Deniz Müzesi Komutanlığı’ndaki Mezar Taşları

Year 2022, Issue: 47, 173 - 198, 15.06.2022

Muhammed Emin Doğan Burak Muhammet Gökler

https://doi.org/10.21497/sefad.1128575

Abstract

Türk-İslam sanatının önemli yansımalarından birisi olan mezar taşları, kültürel mirasın birer parçası niteliğinde olup formlarıyla, metin içerikleriyle, süslemeleriyle ve serpuşlarıyla ait oldukları dönemleri hakkında bilgiler vermektedir. Elde edilen her bir bilgi o dönemin mezar geleneğini, kültürünü, içerisinde bulunduğu üslubunu, yazı karakterini ve etkileşimini ortaya koymaktadır. Bu hususta çalışmaya konu olan ve bugün İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığında sergilenen 16 mezar şahidesi değerlendirmeye alınmıştır. Öncelikle, II. Abdulhamid zamanında 1897’de kurulan ve Anadolu’nun en önemli Deniz Müzesi olan müzenin tarihçesiyle ilgili kısa bir bilgi verildikten sonra müze envanterindeki şahideler incelenmiştir. Şahidelerden 12 tanesinin yeniçeriye ait olduğu, taşların börk, dardağan ve serdengeçti serpuşuyla tamamlandığı görülmüştür. Ayrıca yeniçerilerin ait oldukları bölüklerin remizleri de tespit edilmiştir. Diğer 4 şahideden birisi Has Oda veya Enderun’dan olanların kullandığı zerrin külahına sahipken, üç tanesinde bir başlık söz konusu değildir. Son bölümde ise şahidelerin ve üzerindeki remizelerin değerlendirilmesi yapılarak Anadolu’daki benzer örneklerle karşılaştırılıp mezar taşları içerisindeki yeri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

İstanbul, Yeniçeri, Mezar Taşları, Börk, Deniz Müzesi

Grave Stones in the Naval Museum Command

Abstract

Gravestones, which are one of the important reflections of Turkish-Islamic art, are a part of cultural heritage and provide information about the periods they belonged to with their forms, text contents, ornaments and headgear. Each information obtained reveals the burial tradition, culture, style, writing character and interaction of that period. The 16 grave heads that are the subject of the study and exhibited in the Istanbul Naval Museum Command today were evaluated. First of all, after giving a brief information about the history of the museum, which was founded in 1897 during the reign of II. Abdulhamid and which was the most important Naval Museum in Anatolia, the tombstones in the museum inventory were examined. It was observed that 12 of the gravestones belonged to janissaries, and the stones were completed with a headgear of “börk”, “dardağan” and “serdengeçti”. In addition, the symbols of the troops to which the janissaries belong were also identified. One of the other 4 tombstones has a turmeric cone used by those from Has Oda or Enderun, while three do not have a title. In the last part, the gravestones and their symbols were evaluated and compared with similar examples in Anatolia and their place in gravestones was tried to be revealed.

Keywords

İstanbul, Janissary, Gravestones, Börk, Naval Museum

References

• Apa Kurtişoğlu, G. (2020). Kırklareli, Lüleburgaz ilçesi Çengelli Köyü mezar taşları. Editör H. Çal, Türkmes 2019 Tam Metin Bildiriler içinde (459-503). Kayseri: Kültür Bakanlığı Yay.
• Arslan, A. (2007). Edirne Üç Şerefeli Camii haziresi, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Atacan, V. & Bekar, S. (2001). Rize Hemşin yöresi Osmanlı mezar taşları ve kitabeleri, Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yay.
• Beydili, K. (2013). Yeniçeri, İslam Ansiklopedisi, (C. 43, s. 450-462). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/yeniceri.
• Çakar, G. (2007). Bursa Emir Sultan mezarlığındaki 18. ve 19. yüzyıl mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Çal, H. & İltar, G. (2011). Giresun İli Osmanlı mezar taşları, Ankara: Giresun Valiliği Yay.
• Çal, H. (2007). Göynük (Bolu) şehri Türk mezar taşları, Vakıflar Dergisi, 30, 295-384. Erişim adresi: http://isamveri.org/pdfdrg/D00143/2007_30/2007_30_CALH.pdf)
• Çavuş, F. (2018). Osmanlı mezar taşlarının sırları, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Çelik, B. (2012). Ordu İli, Ünye İlçesi, Hacı Osman Ağa Camii haziresindeki mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Çetintaş, M.B. (2010). İstanbul mezarlıklarındaki ve hazirelerindeki yeniçeri mezar taşları ile yeniçeri mezar taşlarının bazı hususiyetleri. F. M. Emecen (Ed.), İmparatorluk Başkentinden Kültür Başkentine İstanbul içinde (s. 227-246). İstanbul: Kitabevi Yay.
• Çınar, S. (2015) Üsküdar’da yer alan bir grup cami haziresindeki mezar taşları, (Doktora Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Doğan, B. (2009) Edirne Gazi Mihal Camii haziresi’ndeki mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Durmuş, İ. (2007). Remiz, İslam Ansiklopedisi, 34, 558-560, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/remiz.
• Eyüpsultan türbeler ve anıt mezarlar (2018). İstanbul: Eyüp Sultan Belediyesi Yay.
• Gedikli, İ. (2010). Akçaabat yöresindeki Osmanlı dönemi mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Gökler, B. M. (2017). Balıkesir mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Hanoğlu, C. (2015). Batılılaşma dönemi Rize mezar taşları, (Doktora Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• İltar, G. (2005). Giresun ili sahil şeridindeki Osmanlı mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• İşipek, A. R. (2010). İstanbul’un kuğuları saltanat kayıkları, İstanbul: Deniz Kuvvetleri Yay.
• İşli, N. & Kökrek M. (2017). Yeniçeriler remizleri ve mezar taşları, İstanbul: Dergah Yay.
• İşli, N. (2006). Yeniçeri mezar taşları, İstanbul: Turkuaz Yay.
• İşli, N. (2009). Osmanlı serpuşları, İstanbul: İstanbul 2010 Kültür Başkenti Yay.
• İşli, N. (2021). İstanbul börklü mezar taşları, İstanbul: Turkuaz Yay.
• Koçu, R. E. (1967). Türk giyim, kuşam ve süslenme sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yay.
• Kurtbil, Z. H. (2009). Kadıköy Taşköprü Caddesi mezarlığı, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Kurtişoğlu, H. (2019). Kırklareli merkez ilçede bulunan Osmanlı dönemi mezar taşlarında görsel öğeler ve semboller, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Kuşdoğan, D. (2018). Konya tarihi mezar taşlar müzesi. M. Duranlı (Ed.), I. Uluslararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi içinde (s. 349-365), Kuşadası.
• Nefes, E. (2002). Samsun’da yer alan mezar taşları, (Doktora Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Öcal, E. (1981). İstanbul müzelerindeki börklü mezar taşları, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 11, 51-75. Erişim adresi: http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/handle/11352/2048)
• Özcan, A. (2009). Serdengeçti, İslam Ansiklopedisi, (C. 36, s. 554-555) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/serdengecti.
• Sökütlü, Y. (2015). İstanbul Üsküdar Şeyh Devati Mustafa haziresinde yer alan mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Sürün, M. (2006). İstanbul Şeyh Vefâ Cami haziresi, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Şen, K. (2010). Eceabat’a bağlı bazı merkezlerdeki Türk-İslam dönemi mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Şeyban, L. (2017). Osmanlı dönemi Taraklı mezar taşları ve kitabeleri, Sakarya: Adapazarı Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay.
• Tüfekçioğlu, A. & Gündoğdu, O. (2016). Üsküdar Ahmediye Külliyesi haziresi meyve tasvirli mezar taşları, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 36, 173-191. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsed/issue/24330/257855 .
• Türker, F. (2011). Sinop Seyyid Bilal Türbesi haziresi’ndeki mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Uluer, B. (2017). İzmir/Çeşme (merkez) ve Alaçatı’daki Osmanlı dönemi mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Yarış, S. (2018). Üsküdar Ayazma Camii haziresindeki mezar taşları, Sanat Tarihi Dergisi, 27 (1), 197-249. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/std/issue/36825/321692.
• Yavuz, S. (2013). Sakarya İli Geyve İlçesi Osmanlı dönemi mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Yeni, Ö. (2009). Sinop Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen Türk-İslam dönemi mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Yer, K. (2004). Trabzon Sülüklü şehir mezarlığındaki 18. yüzyıl mezar taşları, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Zeybek, R. (2001). Denizli kabristanlığında XVIII. ve XIX. yüzyıldan kalma mezar taşlarının tahlili, (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.