ERMENİ KOMİTACILARIN YEREL ÖRGÜTLENME BİÇİMİ, PROPAGANDA ve PROVOKASYON YÖNTEMLERİ: AMASYA SANCAĞI ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Sayı: 48, 250 - 284, 30.04.2024

Sabit Genç

https://doi.org/10.61904/sbe.1408151

Öz

1789 Fransız İhtilali’nin Dünya’ya yaydığı milliyetçilik düşüncesinin etkisiyle Osmanlı İmparatorluğu 19. yüzyılda egemenliği altındaki azınlıkların isyan girişimleriyle karşılaşmıştır. Bu azınlıklardan birisi de Ermenilerdir. Osmanlı Devleti’ni parçalamak isteyen Avrupalıların kışkırttığı Ermeniler, 19. yüzyılın ikinci yarısında örgütlenerek hem kamu güvenliğini tehdit etmiş hem de ülkeyi parçalanma tehlikesiyle karşı karşıya bırakmıştır. İsyanlarında dışarıdan aldıkları destekle son derece organize bir teşkilat kurmuşlar ve etkili bir propaganda yürütmüşlerdir. Yoğun Ermeni nüfusuna sahip Amasya sancağı da Ermenilerin örgütlü saldırılarına ve olumsuz propagandalarına sahne olmuştur. Bu bağlamda Ermenilerden kaynaklanan asayiş problemlerinin yoğun olarak yaşandığı Amasya sancağı ayrılıkçı Ermenilerin örgütlenme biçimleri ve propaganda yöntemlerinin incelenmesi için uygun bir yer olduğu değerlendirildiğinden çalışma alanı olarak tercih edilmiştir. Bu çalışmada konuyla alakalı arşiv belgeleri ve telif eserler ışığında Amasya sancağındaki Ermeni komitacıların örgütlenme biçimi, propaganda ve provokasyon yöntemleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın amacı Amasya sancağı örneğinden hareket ederek Ermeni komitacıların örgütlenme biçimi, propaganda ve provokasyon yöntemleri hakkında genel bir fikir vermektir.

Anahtar Kelimeler

Amasya Sancağı, Ermeni, Komitacılar

Teşekkür

Çalışmalarınızda kolaylıklar dilerim.

Kaynakça

• Alan, G. (2008). Amerikan Boardın Merzifon’daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji, (1. Baskı) Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Anadol, C. (2007). Ermeni Dosyası. (1. Baskı) Bilge Karınca Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2013). XIX. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). (13. Baskı) Timaş Yayınları.
• Arslan, Cem B. (2019). Vergi Perspektifinden Ermeni Meselesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (34), 214-226.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): A.}MKT.MHM. (Sadaret Mektubi Kalemi, Mühimme), 724/10,747/2, 750/21, BEO. (Babıâli Evrak Odası), 223/16710, 310/23240, DH.EUM.EMN. (Dahiliye Emniyet Şubesi),63/8, DH.İD (Dahiliye İdare), 116/75, DH.İ.UM. (Dahiliye İdare-i Umumiye), 32/15, DH.ŞFR. (Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi), 170/102, 185/23, 261/89, HR.SFR3. (Dahiliye Nezareti, Londra Sefareti), 415/89, 431/60, DH.TMIK.M. (Dahiliye Muamelat), 11/2, İ.HUS. (İrade, Hususi), 39/40, Y.A.HUS. (Yıldız Sadaret Hususi Maruzat), 269/36, 269/88, 269/129, 273/45, 276/71, Y.MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzat), 74/45, 74/94, 97/32, 123/41, Y.PRK.ASK. (Yıldız Askeri Maruzat), 103/73, Y.PRK.A. (Sadaret), Y.PRK.ASK. (Yıldız Askeri Maruzat), 8/66, Y.PRK.UM. (Yıldız Umumi), 30/43, Y.PRK.DH. (Yıldız Dahiliye Nezareti Maruzatı), 09/04
• Curtis, W. E. (1911). Around the Black Sea, (1st Edition) Hodder and Stoughton, George H.Doran.
• Fidan, A.- Kardaş, N.- Önen, S.- Gökdemir, S.- Erkıran, H.- Koç, H. ve Başbuğ, N. (1996). M.E.B. Örnekleriyle Türkçe Sözlük. (1. Baskı) Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Genç, S. (2021). Amasya Sancağının İdari Durumu ve Nüfus Yapısı (1880-1915). Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 57-80.
• Genç, S. (2021). XX. Yüzyıl Başlarında Amasya Sancağında Ermeni ve Rumlardan Kaynaklanan Asayiş Problemleri, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(9), 219-258.
• Göyünç, N. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler, Türkler Ansiklopedisi, C.10: 421-445. Hüseyin Nazım Paşa (1994). Ermeni Olayları Tarihi, I. Cilt. (1. Baskı) T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını.
• İleri, T. (1998). Maarif Salnamelerine Göre 20. Yüzyıl Başlarında Amasya’da Eğitim ve Eğitim Kurumları (1898-1903, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). 19 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• İlter, E. (1995). Ermeni Meselesi'nin Doğuşunda ve Gelişmesinde İngiltere'nin Rolü. OTAM Dergisi, (6), 155-171.
• Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi. VIII. Cilt. (4.Baskı) Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karpat, H. K. (1985). Ottoman Populatıon (1830-1914). (1st Edition) Üniversity Of Wisconsin Press.
• Kocabaşoğlu, U. (1999). XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Okulları, Osmanlı Ansiklopedisi, C.5: 340-349.
• Malhut, M. (2022). Ermeni Meselesi’nin Uluslararasılaşması ve İngiltere. Ermeni Araştırmaları, (71) 89-114.
• Nalbandian, L. (1975). The Armenian Revolutionary Movement-The Development of Armenian Political Parties through the Nineteenth Century. (3rd Edition) University of California Press Berkeley, Los Angeles, London
• Natanyan, B. (2008). Sivas 1877. (S. Malhasyan, Çev.) (1. Baskı) Bir Zamanlar Yayıncılık.
• Özel, O. (2010). Migration and Power Politics: The Settlement of Georgian Immigrants in Turkey (1878–1908), Middle Eastern Studies, 46(4), 477-496.
• Özger, Y. (2007). 1895 Bayburt Ermeni Ayaklanmaları. (1. Baskı) IQ Kültür Sanat Yayıncılık
• Salname-i Nezareti Maarif-i Umumiye (H.1318), Matbaa-i Amire, İstanbul 1318
• Salname-i Nezareti Maarif-i Umumiye (H.1321), Matbaa-i Amire, İstanbul 1321
• Salname-i Vilayet-i Sivas, (H.1298), Sivas Vilayet Matbaası, Sivas 1298
• Salname-i Vilayet-i Sivas, (H.1301), Sivas Vilayet Matbaası, Sivas 1301
• Salname-i Vilayet-i Sivas, (H.1321), Sivas Vilayet Matbaası, Sivas 1321
• Salname-i Vilayet-i Sivas, (H.1325), Sivas Vilayet Matbaası, Sivas 1325
• Talat Paşa (1332). Ermeni Komitelerinin Amal ve Harekât-ı İhtilaliyesi, Matbaa-i Amire.
• Talipoğlu, Ümmü G. (2014). Propaganda Teknikleri Açısından Ermeni Soykırımı İddialarının Bir Analizi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ter Minassian, A. (2003). Ermeni Kültürü ve Modernleşme – Şehir, Oyun, Mizah, Aile, Dil. (S. Dolanoğlu, Çev.) (1. Baskı) Aras Yayıncılık.
• Uçarol, R. (1985). Siyasi Tarih. (3. Baskı) Filiz Kitabevi.
• Uras, E. (1987). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. (2. Baskı) Belge Yayınları.
• Yasar, Abdizade Hüseyin Hüsameddin (2013). Amasya Tarihi, Yayına hazırlayan Mesut Aydın-Güler Aydın, III-IV-V. Cilt. (2. Baskı) Amasya Belediyesi Yayınları.
• Yılmaz, N. (1995). Kamuoyunu Etkilemede Propagandanın Rolü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul