İBN SÎNÂ’DA SUDÛRUN MANTIĞI: SEBEPLİK- SUDÛR İLİŞKİSİ HAKKINDA BİR İNCELEME

Year 2017, Volume: 9 Issue: 2, 1057 - 1073, 30.11.2017

Muhammet Fatih Kılıç

https://doi.org/10.26791/sarkiat.339150

Cited By: 2

Abstract

Bu makalenin amacı,
İbn Sînâ’nın (ö. 428/1037) sudûr teorisinin mantığının mistik bir arka plana
dayalı olarak değil, felsefi bir zemin üzerinde geliştiğini ortaya koymaktır.
Bu ise, İbn Sînâcı sudûrun teorisinin, Aristoteles’in (ö. MÖ 322), Yeni-Eflâtuncu
filozofların ve İbn Sînâ’nın kendi sebeplik düşüncesiyle irtibat noktaları
gösterilerek yapılacaktır. Bu çerçevede, makalede, İbn Sînâ’nın sudûr
teorisinin sebeplikle olan üç irtibat noktası tespit edilmiştir: Bunlar, (i)
aktarıma dayalı sebeplik anlayışı, (ii) “Birden bir çıkar” ilkesi ve (iii) zâtı
gereği zorunlu ve başkasıyla zorunlu/zâtı gereği mümkün ayrımıdır. Bunlardan
ilk ikisi, Aristotelesçi ve Yeni-Eflâtuncu bağlama işaret eder. Üçüncü ise İbn
Sînâ’nın sudûr teorisine dâhil ettiği özgün felsefi katkısını gösterir. İbn
Sînâ, her biri, aynı zamanda sebeplik teorisinin özelliklerinden olan bu
ilkelere dayalı olarak sudûr teorisini ortaya koyar. Böylece İbn Sînâ,
kendisinden önceki Yeni-Eflâtuncu filozofların ve Fârâbî’nin (ö. 339/950) sudûr
şemalarına nispetle sebeplikle irtibatı daha belirgin bir sudûr açıklaması
sunar.

Keywords

İbn Sînâ, Sudûr, Sebeplik, Aristoteles, Yeni-Eflâtunculuk

THE LOGIC OF EMANATION IN THE PHILOSOPHY OF AVICENNA: AN ANALYSIS ON THE RELATIONSHIP BETWEEN CAUSALITY AND EMANATION

Abstract

References

• ARİSTOTELES, Fizik, Saffet Babür (Çev.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005. ARİSTOTELES, Metafizik, Ahmet Arslan (Çev.), Sosyal Yayınları, İstanbul 1996. ARISTOTLE, On Generation and Corruption, H. Joachim (Çev.), Forgotten Books, Charlesten 2007. ARMSTRONG, A. H., Plotinus, Collier Books, New York 1962. ARMSTRONG, A. H., “Emanation in Plotinus”, Mind, Cilt: 46, Sayı: 181 (1937), s. 61-66. ATAY, Hüseyin, Fârâbî ve İbn Sînâ’ya Göre Yaratma, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1974. DAVIDSON, Herbert A., Alfarabi, Avicenna, and Averroes on Intellect, Their Cosmologies, Theories of the Active Intellect, and Theories of Human Intellect, Oxford University Press, New York, Oxford 1992. EMILSSON, Eyjólfur K., “Remarks on the Relation Between the One and Intellect in Plotinus”, Traditions of Platonism, John J. Cleary (Ed.) Ashgate Publishing, Surrey 1999 içinde, s. 271-290. FÂRÂBÎ, Kitâbü Ârâi ehli’l-medîneti’l-fâdıla, A. Nasrî Nâdir (Thk.), Dârü’l-Meşrik, Beyrut 1985. FÂRÂBÎ, Kitâbü’s-Siyâseti’l-medeniyye el-mülakkab bi-mebâdi’i’l-mevcûdât, Fevzi Mitrî Neccar (Thk.), Dârü’l-Meşrik, Beyrut 1964. HÜSEYİN, M. Yusuf, “Varlıkların Prensipleri Fârâbî’nin Sudûr Doktrininde Temel Prensip”, Gürbüz Deniz (Çev.), Felsefe Dünyası, Sayı: 33 (2001/2), s. 91-99. İBN RÜŞD, Tehâfütü’t-Tehâfüt, I, Süleyman Dünya (Thk.), Dârü’l-Me‘ârif, Kahire 1980. İBN SÎNÂ, el-Hikmetü’l-‘Arûdiyye, Muhsin Salih (Thk.), Dârü’l-Hâdî, Beyrut 2007. İBN SÎNÂ, İşâretler ve Tembihler, Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli (Çev.), Litera Yayıncılık, İstanbul 2005. İBN SÎNÂ, Kitâbü’l-Hidâye, Muhammed Abduh (Thk.), Câmi‘atü Kâhire, Külliyyetü Dâri’l-‘Ulûm, Kahire 1974. İBN SÎNÂ, Kitâbü’ş-Şifâ’: İkinci Analitikler, Ömer Türker (Çev.), Litera Yayıncılık, İstanbul 2006. İBN SÎNÂ, Kitâbü’ş-Şifâ’: Metafizik, II, Ekrem Demirli, Ömer Türker (Çev.), Litera Yayıncılık, İstanbul 2005. İBN SÎNÂ, el-Mebde’ ve’l-me‘âd, Abdullah Nûrânî (Thk.), Müessese-i Mutâla‘ât-i İslâmî, Tahran 1363. İBN SÎNÂ, el-Mübâhasât, Muhsin Bîdârfer (Thk.), İntişârât-i Beydâr, Kum 1423. KORLAELÇİ, Murteza, “Plotinus’un Sudûr Anlayışı İle İbn Sînâ’nın Sudûr Anlayışının Mukayesesi”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildiriler, İBB Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul 2008, s. 229-250. KUTLUER, İlhan, İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İz Yayıncılık, İstanbul 2002. LLOYD, A. C., The Anatomy of Neoplatonism, s. Oxford University Press, Oxford, New York 1990. LLOYD, A. C., “The Principle That the Cause Is Greater than Its Effect”, Phronesis, Cilt: 21, Sayı: 2 (1976), s. 146-156. MOREWEDGE, Parviz, “The Logic of Emanationism and Sufism in the Philosophy of Ibn Sīnā (Avicenna), Part I”, Journal of the American Oriental Society, Cilt: 91, Sayı: 4 (Ekim-Aralık 1971), s. 467-476. MOREWEDGE, Parviz, “The Logic of Emanationism and Sufism in the Philosophy of Ibn Sina (Avicenna), Part II”, Journal of the American Oriental Society, Cilt: 92, Sayı: 1 (Ocak-Mart 1972), s. 1-18. NABI, Mohammed Noor, “Plotinus ve İbn Sînâ’nın Felsefî Sistemlerinde Sudûr Nazariyesi”, Osman Elmalı, H. Ömer Özden (Çev.), Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 33 (2010), s. 221-227. NETTON, Ian Richard, Muslim Neoplatonism, George Allen, Urwin, Londra 1982. PLOTİNUS, Esûlûcyâ, Eflûtîn ‘inde’l-Arab, Abdurrahman Bedevî (Thk.), Vekâletü’l-Matbû‘ât, Kuveyt 1977 içinde, s. 3-164. PLOTİNUS, Tâsû‘âtü Eflûtîn, Ferid Cebr (Çev.), Mektebetü Lübnan, Beyrut 1997. PROCLUS, Commentary on Plato’s Parmenides, Glenn R. Morrow, John Dillon (Çev.), Princeton University Press, Princeton 1987. PROCLUS, The Elements of Theology, E. R. Dodds (Çev.), Oxford University Press, Londra 1963. SARIOĞLU, Hüseyin, İbn Rüşd Felsefesi, Klasik Yayınları, İstanbul 2003. SCALTSAS, Theodore, “Mixing the Elements”, A Companion to Aristotle, Georgios Anagnostopoulos (Ed.), Wiley-Blackwell, Oxford 2009 içinde, s. 242-259. TÜRKER, Ömer, İbn Sînâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı Sorunu, İSAM Yayınları, İstanbul 2010. ÜÇER, İbrahim Halil, “Antik-Helenistik Birikimin İslâm Dünyasına İntikali: Aristotelesçi Felsefenin Üç Büyük Dönüşüm Evresi”, İslâm Felsefesi Tarih ve Problemler, M. Cüneyt Kaya (Ed.), İSAM Yayınları, İstanbul 2013 içinde, s. 37-90. de VOGEL C. J., “On the Neoplatonic Character of Platonism and the Platonic Character of Neoplatonism”, Mind, Cilt: 62, Sayı: 245 (1953), s. 43-64.