İMAM RABBANİ’NİN EFZALİYYETİ MESELESİ VE ‘ŞEHİD’ KAVRAMI EKSENLİ ÇÖZÜMÜ

Year 2019, Issue: 43, 41 - 53, 31.12.2019

Mehmet Atalay

Abstract

İmâm Rabbânî Ahmed Farukî Serhendî; etkisi bütün İslâm
coğrafyalarına yayılmış, özellikle büyük eseri Mektûbât’ı dolayısıyla ‘Müceddid-i Elf-i Sânî’ (Hicri İkinci Bin
Yılın Yenileyicisi) unvanını kazanmış son derece önemli bir âlim-sûfî simadır.
Tam anlamıyla hem âlim hem de sûfî olarak İslâm tarihi boyunca kendi dönemine
dek teşekkül etmiş/birikmiş büyük problematikleri nihaî çözüme kavuşturmuş
olması, İmâm Rabbânî’yi önemli ve nadide kılan temel hususlardandır.

Büyük eseri ve şaheseri Mektûbât’da İmâm Rabbânî; kendi dinî-manevî işlev, önem ve
faziletine dair bildirimlerde de bulunur. Yaşadığı manevî tecrübeleri kendi manevî
öğretmenine anlattığı mektuplardan birinde tezahür eden bu bildirimlerden biri
ve belki de en önemlisinin; İmâm Rabbânî’nin, İslâm ümmetinin Hz. Peygamber’den
sonra gelen en önemli siması demek olan Hz. Ebubekir’den dinî-manevî fazilet ve
makam açısından daha üstün bir konumda olduğu fikrini yansıtmakta ya da
anıştırmakta olduğu iddia edilmektedir.

Bu dinî-manevî fazilet ve derece bildirimi, İmâm Rabbânî
hakkında birtakım spekülasyonlara sebebiyet vermiş, hatta bir müddet boyunca
zindanda tutulmasının temel sebepleri arasında sayılmıştır.

İmâm Rabbânî Mektûbât’ında bu meseleyi bizzat ele
alır ve bu mesele etrafında teşekkül eden soruları bizzat cevaplandırır: İmâm Rabbânî’nin
kendi dinî-manevî işlev, önem ve derecesine ilişkin olmak üzere yaşadığı manevî
tecrübenin Hz. Ebubekir’e mutlak anlamda üstün olduğuna delalet etmesi söz
konusu değildir. Diğer bir deyişle, İmâm Rabbânî’nin Hz. Ebubekir’le bu
bağlamda mukayesesi ancak cüz’î nitelik ve boyutlu bir mukayesedir ve nihaî tahlilde
bu mukayese, ümmetin şehîdlerinin ümmetin Peygamber’i ile mukayese edilmesine
benzemektedir.

Keywords

İmam Rabbani, Hz. Ebubekir, Müceddid-i Elf-i Sânî, Efzaliyyet, Şehîd

References

• Ansari, Muhammad Abdul Haq. Sûfîsm and Shari’ah: A Study of Shaykh Ahmad Sirhindi’s Efforts to Reform Sûfîsm. London: The Islamic Foundation, 1986.
• Baldick, Julian. Mistik İslam: Sûfîzme Giriş. Çev. Yusuf Said Müftüoğlu. İstanbul: Birey Yay., 2002.
• Buehler, Arthur. “Researching Sûfîsm in the Twenty-first Century: Expanding the Context of Inquiry.” In: Bloomsbury Companion to Islamic Studies. Edited by Clinton Bennett. New York: Bloomsbury Academic, 2013. (pp. 93-118).
• Buehler, Arthur. Revealed Grace: The Juristic Sûfîsm of Ahmad Sirhindi (1564-1624). Louisville, KY: Fons Vitae, 2011.
• Buehler, Arthur. Sûfî Heirs of the Prophet: The Rise of the Mediating Sûfî Shaykh. Columbia, SC: University of South Caroline Press, 1998.
• Can, Şefik. Mevlâna: Hayatı, Şahiyeti, Fikirleri. İstanbul: Ötüken, 1997.
• Cebecioğlu, Ethem. İmâm-ı Rabbânî: Hareketi ve Tesirleri. İstanbul: Erkam, 1999.
• en-Nedvî, Ebu’l-Hasen. Ricâlü’l-Fikri ve’d-Da‘ve fi’l-İslâm: el-İmâmu’s-Serhendî. Dimaşk: Dârü’bnü Kesîr, 1999.
• Findley, Carter Vaughn. The Turks in World History. New York: Oxford University Press, 1994.
• Friedmann, Yohanan. Shaykh Ahmad Sirhindi: An Outline of His Thought and a Study of His Image in the Eyes of Posterity. New Delhi: Oxford University Press, 2000.
• Gündüz, İrfan. Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri. İstanbul: Seha, 1984.
• İmâm Rabbânî. Mektûbât-ı İmâm-ı Rabbânî. Mukaddime, tashih ve talik: Muhammed Eyyûb Gencî. Farsça orijinal metin, 3 cild, 2 mücelled. Zahidan, İran: Yayınevi yok, H. 1424.
• İmâm Rabbânî. Mektûbât-ı Rabbânî’den Üç Mektup ve Mebde’ ve Me’ad Risalesi. Çeviri ve uyarlama: Süleyman Kuku. İstanbul: Damra, 2017.
• Jahângîr. The Tûzuk-I-Jahângîrî or Memoirs of Jahangîr. Trans. by Alexander Rogers. Ed. by Henry Beveridge. 2 cilt, 1 mücellet. Delhi: Munshiram Manoharlal, 1968.
• Karaman, Hayreddin. İmâm-ı Rabbâni ve İslâm Tasavvufu. İstanbul: İklim, 1987.
• Kuku, Süleyman (haz.). Son Halkalar ve Seyyid Abdülhakîm Arvâsî’nin Külliyatı. 2 cilt. İstanbul: Damra, ts.
• Lewis, Bernard. The Shaping of the Modern Middle East. New York: Oxford University Press, 1994.
• Masum, Muhammed. Mektûbât-ı Masûmiyye. Haz. Seyyid Zevvâr Hüseyin Şah. 3 cild, 2 mücelled. Karaçi: 1976.
• Mujeeb, Muhammad. The Indian Muslims. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers, 1985.
• Rahman, Fazlur. İslâm. Çev. Mehmet Dağ, Mehmet Aydın. Ankara: Selçuk Yayınları, 1992.
• Rahman, Fazlur. Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu. Çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• Rizvi, Saiyid Athar Abbas. A History of Sûfîsm in India. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers, 1986.
• Rizvi, Saiyid Athar Abbas. Muslim Revivalist Movements in Northern India in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers, 1965.
• Sağıroğlu, Ekrem. İmâm-ı Rabbâni: Hayatı, Cihadı, Eserleri. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2000.
• Schimmel, Annemarie. Tasavvufun Boyutları. Çev. Yaşar Keçeci. İstanbul: Kırkambar, 2000.
• ter Haar, J. G. J. Follower and Heir of the Prophet: Shaykh Ahmad Sirhindi (1564-1624) as Mystic. Leiden: Van Het Oosters Instituut, 1992.
• Tosun, Necdet (ed.). Uluslararası İmâm-ı Rabbânî Sempozyumu Tebliğleri. İstanbul: Aziz Mahmud Hüdâyi Vakfı Yayınları, 2018.
• Tosun, Necdet. İmâm-ı Rabbânî Ahmed Sirhindî: Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.