СМЕНА СИСТЕМЫ ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ ОТ СОВЕТСКОГО СОЮЗА К РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ В ИСТОРИЧЕСКОМ ПРОЦЕССЕ

Year 2023, Issue: 9, 65 - 103, 30.06.2023

Mehmet Akif Özer , Shokhrukh Iskandarov

https://doi.org/10.48068/rusad.1307356

Abstract

Государство имеет (согласно принципу разделения властей) три основные ветви власти: законодательную, исполнительную и судебную. Взаимоотношения этих ветвей различно регулируются в каждом государстве, их полномочия по-разному прописаны в конституциях этих стран. Государственные системы определяются в литературе как совокупность правил и институтов, применяемых демократическими и не демократическими политическими режимами с точки зрения организации и распределения сил внутри государства. Они определяют виды формирования законодательных, исполнительных и судебных органов, их конституционное положение относительно друг друга, регулируют распределение государственной власти между этими органами. В данном исследовании рассматривается система государственного управления Российской Федерации в историческом развитии от Советского Союза до настоящего времени. По общему мнению, система государственного управления Российской Федерации оценивается в литературе как полупрезидентская. Полупрезидентская система — это система, в которой исполнительная власть разделена между президентом и правительством. При этом президент избирается прямым голосованием народа и имеет важные полномочия и обязанности, что аналогично президентской системе. Правительство несет политическую ответственность перед законодательным органом, что аналогично парламентской системе. Таким образом, исполнительная власть имеет дуалистическую структуру. Основной вклад данного исследования заключается в комплексном анализе литературы (монографий, статей, диссертаций) по рассматриваемой проблеме.

Keywords

СССР, Россия, Государственная система, Исторический процесс, Реформа

CHANGE IN THE GOVERNMENT SYSTEM FROM THE SOVIET UNION TO THE RUSSIAN FEDERATION IN THE HISTORICAL PROCESS

Abstract

As it is known, there are three main organs in the form of the legislative, executive and judiciary that exercise the sovereign right of the structure called the state and fulfill their duties. These are positioned in different ways in the constitutions of the states and their relations with each other can be regulated differently in each state. For this reason, the relations between the three forces, which are structured in different ways, are institutionalized through the government systems adopted by the states. Government systems are defined in the literature as the set of rules and institutions applied in democratic and non-democratic regimes in terms of the organization and distribution of forces within the state. They determine the formation of the legislative, executive and judicial organs, their constitutional position against each other, the rules and institutions regulating how the state power will be distributed among these powers, under various types such as presidential, parliamentary, semi-presidential. In this study, the political administration system of the Russian Federation, in the focus of government systems, is examined in the historical process from the Soviet Union to the present. As everyone agrees, the government system of the Russian federation is evaluated within the scope of the closest semi-presidential system in the literature. The developments in the historical process have led to the conclusion of the searches with this model. The semi-presidential system is similar to the presidential system in that the heads of state are directly elected by the people and have broad powers, and it is similar to the parliamentary system in terms of the presence of a prime minister and a council of minister’s dependent on the trust of the parliament. The semi-presidential system is a system in which executive powers are shared between the president, who is generally elected by the people and has important powers and duties, and the prime minister, who has political responsibilities to the legislature, and the council of ministers. Whereas the parliamentary system differs from the presidential system in that the head of state is directly elected by the people and has significant powers, the presidential system differs from the parliamentary system in that the executive power has a dualist structure and the executive power is shared between the prime minister and ministers and the head of state. In this context, the government system of the Russian Federation has been discussed in the focus of the historical process that has taken place until today. In this process, an extensive literature review was conducted using qualitative research methods. In this context, publications such as books, articles, theses related to the subject were scanned, and the evaluations were made by analyzing the data obtained by referring to the relevant legislation and documents published on the internet addresses of the institutions.

Keywords

USSR, Russia, System of Government, Historical Process, Reform

TARİHSEL SÜREÇTE SOVYETLER BİRLİĞİ’NDEN RUSYA FEDERASYONU’NA HÜKÜMET SİSTEMİNDE DEĞİŞİM

Abstract

Bilindiği gibi devlet denilen yapının egemenlik hakkını kullanan ve görevlerini yerine getiren yasama, yürütme ve yargı şeklinde üç temel fonksiyonu bulunmaktadır. Bunlar devletlerin anayasalarında farklı şekillerde konumlandırılmakta ve birbirleri ile olan ilişkileri yine her devlette farklı olarak düzenlenebilmektedir. Bu nedenle farklı şekillerde yapılandırılmış üç kuvvet arasındaki ilişkiler, devletlerin benimsemiş oldukları hükümet sistemleri üzerinden kurumsallaştırılmaktadır. Hükümet sistemleri literatürde devletin içindeki kuvvetlerin düzenlenişi ve dağılımı bakımından demokratik ve demokratik olmayan rejimlerde uygulanan kuralların ve kurumların bütünü olarak tanımlanır. Yasama, yürütme ve yargı organlarının oluşum biçimlerini, birbirlerine karşı anayasal konumlarını, devlet kuvvetinin bu erkler arasında nasıl dağılacağını düzenleyen kuralları ve kurumları başkanlık, parlamenter, yarı-başkanlık gibi çeşitli türler altında belirlerler. Bu çalışmada hükümet sistemleri odağında Rusya Federasyonu yönetim sistemi Sovyetler Birliği’nden günümüze dek gerçekleşen tarihsel süreçte incelenmektedir. Herkesin kabul ettiği gibi Rusya Federasyonu hükümet sistemi literatürde yarı başkanlık sistemi kapsamında değerlendirilmektedir. Tarihsel süreçte yaşanan gelişmeler, arayışların bu model ile sonuçlanmasına yol açmıştır. Yarı-başkanlık sistemi; devlet başkanlarının doğrudan halk tarafından seçilmeleri ve geniş yetkilere sahip olmaları yönünden başkanlık sistemine, parlamentonun güvenine bağlı bir başbakan ve bakanlar kurulunun varlığı bakımından da parlamenter sisteme benzerlik göstermektedir. Yarı-başkanlık sistemi genel olarak halk tarafından seçilen, önemli yetki ve görevleri bulunan devlet başkanı ile yasama organı karşısında siyasi sorumluluğu olan başbakan ve bakanlar kurulu arasında yürütme yetkilerinin paylaşıldığı bir sistemdir. Parlamenter sistemden farklılık gösteren yanı devlet başkanının doğrudan halk tarafından seçilmesi ve önemli yetkilere haiz olması oluştururken; başkanlık sisteminden farklılık gösteren yanı da yürütme kuvvetinin düalist yapıya sahip olması ve yürütme yetkisinin başbakan ve bakanlarla devlet başkanı arasında paylaşılıyor olmasıdır. Çalışmada bu kapsamda Rusya Federasyonu’nun hükümet sistemi günümüze dek gerçekleşen tarihsel süreç odağında ele alınmıştır. Bu süreçte nitel araştırma yöntemlerinden yararlanılarak geniş bir literatür taraması yapılmıştır. Bu kapsamda konu ile ilgili kitaplar, makaleler, tezler gibi yayınlar taranmış, ilgili mevzuatlara ve kurumların internet adreslerinde yayımladıkları belgelere başvurularak elde edilen verilerin analiz edilmesiyle söz konusu değerlendirmeler yapılmıştır

Keywords

SSCB, Rusya, Hükümet Sistemi, Tarihsel Süreç, Reform

References

• Abdullayev, Natig. “Demokratikleşme Sorunsalı Çerçevesinde Rusya’da Hükümet Şekli Üzerine”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Acar, Uğur. “İstikrar Sağlama Aracı Olarak Yarı-Başkanlık Sistemi: Fransa ve Rusya Örnekleri”, Akademik Hassasiyetler Dergisi, 3/6, (2016): 59-82.
• Ağır, Osman & Abdulkadir Baharçiçek. “Rusya Federasyonu’nda Demokrasinin Yerleş (e)memesinin Nedenleri”, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 6/1 (2015): 51-63.
• Ağır, Osman & Gül Demir. “Rusya Federasyonu’nda Özerk Cumhuriyetlerin Siyasal Yapısı: Tataristan Özerk Cumhuriyeti”, Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 7/33, (2019): 143-163.
• Ağır, Osman. “Rus Tipi Federalizm”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 19/1, (2015): 27-54.
• Ağır, Osman. “Rusya Federasyonu’nun Siyasal Rejiminin Adlandırılması Üzerine”, ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 2/3 (2015): 25-44.
• Akçalı, Pınar. Karşılaştırmalı Devlet Sistemlerine Giriş, Ankara: İmge Kitabevi, 2016.
• Akhundova, Jale. Karşılaştırmalı Kamu Yönetimi Reformları Türkiye ve Rusya Örneği, Bursa: Ekin Yayınevi, 2014.
• Avakyan, S. A. Konstitutsionnoye pravo Rossii 5-ye Izdaniye, Tom-1, Moskva: Izdatelstvo, Norma INFRA-M, 2014.
• Babaoğlu, Cenay & Sedat Çobanoğlu. “Rusya Federasyonu Başkanlık Sistemi ve Türkiye’ye Yansımaları”, Ömer Halisdemir Üniversitesi İİBF Dergisi, 10/4, (2017): 280-289.
• Baglay, M. V. Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii 6-ye Izdaniye, Moskva: Izdatelstvo Norma, 2007.
• Baykalov, N. S. Istoriya Gosudarstvennogo Upravleniya v Rossii, Ulan-Ude: Izdatelstvo Buryatskogo gosuniversiteta, 2010.
• Cherepanov, V. A. Konstitutsionnoye pravo Rossii, Stavropolsk: Izdatelstvo Stavropolskogo Gosudarstvennogo Agrarnogo Universiteta AGRUS, 2012.
• Çam, Esat. Çağdaş Devlet Sistemleri, İstanbul: Der Yayınevi, 2000.
• Derdiman, Cengiz. Anayasa Hukuku, Bursa: Alfa Aktüel Yayınları, 2014.
• Durkal, Müzeyyen Eroğlu & Mustafa Karahöyük. “Yarı Başkanlık Sistemi ve Rusya Federasyonu Örneği”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,12/1 (2017): 65-74.
• Duverger, Maurice. “Yeni Bir Siyasal Sistem Modeli: Yarı Başkanlık Hükümeti”, Devlet ve Hukuk Üzerine Yazılar içinde, ed., M. Turhan, Ankara: Gündoğan Yayınları, 1996.
• Erdem, Kasım. “Yarı-Başkanlık ya da Süper Başkanlık: Rusya Federasyonu Örneği”, içinde Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Yarı-Başkanlık Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri), ed. S. Gökçimen, Ankara, TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı, 2017: 185-236.
• Erdoğan, Mustafa. Anayasal Demokrasi, Ankara: Siyasal Kitabevi, 8. Baskı, 2010.
• Erdoğan, Teziç. Anayasa Hukuku, İstanbul: Beta Yayıncılık, 17. Baskı, 2014.
• Eroğul, Cem. Anatüzeye Giriş, (Anayasa Hukuku’na Giriş), Ankara: İmaj Yayınevi, 12. Baskı, 2012.
• Eroğul, Cem. Anatüzeye Giriş, (Anayasa Hukuku’na Giriş), Ankara: İmaj Yayınevi, 13. Baskı, 2013.
• Ertuğrul, Ümmühan Elçin. “Rusya Federasyonu”, Çağdaş Siyasal Sistemler, 2.Baskı içinde, eds. B. Aykaç ve Ş. Durgun, Ankara: Alter Yayınları, 2015: 363-394.
• Gözübüyük, Şeref. Anayasa Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi, 15. Baskı, 2007.
• Gürbüz, Reşit. Anayasa Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi, 2008.
• Gürbüz, Yaşar. Karşılaştırmalı Politik Sistemler, İstanbul: Filiz Kitabevi. 3. Baskı, 2007.
• Gürkan, Ülker. “S.S.C.B. Siyasal Rejiminin Ana Hatları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21/1, (1964):155-198.
• Hekimoğlu, Mehmet Merdan. Anayasa Hukukunda Karşılaştırmalı “Demokratik Hükümet Sistemleri” ve Türkiye, Ankara: Detay Yayıncılık, 2009.
• İba, Şeref. Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar, Ankara: Turhan Kitabevi, 2. Baskı, 2008.
• “Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsii”, (1993). Erişim 01.08.2022, http://kremlin.ru/acts/constitution.
• “Konstitutsiya (Osnovnoy Zakon) Rossiyskoy Sovetskoy Federativnoy Sotsialisticheskoy Respubliki”, (1978). Erişim 05.09.2022, http://rusconstitution.ru/library/constitution/articles/1289/
• “Konstitutsiya (Osnovnoy Zakon) Soyuza Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik”, (1977), Erişim 01.07.2022, https://statearchive.ru/467.
• “Ukaz Prezidenta Rossiyskoy Federatsii ot 21.09.1993 goda № 1400”, Erişim 11.07.2022, http://www.kremlin.ru/acts/bank/4364.
• “Zakon RSFSR Ob İzmeneniyah i Dopolneniyah Konstitutsii (Osnovnogo Zakona) RSFSR ot 24 maya 1991 goda № 1326-1”, Erişim 03.09.2022, http://rusconstitution.ru/library/constitution/articles/1297.
• “Zakon RSFSR O Prezidente RSFSR ot 24 Aprelya 1991 goda № 1098-1”, Erişim 03.09.2022, https://base.garant.ru/1548919/#friends.
• Karatepe, Şükrü. Anayasa Hukuku, Ankara: Savaş Yayınevi, 2. Baskı, 2015.
• Kleandrova, V. M. “Obrazovaniye Russkogo Tsentralizovannogo Gosudarstva i Razvitiye Prava (Vtoraya Polovina XIV v.- Pervaya Polovina XVI. v.)”, Pod Redaktsiyey: Titova, Y. P., Istoriya Gosudarstvo i Prava Rossii, Moskva: OOO «TK Velbi», 2003.
• Korkmaz, Tuğrul. “Fransa Cumhuriyeti”, Çağdaş Siyasal Sistemler, 2. Baskı içinde, ed. B. Aykaç, Ş. Durgun, Ankara: Alter Yayıncılık, 2015.
• Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları XIII. Dizi, 6. Baskı, 2014.
• McCormick, John. Karşılaştırmalı Siyaset ve yönetim Sistemleri, çev. Musa Ceylan, Ankara: Felix Kitap, 2020.
• Melnikova, M. V. “Forma Pravleniya v Sovremennoy Rossii”, Vestnik Samarskoy gumanetarnoy akademii. Seriya «Pravo» 1/20, 2018: 30-34.
• Nikulin, V. V. “Konstitutsionnoye pravo Rossiyskoy Federatsii”, Tambov: Izdatel'stvo FGBOU VPO «TGTU» 2012.
• Özdemir, Abdülkadir. “Hükümet Sistemleri Politiği: Türkiye Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Sadioğlu, Uğur & Rahmi Erkut Erdinçler. “Tarihsel Perspektiften Geleceğe, Yerel Yönetimler Bağlamında Rus Kamu Yönetiminde Güncel Reformların Analizi”, Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, 13/29, 2018: 61-82.
• Shukurov, Tarkhan. “Hükümet Sistemlerinin Çeşitli Açılardan Değerlendirilmesi ve Bu Değerlendirme Işığında 1993 Tarihli Rusya Federasyonu Anayasasının Getirdiği Hükümet Sistemi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
• Şen, İlker Gökhan. Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1552, 2004.
• Şencan, Hüdai. “Çatışmacı Parlamentarizmden Melez Bir Çözüme: Fransa’da Yarı Başkanlık Sistemi”, Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Yarı-Başkanlık Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri), içinde, ed. S. Gökçimen, 25-100, Ankara: TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Yayınları, 2017: 29-39.
• Tellal, Erel, & Nuray Ertürk Keskin. “Rusya Federasyonu’nda Kamu Yönetimi”, Kamu Yönetimi Ülke İncelemeleri içinde, ed. K. Karasu, Ankara: İmge Kitabevi, 2009: 369-543.
• Turhan, Mehmet. Hükümet Sistemleri, Ankara: Gündoğan Yayınları, 1993.
• Türkolmez, Onur. “Putin mi Rusya’yı kurtardı, Rusya mı Putin’i Yarattı? Son Yüzyıla İlişkin Bir Değerlendirme”, Pesa Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/2, 2017: 21-29.
• Yayla, Atila. Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler, Ankara: Adres Yayınları. 3. Baskı, 2015.