İSLÂM HUKUKUNDA İHTIYÂR-RIZÂ AYRIMI VE BU AYRIMIN SÖZLÜ TASARRUFLARA ETKISI

Year 2024, , 117 - 134, 30.06.2024

Tacettin Çetintürk

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1425953

Abstract

Öz
İradeden müteşekkil ihtiyâr ve rızâ, hukukî tasarrufların sonuç doğurmasında mihenk taşı konumundadır. Kavram olarak ihtiyâr ile rızâ arasında yakın anlam ilişkisi bulunması ve hukukî tasarrufların geçerliliği noktasında bu iki kavramın işlevinde ince nüans söz konusu olmasına bağlı olarak mezheplerin ihtiyâr ile rızâya ilişkin yaklaşımları farklı olmuştur. İslâm hukukunda hukukî tasarrufların hüküm doğurması için tarafların hem ihtiyârının hem de rızasının bulunması gerekir. Ancak ikrâh ve hezl gibi bazı ârızî durumlar sebebiyle ihtiyâr ile rızâ arasında uyuşmazlık meydana gelebilir. Bu anlamda hukukî tasarrufun doğuracağı sonuca ilişkin rızâ bulunmadığı halde, tasarrufun inşasına yönelik mücerret bir ihtiyârın hukukî açıdan geçerliliği noktasında mezheplerin yaklaşımının nasıl olduğunu araştırdık. Özellikle iradenin şaibeli olmasına sebep olan ikrâh, hezl ve hata gibi durumlarda ve buna bağlı olarak zedelenen ihtiyâr ve rızânın hukuk yönünden geçerliliğinin mümkün olup olmadığını İslâm hukuk ekollerinin görüşleri doğrultusunda konu edindik. Öte yandan hukukî tasarrufların hükümleri arasında bulunan fâsid ile mezheplerin ihtiyâr-rızâ ayrımına ilişkin yaklaşımları arasındaki ilişkinin nasıl olduğu üzerinde durduk. Bu anlamda feshe elverişli olan ve olmayan sözlü tasarruflarda mükreh, muhtî ve hâzilin beyanlarına hükmün terettüp edip etmeyeceğini mezheplerin görüş ve gerekçeleriyle konu edindik.

Keywords

İslâm Hukuku, Sözlü Tasarruf, İhtiyâr, Rızâ, Hüküm, Fesih.

DISTINCTION OF FREEWILL-CONSENT IN ISLAMIC LAW AND ITS EFFECT ON VERBAL ACTS

Abstract

Abstract
Freewill and consent composed of will are the touchstones in causing the legal acts to create results. In connection with the fact that there is a close relationship between freewill and consent as concepts and that there is a fine nuance in the functioning of these concepts in terms of the validity of legal acts, the approaches of the Islamic sects to freewill and consent have been different. In Islamic law, in order that the acts can create provisions, the parties should both have freewill and consent in that issue. However, due to some temporary cases such as abhorrence and anxiety, a divergence may occur between freewill and consent. With this regard, we investigated how the approaches of the sects in terms of the legal validity of an abstract freewill will be in connection with the building of acts, though there was no consent regarding the outcome of the legal acts in this sense. We discussed, in line with the views of Islamic law schools, whether it is possible for the legal validity of the will and consent that are damaged, especially in situations such as abhorrence, anxiety and mistake that cause the will to be dubious. On the other hand, we focused on the relationship between annulment, which is among the provisions of legal acts, and the approaches of the sects regarding the distinction between freewill and consent. In this sense, we discussed the opinions and justifications of the sects whether the decision should be made on the statements of mandatory, evildoer and joker in their verbal acts that are suitable for annulment and those that are not.

Keywords

Islamic Law, Verbal Disposition, Freewill, Consent, Provision, Annulment.

References

• Abdülaziz el-Buhârî, Alâuddîn Abdülaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, ts.
• Acar, H. İbrahim. “Borçlar Hukukunda İradeyi Sakatlayan Sebepler I- Hata”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (1999), 79-109.
• Akgündüz, Ahmet. “İslâm ve Osmanlı Hukukunda Rızayı Bozan Sebeplerden İkrah”. Türk Dünyası Araştırmaları 49 (1987), 17-42.
• Apaydın, Hacı Yunus. “İrade Beyanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/387-391. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Arı, Abdüsselam. İslam Hukukunda Rıza ile İrade Beyanı Arasında Uyumsuzluk. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Arı, Abdüsselam. “Rızâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/57-59. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Âsım Efendi. el-Okyânûsü’l-basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-muhît. 4 Cilt. İstanbul, 1304.
• Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b.Sehl b. Yahya b. Mihran. el-Fürûku’l-lüğaviyye li’l-Askerî,. thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dâru’l-İlim ve’s-Sekâfe, 2010.
• Aslan, Mehmet Selim. İslam Borçlar ve Aile Hukukunda Kasıt Unsuru. Bursa: Emin Yayınları, 2017.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd ( Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed. el-Ġāyetü’l-kusvâ fî dirâyeti’l-fetvâ. thk. Ali Muhyiddîn Karadâğî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-İslâh, 1402/1982.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Selâhiddîn. er-Ravzü’l-mürbiʿ. Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Selâhiddîn. Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan (metn)i’l-İḳnâʿ. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’n-Nasri’l-Hadîse, 1986.
• Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. el-Buceyremi ʿalâ şerhi’l-Hatîb el-müsemmâ Tühfetü’l-Habîb ʿalâ şerhi’l-Hatîb. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1428/2007.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1405/1985.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Câsim en-Neşemî Uceyl. Kuveyt, 2. Basım, 1414.
• Çetintürk, Tacettin. İslâm Hukukunda İhtiyâr Nazariyesi. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Dalgın, Nihat. “Cezai Sorumlulukta Kasıt”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/10 (1998), 207-247.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh (Ubeydullâh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Taḳvîmü’l-edille fi’l-usûl. thk. Halil Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• Demirci, İslam. “Hata Sebebiyle İrade ve Beyan Arasında Meydana Gelen Uyuşmazlığa Fukahanın Yaklaşımı”. İslam Hukuk Araştırmaları Dergisi 21 (2013), 259-292.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiye ʿale’ş-şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. İhyâu Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Düreynî, Neş’et İbrahim. et-Terâḍî fî ʿuḳûdi’l-mübâdelâti’l-mâliyye. Cidde: Dârü’ş-şürûk, 1982.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebû Dâvûd. nşr. İzzet Ubeyd ed-De’as ve Adil es-Seyyid. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1997.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. Kitâbu’l-Harâc. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1399/1979.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Milkiyye ve nazariyyetü’l-akdi fî’ş-şerî’ati’l-İslamiyye. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-fikri’l-Arabi, 1996.
• Emîr Pâdişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî el-Buhârî el-Hanefî. Teysîrü’t-Taḥrîr. thk. Mustafa el-Babî el-Halebî. Mısır, 1350.
• Ġamrâvî, Muhammed ez-Zührî. es-Sirâcü’l-Vehhâc ʿala metni’l-Minhâc. Beyrut: Dârul-Kutubi’l-İlmiyye, 6. Basım, 2009.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Vasît fi’l-mezheb. thk. Ahmed Mahmud İbrahim. 7 Cilt. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1997.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İhyâü ‘ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• Güleç, Hasan. “İslam Hukukuna Göre İkrah (Cebir)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1987), 129-142.
• Hafîf, Ali. Aḥkâmü’l-muʿâmelâti’ş-şerʿiyye. çev. Rahmi Yaran. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî el-Haraşî el-Mâlikî. Şerhu Muhtasari Halîl. 4 Cilt. el Matbaatü’l-Hayriyye, 1792.
• Hattâb er-Ruaynî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân. Mevâhibü’l-celîl li-şerhi Muhtasarı Halîl. thk. Zekeriya Umeyrat. 8 Cilt. Kahire: Dâru Alemi’l-Kütübi, 1423/2003.
• Isfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Müfredâtü elfâzi’l-Kurʾân (el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân). thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts. İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-Kâfî fî fıkhi ehli’l-Medine el-Mâlikî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenviri’l-ebsâr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvız. 14 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi Kütüb, 1423/2003.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muhallâ. 11 Cilt. Mısır: Matbaatü’n-Nahda, 1928.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. İʿlâmü’l-muvakkıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. thk. Tâhâ Abdurraûf Saîd. 4 Cilt. Kahire: Şeriketü’t-Tabâ’ati’l-Feniyye, 1388.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Nâsiruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meʿârif, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 20 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Melek. Şerḥu Menâr fî usûli İbn Melek. İstanbul: Salâh Bilici Kitapevi, 1385.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh er-Râmînî ed-Dımaşkî. el-Mübdiʿ fî şerhi’l-Mukniʿ. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-nezâʾir. thk. Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid b. Muhammed b. Ahmed, b. Muhammed el-Hafîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1428/2008.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Nazariyyetü’l-ʿakd. thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Kahire, 1368/1949.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî ġarîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Ahmed b. Muhammed el-Harrâd. Katar: Vizaretü’’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslamiyye, ts.
• Karadâğî, Ali Muhyiddîn. Mebdeü’r-rızâ fi’l-‘ukûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 3. Basım, 2008.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. el-Ümniyye fî idrâki’n-niyye. thk. Müsaid b.Kasım el-Fâlih. Riyad: Mektebetü’l-Harameyn, 1988.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 9. Basım, 2007.
• Kâsânî, Alauddîn Ebû Bekr b. Mesud. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Kıylık, Mustafa Harun. İslam Kişi Hukuku Açısından Akıl Hastalığı. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Komisyon. el-Mevsûʿatü’l-fıkhiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1983.
• Köse, Saffet. “Köse, Saffet İslam Hukukunda İkrâhın Sözlü Tasarruflarla Tesiri Konusundaki Tartışmalar ve Sosyal Hayattaki Yansımaları”. Diyanet İlmi Dergi 32/2 (1996), 35-54.
• Mahmesânî, Subhî b. Muhammed Receb. en-Naẓariyyetü’l-ʿâmme li’l-mûcebât ve’l-ʿuḳūd fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 3. Basım, 1983.
• Merğînânî, Burhanüddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Ebû Bekr b. Abdülcelil er-Reşidânî. el-Hidâye şerhü’l -Bidâyeti’l-Mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. thk. Mahmud Ebû Dakîka. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Meyyâre, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Meyyâre el-Fâsî. el-İtkân ve’l-ihkâm fî şerḥi Tuhfeti’l-hükkâm (ahkâm). thk. Muhammed Abdüsselâm Muhammed Sâlim. 2 Cilt. Kahire: Darü’l-Hadîs, 1432/2011.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin b. el-Haccâc el-Kuşayrî en-Nîsâbûrî. el-Câmiu’s-Sahîh. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-Dekâik. 9 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Keşfü’l-esrâr şerhü’l-müsannif ‘ale’l-Menâr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref. Kitâbü’l-mecmûʿ şerhu’l-mühezzeb li’ş-Şirâzî. thk. Muhammed Necîb el-Muhti’î. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Usûlü’l-Pezdevî. thk. Said Bektaş. Beyrut: Şeriketü Dâri’l-Beşâiri’l-İslâmî, 2. Basım, 1437/2016.
• Rehâvî, Yahyâ. Hâşiyetü’r-Rehâvî (Şerhu’l-Menâr ile birlikte). Dersaadet: Matbaa-yı Osmaniyye, 1315.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza er-Remlî el-Menûfî el-Ensârî el-Mısrî. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. thk. Mustafa el-Bâbî el-Halebî. 8 Cilt. Mısır, 1386.
• Semʿânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Kavâtıu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Hâfız b. Ahmed el-Hâkemî. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1419/1998.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Sevvâr, Vahîdüddîn. et-Taʿbîr ʿani’l-irade fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Cezair: eş-Şeriketü’l-Vataniyye, 2. Basım, 1979.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdürrahman b. Ebû Bekr. el-Eşbâh ve’n-Nezâir fî kavâ’id ve furû’ı fıkhı’ş-Şâfi’îyye. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Lahmî el-Ğırnâtî. el-Muvâfakât. thk. Abdullah Dirâz. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. el-Medhal fi’l-fıkhi’l-İslamî. 2 Cilt. Beyrut: ed-Dâru’l-Câmiʿiyye, 10. Basım, 1405/1985.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. 13 Cilt. Katar: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatip eş-Şirbînî el-Kâhiri. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-minhâc. thk. Muhammed Bekr İsmail. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Tahir, Sayit. İslam Hukukunda İrade Beyanı. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Şerhu’t-Telvîh ʿale’t-Tavzîh li metni’t-Tenkîh. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. el-Câmi’u’s-Sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir, 1987.
• Zebîdî, Muhammed Murtezâ el-Hüseynî. Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferac. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaatü Hukûmeti’l-Kuveyt, 1971.
• Zencânî, Ebû’l-Menâkıb Şihâbeddin Mahmûd b. Ahmed. Tahrîcü’l-fürûʿ ʿale’l-usûl. thk. Muhammed Edip Salih. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 4. Basım, 1402/1982.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-‘âmm. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2. Basım, 2004.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî ez-. el-Baḥrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülkādir Abdullah Halef el-Ânî. 6 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslamiyye, 2. Basım, 1992.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Şerhu’z-Zerkeşî ʿalâ Muhtasari’l-Hırakî. thk. Halîl İbrâhim Abdülmün‘im. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1423/2002.