة، المأكولات والمشروبات

Anahtar Kelimeler

تاريخ الإسلام، العباسيين، هارون الرشيد، الثقافة، المأكولات والمشروبات

Abbâsîler Dönemi Sosyal Hayatın Bir Göstergesi Olarak Yiyecek ve İçecek Kültürü (132-218/750-833)

Öz

Yeme içme kültürü salt açlığı giderme durumundan ibaret olmayıp aynı zamanda toplumların kimliği hakkında değerli bilgiler veren hazine konumunda olmuştur. Bu hazine ekonomiden, coğrafyaya ve insanî ilişkilerden gelenek göreneklere kadar birçok veri barındırmaktadır. Bütün imkânlara sahip denebilecek bir coğrafyada kurulan Abbâsî devleti daha ilk andan itibaren topyekûn bir sosyokültürel değişikliğe gitmeye başlamıştır. Fetih sonrası vergilerin sağladığı maddî imkânlar bürokrasi sınıfından halka kadar tüm kesimin refah düzeyini etkilemiş bütün bunlar yaşam tarzında yeniliklere yol açmıştır. Hiç şüphe yok ki bu durumdan yiyecek içecek kültürü de hissesine düşen payı fazlasıyla almıştır. Bu araştırmada Abbâsîler devletinin 750-833 yılları arasındaki yiyecek içecek kültürü etkilendiği konular çerçevesinde ele alınacaktır. Çalışma, Abbâsîler devletinin yiyecek içecek kültürü ve sofra adabı hakkındaki genel bilgilerden sonra öne çıkan yiyecek ve içecekler hakkındaki ayrıntılı bilgiler üzerinden devam edecektir. Abbâsîler’in bu döneminde yiyecek içeceklere dair ulaşılan bulgular; yeme içme kültürü, ana yemekler, çorbalar, tatlılar, içecek ve benzerleri şeklinde sınıflandırılmıştır.Yeme içme kültürü salt açlığı giderme durumundan ibaret olmayıp aynı zamanda toplumların kimliği hakkında değerli bilgiler veren hazine konumunda olmuştur. Bu hazine ekonomiden, coğrafyaya ve insanî ilişkilerden gelenek göreneklere kadar birçok veri barındırmaktadır. Bütün imkânlara sahip denebilecek bir coğrafyada kurulan Abbâsî devleti daha ilk andan itibaren topyekûn bir sosyokültürel değişikliğe gitmeye başlamıştır. Fetih sonrası vergilerin sağladığı maddî imkânlar bürokrasi sınıfından halka kadar tüm kesimin refah düzeyini etkilemiş bütün bunlar yaşam tarzında yeniliklere yol açmıştır. Hiç şüphe yok ki bu durumdan yiyecek içecek kültürü de hissesine düşen payı fazlasıyla almıştır. Bu araştırmada Abbâsîler devletinin 750-833 yılları arasındaki yiyecek içecek kültürü etkilendiği konular çerçevesinde ele alınacaktır. Çalışma, Abbâsîler devletinin yiyecek içecek kültürü ve sofra adabı hakkındaki genel bilgilerden sonra öne çıkan yiyecek ve içecekler hakkındaki ayrıntılı bilgiler üzerinden devam edecektir. Abbâsîler’in bu döneminde yiyecek içeceklere dair ulaşılan bulgular; yeme içme kültürü, ana yemekler, çorbalar, tatlılar, içecek ve benzerleri şeklinde sınıflandırılmıştır.
Anahtar Kelimeler: İslam Tarihi, Abbâsîler, Hârûnürreşîd, Kültür, Yiyecek İçecek

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Abbâsîler, Hârûnürreşîd, Kültür, Yiyecek İçecek

Food and Beverage Culture as an Indicator of Social Life in the Abbasid Period (132-218/750-833)

Öz

The culture of eating and drinking has not only been a matter of satiating the stomach, but also a treasure trove of valuable information about the identity of societies. This treasury contains a lot of data from the economy, geography and human relations to traditions and customs. The Abbasid state, founded in a geography that can be called extremely perfect, began to undergo an all-out socio-cultural change from the first moment. The financial opportunities provided by the taxes after the conquest affected the welfare level of the entire segment from the bureaucracy class to the public, all of which led to innovations in lifestyle. There is no doubt that food and beverage culture has taken more than its share of this situation. In this research, the food and beverage culture of the Abbasid state in the years 750-833 will be discussed within the framework of the affected issues. This study will continue after the general information about the food and beverage culture and table manners of the Abbasid state through detailed information about the food and beverage culture. The findings about food and beverages reached during this period of the Abbasid were classified as eating and drinking culture, main dishes, soups, desserts, drinks.
Keywords: Islamic History, Abbasid, Hārūn al-Rashīd, Culture, Food and Beverage

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Abbasid, Hārūn al-Rashīd, Culture, Food and Beverage

Kaynakça

• Âbî, Ebû Saʿd Mansûr b. el-Huseyn er-Râzî. Nessru’d-Durri fî’l-Muhâdarât. thk. Hâlid ʿAbdulğanî Mahfût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424/2004.
• Ahsan, Mohammad Manazir. Social Life Under the Abbasids. London: Longman, 1979.
• Ali, Cevad. el-Mufassal fî târîhi’l-ʻArab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 1422/2001.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî el-Hatîb. et-Tatfîl ve Hikâyâtü’l-Tufeyliyyîn. Dımaşk: Matbaatü’t-Tevfik, 1346.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî el-Hatîb. Târih-i Bağdat ve zuyûlehû. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Bağdâdî, Muhammed b. el-Hasan b. Muhammed b. el-Kerim. Kitâbü’t-Tabîh Abbasi Bağdatından Yemekler, Tatlılar, Çeşniler. çev. Nazlı Pişkin. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2009.
• Bağdâdî, Muhammed b. Hasan b. Muhammed b. Ali b. İbrâhîm el-Kâtib. Kitâbü’t-Tabîh ve muʻcemu’l-meʻâkul. Nedsûra (Kanada): Müessesetü Hendâvî, 2017.
• Belge, Murat - Demirci, Latif. Tarih Boyunca Yemek Kültürü. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Bober, Phyllis Pray. Sanat, Kültür ve Mutfak. çev. Ülkün Tansel. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. Cimriler Kitabı. çev. Selahattin Hacıoğlu. İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 2004.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. Saray Âdâbı (Kitâbü’t-Tâc fi ahlâki’l-mülûk). çev. Ali Benli. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Cihangir, İsa vd. “Gelenekselden Evrensele Kültürel Bir Olgu Yemek: Osbarda Mimbar Dolması”. Socıal Scıences Studıes Journal 3/7 (10 Aralık 2017), 1373-1384.
• Demîrî, Ebû’l-Bekâ Muhammed b. Mûsâ. Hayâtu’l-hayevân el-kubrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424.
• Dozy, Reinhart Pieter Anne. Tekmiletü’l-meʻacimi’l-ʻArabiyye. çev. Muhammed Selim Nuaymi. 11 Cilt. Bağdad: Vizaretü’s-Sekâfe ve’l-Fünun, 1979/2000.
• Düzgün, Ertuğrul - Özkaya Durlu, Fügen. “Mezopotamya’dan Günümüze Mutfak Kültürü”. Journal of Tourism and Gastronomy Studies 3/1 (2015), 41-47.
• Ezdî, Muhammed b. Ahmed el-Muhtahhar. Abulkasim ein Bagdader Sittenbild = Hikâyetü Ebi’l-Kâsım el-Bağdâdî. ed. Adam Mez. Heilderberg: Carl Winter’s Universitatsbuch, 1902.
• Fırat, Mümtaz. “Yemeğin İdeolojisi Ya Da İdeolojinin Yemeği: Kimlik Bağlamında Yemek Kültürü”. Folklor/Edebiyat 20/80 (Aralık 2014), 129-140.
• Heyet. İlmihal, İslam ve Toplum. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 14. Basım, 2007.
• Himyerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Abdilmün‘im es-Sanhâcî. er-Ravzü’l-miʻtâr fî haberi’l-aktâr. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Müessesetü Nâsır lissekâfe, 2. Basım, 1980.
• Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Sikatüddîn Ali b. Hasan b. Hibetullâh. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Battûta, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdullah. İbn Battûta Seyahatnamesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 7. Basım, 2017.
• İbn Ebî Usaybia, Ahmed b. el-Kâsım b. Halife b. Yûnus Ebü’l-Abbas. Uyûnü’l-enbâ’ fî tabakâti’l-etıbbâ’. thk. Nezzâr Rızâ. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, ts.
• İbn Fazlullâh el-Ömerî, Ebü’l-Abbas Şehâbeddin Ahmed b. Yahyâ. Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr: Memâlikü’ş-şarki’l-İslâmî ve’t-Türk ve Mısr ve’ş-Şam ve’l-Hicaz. 27 Cilt. Ebûzabî [Abudabi]: el-Mecmaü’s-Sekafî, 1423/2002.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. İbrahim b. Ebûbekir el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ sebete bi’n-naḳl evi’s-semâʿ ev esbetehü’l-ʿayân. thk. İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1900.
• İbn Hişâm el-Lahmî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Ahmed b. Hişâm. el-Medhal ilâ takvîmi’l-lisân. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Beyrut: y.y., 1424/2003.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 15 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1407/1986.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 3. Basım, 1414.
• İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed. Tecâribü’l-ümem ve teʿâkibü’l-himem. thk. Ebu’l-Kâsım İmâmî. Tahran: Seruş, 2000.
• İbn Seyyâr el-Verrâk, Ebû Muhammed el-Muzaffer b. Nasr. Kitâbü’t-Tabîh. thk. İhsân Zennûn es-Sâmirî - Muhammed Abdullah Kadhat. Beyrût: Dâru Sadr, 1433/2012.
• İbn Sînâ, Ebî Alî el-Huseyn b. ʿAbdullâh b. Sînâ. el-Kânûn fi’t-tıb. thk. Muhammed Emîn ed-Danâvî. 3 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• İbn Tayfûr, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ebî Tâhir. Kitâbu Bağdâd: (Akdem mâ kütib fî târîhi’l-halîfe el-Me’mun). thk. es-Seyyid İzzet el-Attâr el-Hüseynî. 1 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 3. Basım, 2002.
• İbn ʿAbdi Rabbih, Ebû ʿAmr Ahmed b. Muhammed b. ʿAbdi Rabbih. el-ʿIkdu’l-Ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1404/1983.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddîn Muhammed b. Ali. Muhâdaratü’l-ebrâr ve müsâmereti’l-ahyâr. İstanbul: Matbaʻâ-i Osmâniye, 1305.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, Mustafa Abdülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddîn Ali b. Muhammed b. Abdülkerîm. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmûrî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyye, 1417/1997.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasan Cemâleddîn Ali b. Yûsuf b. İbrâhim eş-Şeybânî. İhbârü’l-ʿulemâʾ bi-ahbâri’l-hükemâʾ (Târîhu’l-kükemâʾ). thk. İbrahîm Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• İmrânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. el-İnbâ’ fî târîhi’l-hulefâ’. thk. Kâsım es-Sâmerrâî. Kahire: Dâru’l-Âfâkı’l-Arabiyye, 1421/2001.
• Koç, Adem. “Yemek, Kültür ve Kimlik: Türk ve Macar Mutfağı Üzerine - Food, Culture and Identity: On Turkish and Hungarian Cuisine-2016”. Aynı Sofrada Buluşmak: Türkiye Macaristan Ortak Yemek Kültürü. 63-75. Ankara: Grafiker, 2016.
• Köse, Ayten, Ali, Ali. Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Makdisî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Ahsenü’t-tekâsim fî ma’rifeti’l-ekâlîm. Beyrut: Dâru Sadr, 1411/1991.
• Makrîzî, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Ali b. Abdülkâdir. Kitâbü’l-Mukaffa’l-kebîr. thk. Muhammed el-Ya‘lâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1427/2006.
• Mes’ûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcü’z-zeheb ve meʻâdinü’l-cevher (fî tühafi’l-eşrâf mine’l-mülûk ve ehli’d-dirâyât. thk. Müfid Muhammed Kameyha. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1390/1971.
• Mez, Adam. Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti : İslam’ın Rönesansı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Ni̇sari̇, Mehmet Alper - Yi̇lmazer, Melike. “Ziyaretçi Motivasyonu ve Yerel Yemek”. International Journal of Contemporary Tourism Research. Tarih: 2018-06-30 2/1 (Haziran 2018), 68-77. https://doi.org/10.30625/ijctr.435022
• Nüveyrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyyeti, 1423/2002.
• Polatoğlu, Selahattin. “Çağının Tanığı Olarak Abbâsî Saray Tabipleri”. Van İlahiyat Dergisi 7/11 (Aralık 2019), 208-232.
• Sezgin, Fuat. “Kültürel Antropoloji”. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şemseddin Ebu’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğli b. Abdillah. Mirâtü’z-zamân fî tevârîhi’l-aʻyân. 23 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-ʻÂlemiyyeti, 1434/2013.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celalüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Târîhu’l-hulefâʾ. thk. Hamdî ed-Demirdâş. Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1425/2004.
• Şâbüştî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. ed-Deyârât. thk. Korkîs Avvâd. Beyrut: Dâru’r-Raidi’l-Arabi, 1406/1986.
• Şâmî, Muḥammed b. Yûsuf es-Sâlihî eş-Şâmî. Subulu’l-hudâ ve’r-reşâd fî Sîreti hayri’l-ʿibâd. thk. ʿÂdil Ahmed - ʿAlî Muhammed Muʿavvid. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414/1993.
• Şavkay, Tuğrul. Osmanlı Mutfağı. Şekerbank, 2000.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Târîhu’t-Taberî: Târîhu’r-rusul ve’l-müluk. thk. Arîb b. Saʻd el-Kurtubî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 2. Basım, 1387.
• Teymur Paşa, Ahmed b. İsmail b. Muhammed. Muʻcemu Teymûr el-kebîr fî’l-elfâzi’l-ʻâmmiyye. thk. Hüseyin Nassar. 6 Cilt. Kahire: Darü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2. Basım, 1422/2002.
• Uleymi, Ebü’l-Yümn Mücirüddin Abdurrahman Ebü’l-Yümn. et-Târîhü’l-mu’teber fî enbâi men gaber. thk. Heyet. 3 Cilt. Suriye: Darü’n-Nevadir, 1431/2011.
• Yaʻkûbî, İbn Vâzıh Ahmed b. İshâk b. Caʻfer. el-Büldân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• Yaʻkûbî, İbn Vâzıh Ahmed b. İshâk b. Caʻfer. Meşâkiletü’n-nâs lizamânihim ve mâ yügallibu âleyhim fî külli ʻasr. thk. Vilyam Milverd. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-Cedîd, 2. Basım, 1980.
• Zirikli, Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris. el-Aʻlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.