Efforts to Systematize the Imāmiyya Kalām in the Early Period: The Example of al-Shaykh al-Mufīd

Year 2022, , 50 - 69, 30.06.2022

Bekir Altun

https://doi.org/10.48203/siader.1107379

Cited By: 3

Abstract

Our research suggests al-Shaykh al-Mufīd was the first author to write down “Systematic Kalām” within the framework of Imāmiyya works, which has survived to the present day. He reviewed and rationalized the theological issues of Imāmiyya, and produced major works like Taṣḥīḥ al-I‘tiqādāt, Awā’il al-Maqālāt, al-Nukat fī Muqaddimāt al-Uṣūl, and al-Nukat al-I‘tiqādiyya, in that context. While the method and content of Taṣḥīḥ and Awā’il seem to be influenced by the Baghdād School of Mu‘tazila’s, particularly that of Abū al-Qāsim al-Balkhī, they do not systematically examine the subjects. His works title al-Nukat on the other hand, show clear influence of the Baṣran School of Mu‘tazila, especially al-Qāḍī ‘Abd al-Jabbār. In both texts al-Mufīd collects the belief of the Imāmiyya under five basic principles: tawḥīd, justice, prophethood, imāmate, and ma‘ād/resurrection. This study will examine how al-Shaykh al-Mufīd tried to systematize the Imāmiyya creed through his four works.

Keywords

Imāmiyya, al-Shaykh al-Mufīd, systematic kalām, Awā’il al-Maqālāt, al-Nukat, Abū al-Qāsim al-Balkhī, al-Qāḍī ‘Abd al-Jabbār, Mu‘tazila

Erken Dönemde İmâmiyye Kelamını Sistematize Etme Çalışmaları: Şeyh Müfîd Örneği

Abstract

Araştırmalarımız, günümüze ulaşan eserleri çerçevesinde İmâmiyye’de ilk “Sistematik Kelam” eserinin Şeyh Müfîd tarafından yazıldığını göstermektedir. Müfîd, İmâmiyye’nin itikadî konularını yeniden gözden geçirerek bu konuları akılcı bir yöntemle izah edilebilir hale getirmiş ve zamanla belirli bir sistem içerisine yerleştirmiştir. Bu bağlamda Tashîhu’l-İ‘tikādât, Evâilü’l-Makālât, en-Nüket fî Mukaddimâti’l-usûl ve en-Nüketü’l-İ‘tikādiyye gibi rasyonel yapıda eserler kaleme almıştır. Tashîh ve Evâil’in usûl ve içeriğinde Bağdat Mu‘tezilesi’nin, özellikle Ebu’l-Kâsım el-Belhî’nin tesiri görülür. Evâil’de sistematik hale geçişin izleri bulunsa da bu iki eserin konu bazlı sistematik bir yapısı yoktur. en-Nüket fî Mukaddimâti’l-Usûl ve en-Nüketü’l-İ’tikâdiyye adlı diğer iki eserinde ise Basra Mu‘tezilesi’nin özellikle Kādî Abdülcebbâr’ın etkisi görülür. Müfîd'in, en-Nüket adındaki bu iki eserinde İmâmiyye’nin itikadî meselelerini tevhid, adalet, nübüvvet, imamet ve meâd olmak üzere beş temel esas altında birleştirdiği müşahede edilmektedir. Bu çalışmada da Şeyh Müfîd’in zikri geçen dört eseri üzerinden İmâmiyye akâidini nasıl sistematize etmeye çalıştığı incelenecektir.

Keywords

İmâmiyye, Şeyh Müfîd, sistematik kelam, Evâilü’l-Makâlât, en-Nüket, Ebu’l-Kāsım el-Belhî, Kādî Abdülcebbâr, Mu’tezile

References

• Abdülhamid, İrfan. The Intellectual Relationship between Mu‘tazilism and Shî‘ism. Cambridge: Cambridge University, PhD Dissertation, 1965.
• Abdulsater, Hussein Ali. Shi‘i Doctrine Mu‘tazili Theology: Al-Sharīf al-Murtaḍā and Imami Discourse. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2017.
• Akhtar, S. Waheed. Early Shī‘ite Imāmiyyah Thinkers. New Delhi: Ashish Publishing House, 1988.
• Akoğlu, Muharrem. Büveyhîler Döneminde Mu‘tezile. Ankara: İlâhiyât, 2008.
• Altun, Bekir. Büveyhîler Döneminde Mu‘tezile-İmâmiyye Etkileşimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, PhD Dissertation, 2022.
• Ansari, Hassan - Schmidtke, Sabine. “Al-Shaykh al-Ṭūsī: His Writings on Theology and Their Reception.” The Study of Shi‘i Islam. ed. Farhad Daftary - Gurdofarid Miskinzoda. 475–497. London: IB Tauris, 2014.
• Arslan, Hulusi. İslam Düşünce Geleneğinde Şia-Mu‘tezile Etkileşimi (Şerîf El-Murtazâ Örneği). İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
• Baḥrānī, Yūsuf b. Aḥmad. Lu’lu’ah al-Baḥrayn Fī al-Ijāzāt Wa Tarājim Rijāl al-Hadīth. critical ed. Muḥammed Sādiq Baḥr al-ʿUlūm. Manāma: Maktabah Fakhrāvī, 2008.
• Balkhī, Abū al-Qāsim ʿAbdullāh b. Aḥmad al-Kaʿbī. Kitāb Al-Maqālāt ve Maʿah ʿUyūn al-Masāʾil Wa al-Jawābāt. critical ed. Hüseyin Hansu et al. Istanbul: KURAMER, 2018.
• Bulut, Halil İbrahim. Şia’da Usulîliğin Doğuşu ve Şeyh Müfid. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Cübbâî, Ebû Ali. Kitâbu’l-Makâlât: İtikâdî Mezheplere Yönelik Klasik Bir Eleştiri. trans. Özkan Şimşek et al. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Ḍaif, Shawqī. Tārīkh Al-Adab al-ʿArabī. Cairo: Dār al-Maʿārif, 1990.
• Ḍiyā’ī, ‘Alī Akbar. “Muqaddima.” Al-Yāqūt Fī ‘İlm al-Kalām. Qum: Maktabah Ayat Allāh al-Mar‘ashī, 2007.
• Güner, Ahmet. Büveyhîlerin Şiî-Sünnî Siyaseti. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 1999.
• Ḥākim al-Jushamī, Abū Ṣaʿd al-Muḥassin b. Muḥammad. “Sharḥ Al-ʿUyūn.” Faḍl Al-Iʿtizāl Wa Ṭabaqāt al-Muʿtazilah. critical ed. Fu’ād Sayyid. 365–399. Tūnis: al-Dār al-Tūnisiyyah, 1986.
• Ḥamawī, Shihāb al-Dīn Abū ʿAbd Allāh Yāqūt b. ʿAbd Allāh. Muʿjam Al-Buldān. 5 Volume. Beirut: Dār Ṣādir, 1977.
• Ḥillī, al-Ḥasan b. Yūsuf b. al-Muṭahhar al-ʿAllāmah. Al-Bāb al-Ḥādī Ashar. critical ed. Mahdī Muḥaqqiq. Tahran: Mu’assasa-i Matālāt-i Islāmī Dānishgāh-i McGill, 1986.
• Ḥillī, al-Ḥasan b. Yūsuf b. al-Muṭahhar al-ʿAllāmah. Anwār Al-Malakūt Fī Sharh al-Yākūt. critical ed. Muḥammad Najmī al-Zanjānī. Qum: al-Sharīf al-Raḍī, 1984.
• Ḥusainī, Muḥammad Riḍā. “Taqdīm.” Al-Nukat Fī Muqaddimāt al-Uṣūl. auth. al-Shaykh al-Mufīd Muḥammad b. Muḥammad b. Nuʿmān. 5–10. Qum: al-Mu’tamar al-‘Ālamī li-Alfiyah al-Shaykh al-Mufīd, 1413.
• Ibn al-Murtaḍā, Aḥmad b. Yaḥyā. Ṭabaqāt Al-Muʿtazila. critical ed. Susanna Diwald-Wilzer. Beirut: al-Maṭbaʿa al-Kātūlīkiyya, 1961.
• Ibn al-Nadīm, Abū al-Faraj Muḥammad b. Yaʿqūb. Al-Fihrist. Beirut: Dār al-Maʿrifah, no date.
• İbn Havkal. 10. Asırda İslâm Coğrafyası. trans. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2nd Ed., 2017.
• Ibn Shahrāshūb, Muḥammad b. ʿAlī. Maʿālim Al-ʿUlamāʾ. critical ed. Muḥammed Sādiq Baḥr al-ʿUlūm. Beirut: Dār al-Aḍwāʾ, no date.
• İlhan, Avni. “Müfîd Şeyh.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/502–503. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Iṣbahānī, Mīrzā ʿAbd Allāh Afandī. Riyāḍ Al-ʿUlamāʾ Wa Ḥiyāḍ al-Fuḍalāʾ. critical ed. Aḥmad al-Ḥusaynī. 7 Volume. Qum: Maktabah Āyat Allāh al-ʿUẓmā al-Marʿashī, 1403.
• Jaʿfarī, Muḥammad Riḍā. “Al-Sharīf al-Murtaḍā Aḍvā ʿalā Ḥayātih Wa Āṣārih.” Al-Mulakhkhaṣ Fī Uṣūl al-Dīn. auth. al-Sharīf al-Murtaḍā ʿAlī b. Ḥusain b. Mūsā. Tahran: Markaz-i Nashr-i Dânishgāhī, 1381.
• Kartaloğlu, Habib. “İmamiyye’de Ahbârî-Usûlî Farklılaşması: Şeyh Saduk ve Şeyh Müfîd Örneği.” Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/24 (February 2011), 193–216.
• Kaya, Mahmut. “Fârâbî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/145–162. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kaya, Mahmut. “Kindî Ya’kûb b. İshak.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/41–58. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kaya, Sibel. “Zorunlulukla İlişkilendirilen Mümkün Varlık Tasavvurunun İslâm Felsefesindeki Konumu ve Müteahhîr Dönem Kelâmına Yansımaları.” Bilimname 2018/1/35 (2018), 535–570.
• Khānsārī, Muḥammad Bāqir. Rawḍāt Al-Jannāt Fī Aḥwāl al-ʿUlamāʾ Wa al-Sādāt. 8 Volume. Beirut: al-Dār al-Islāmiyyah, 1991.
• Khūʾī, Abū al-Qāsim el-Mūsawī. Mu‘jam Rijāl al-Ḥadīth ve Tafṣīlü Ṭabaqāt al-Ruwāt. Najaf: Maktabah al-İmām al-Khūʾī, no date.
• Madelung, Wilferd. “Imamism and Muʿtazilite Theology.” Le Shīʿisme Imāmite. ed. T. Fahd. 13–29. Paris: Presses Universitaires de France, 1979.
• Mcdermott, Martin J. The Theology of Al-Shaikh al-Mufīd. Beirut: Dār al-Mashriq, 1978.
• Mufīd, Muḥammad b. Muḥammad b. Nuʿmān al-Shaykh. Al-Nukat al-I‘tiqādiyyah. critical ed. Rızā al-Muhtārī. Qum: al-Mu’tamar al-‘Ālamī li-Alfiyah al-Shaykh al-Mufīd, 1413.
• Mufīd, Muḥammad b. Muḥammad b. Nuʿmān al-Shaykh. Al-Nukat Fī Muqaddimāt al-Uṣūl. critical ed. Muḥammad Riḍā al-Ḥusainī. Qum: al-Mu’tamar al-‘Ālamī li-Alfiyah al-Shaykh al-Mufīd, 1413.
• Mufīd, Muḥammad b. Muḥammad b. Nuʿmān al-Shaykh. Awāʾil Al-Maqālāt Fī al-Madhāhib Wa al-Mukhtārāt. critical ed. Ibrāhīm al-Ansārī. Qum: al-Mu’tamar al-‘Ālamī li-Alfiyah al-Shaykh al-Mufīd, 1413.
• Mufīd, Muḥammad b. Muḥammad b. Nuʿmān al-Shaykh. Taṣḥīḥ Iʿtiqādāt Al-Imāmiyyah. critical ed. Ḥusain Dargāhī. Qum: al-Mu’tamar al-‘Ālamī li-Alfiyah al-Shaykh al-Mufīd, 1413.
• Murtaḍā, ʿAlī b. al-Ḥusain al-Mūsā al-Sharīf. Jumal Al-ʿIlm Wa-l-ʿAmal. critical ed. Rashīd al-Ṣaffār. Najaf: Maṭbaʿah al-Nuʿmān, 1967.
• Murtaḍā, ʿAlī b. al-Ḥusain al-Mūsā al-Sharīf. Rasāʾil Al-Sharīf al-Murtaḍā. 4 Volume. Qum: Dār al-Qurʾān al-Karīm, 1405.
• Murtaḍā, ʿAlī b. al-Ḥusain al-Mūsā al-Sharīf. Sharḥ Jumal Al-ʿIlm Wa-l-ʿAmal. critical ed. Yaʿqūb al-Jaʿfarī. Tahran: Dār al-Uswah, 1419.
• Najāshī, Aḥmad b. ʿAlī. Rijāl Al-Najāshī. Beirut: Shirkah al-Aʿlemī li’l-Maṭbūʿāt, 2010.
• Öz, Mustafa. “Evâilü’l-Makâlât.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/514–515. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad. Al-Mughnī Fī Abwāb al-Tawḥīd Wa al-ʿAdl. 20 Volume. Cairo: al-Dâr al-Misriyyah, 1963.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad. “Al-Mukhtaṣar Fī Uṣūl al-Dīn.” Rasā’il al-‘Adl Wa al-Tawḥīd. critical ed. Muḥammad Amāra. 161–253. Cairo: Dār al-Ḥilāl, 1971.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad. “Faḍl Al-Iʿtizāl Wa Ṭabaqāt al-Muʿtazilah.” Faḍl Al-Iʿtizāl Wa Ṭabaqāt al-Muʿtazilah. critical ed. Fu’ād Sayyid. 129–358. Tūnis: al-Dār al-Tūnisiyyah, 1986.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse: Mu’tezile’nin Beş İlkesi. trans. İlyas Çelebi. 2 Volume. İstanbul: TYEK Yayınları, 2013.
• Raḍī, Muḥammad b. al-Ḥusain al-Mūsā al-Sharīf. Al-Majāzāt al-Nabawiyyah. Qum: Dār al-Ḥadīth, 1422.
• Streck, M. “Kerh.” İslam Ansiklopedisi. 6/585–587. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
• Ṭabāṭabāʾī, ‘Abd al-‘Azīz. “Al-Shaykh al-Mufīd ve ‘Atā’uh al-Fikrī al-Khālid.” Ḥayāt Al-Shaykh al-Mufīd. ed. Ḥasan al-Amīn et al. 16–149. Qum: Dār al-Mufīd, 1431.
• Tabrīzī, Muḥammad ‘Alī Mudarris. Raiḥānah Al-Adab Fī Tarājim al-Ma‘Rūfīn Bi’l-Kunyah Aw al-Laqab. 8 Volume. Tahran: Çāphāna-i Ḥaydarī, 4th Ed., 1374.
• Ṭahrānī, Āghā Buzurg. Al-Dharīʿah Ilā Taṣānīf al-Shīʿah. 25 Volume. Beirut: Dār al-Aḍwāʾ, 1983.
• Ṭahrānī, Āghā Buzurg. Ṭabaqāt Aʿlām Al-Shīʿah. 17 Volume. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 2009.
• Ṭūsī, Abū Ja‘far Muḥammad b. al-Ḥasan. Al-Fihrist. critical ed. Muḥammed Sādiq Baḥr al-ʿUlūm. Qum: Manshūrāt al-Sharīf al-Raḍī, no date.
• Ṭūsī, Abū Ja‘far Muḥammad b. al-Ḥasan. Al-Iqtiṣād Fī Mā Yajib ʿalā al-ʿIbād. critical ed. Muḥammad Kāẓim el-Mūsevī. Qum: Markaz Nūr al-Anvār, 1430.
• Ṭūsī, Abū Ja‘far Muḥammad b. al-Ḥasan. Al-Rasāʾil al-ʿAshr. Qum: Muʾassasat al-Nashr al-Islāmī, 1414.
• Tustarī, al-Qāḍī Nūr Allah al-Mar’ashī. Majālis Al-Mu’minīn. Dār al-Hishām, no date.
• Ünverdi, Veysi. Mu‘tezile ve İmâmet (İmâmiyye Şîası’nın İmâmet Anlayışının Eleştirisi: Kâdî Abdülcebbâr Örneği). İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Uyar, Mazlum. İmâmiyye Şîası’nda Düşünce Ekolleri: Ahbârîlik. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
• Yurdagür, Metin. “Kâdî Abdülcebbâr.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/103–105. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.