AN EVALUATION OF THE FILM GREEN BURSA (1932) IN THE CONTEXT OF THE DISTINCTION BETWEEN ACTUALITY FILM AND DOCUMENTARY

Year 2023, Volume: 14 Issue: 1, 33 - 61, 18.04.2023

Tunç Boran

https://doi.org/10.32001/sinecine.1232555

Abstract

Despite its dynamic and changeable nature, the documentary has distinguishable features and perceptible limitations. Factual films that reproduce reality are one of the oldest genres in the history of cinema. Factual films that present reality and facts are included in the history and tradition of documentary cinema in some sources. There is no doubt that factual films have the quality of documents. However, factual films without a specific point of view and interpretation cannot be evaluated within the documentary tradition that facts and documents from a new perspective. The boundaries between the factual and the documentary may not always be clear and specific. Indicative documentary footage of the factual film can be said to be one of the sources in the evolution of documentary cinema and its primitive ancestor, which bears little resemblance to it. We can consider the existence of intermediate forms in the transition from factual to documentary cinema. In this study, the movie "Yeşil Bursa" dated 1932 was examined in the context of the distinction between factual and documentary. The director of the film, Vedat Örfi Bengü, shot the first feature film in the history of Egyptian cinema, and directed and acted in films in Europe. Bengü directed 21 films between 1947 and 1953 in Turkey. The movie “Yeşil Bursa” with a length of 11 minutes and 52 seconds is in the archive of the General Directorate of Cinema of Türkiye. The film was shot under the production of İpek Film. The film showing the liberation day ceremonies of Bursa is historically important. The movie "Yeşil Bursa" is generally not mentioned in Turkish cinema history sources. In this study, the movie "Yeşil Bursa" will be introduced for the first time and an evaluation will be made about the movie. “Yeşil Bursa,” one of the early works in the history of documentary- factual cinema in Turkey, also reflects the technical difficulties experienced during the transition to sound cinema. In an important part of the film, a current event, the ceremonies of the 10th anniversary of the liberation of Bursa from occupation, were recorded. In this study, the feature of the film "Yeşil Bursa" will be discussed in terms of the distinction between actual and documentary films. The aim of this study is to discuss the "intermediate form" quality of “Yeşil Bursa,” a factual film reflecting ceremonial images, within the history of documentary cinema.

Keywords

documentary, actuality film, documentary cinema history, Vedat Örfi Bengü, Bursa

AKTÜEL VE BELGESEL AYRIMI BAĞLAMINDA "YEŞİL BURSA" (1932) FİLMİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Abstract

Belgeselin dinamik ve değişken yapısına rağmen ayırt edilebilen özellikleri, algılanabilen sınırlılıkları mevcuttur. Gerçekliği yeniden üreten aktüel filmler ise sinema tarihinin en eski türlerinden biridir. Gerçekliği ve olguları sunan aktüel filmler, kimi kaynaklarda belgesel sinema tarihi ve geleneği içine dâhil edilmektedir. Aktüel filmlerin belge niteliği taşıdığı şüphesizdir. Ancak belirli bir bakış açısı ve yorum taşımayan aktüel filmler, olguları ve belgeleri yeni bir bakış açısıyla değerlendiren belgesel gelenek içinde değerlendirilemez. Aktüel ve belgesel ayrımında sınırlar her zaman net ve belirli olmayabilir. Aktüel filmin belirtisel belge görüntüleri, belgesel sinemanın evrimi içinde belgeselin kaynaklarından biri ve kendisiyle çok az benzerlik taşıyan primitif atası olduğu söylenebilir. Sinematik belgeden belgesel sinemaya ilerleyen evrimsel süreçte ara formların varlığını düşünebiliriz. Bu çalışmada, aktüel ve belgesel ayrımı bağlamında 1932 tarihli “Yeşil Bursa” adlı film incelenmiştir. Filmin yönetmeni Vedat Örfi Bengü, Mısır sinema tarihinin ilk uzun metrajlı filmini çekmiş, Avrupa’da filmler yönetmiş ve rol almıştır. Bengü, Türkiye’de 1947-1953 yılları 21 kurmaca film yönetmiştir. 11 dakika 52 saniyelik “Yeşil Bursa” filmi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü arşivinde bulunmaktadır. Film, İpek Filmin yapımcılığında çekilmiştir. Bursa’nın kurtuluş günü törenlerini gösteren film, tarihsel açıdan önem taşımaktadır. Genel olarak “Yeşil Bursa” filminden Türk sinema tarihi kaynaklarında bahsedilmemektedir. Bu çalışmada, “Yeşil Bursa” filmi hakkında ilk kez değerlendirme yapılarak film tanıtılacaktır. Türkiye’de belgesel-aktüel sinema tarihinin erken dönem çalışmalarından biri olan “Yeşil Bursa” filmi, sesli sinemaya geçiş yıllarında yaşanan teknik zorlukları da yansıtmaktadır. Filmin önemli bir kısmında güncel bir olay, Bursa’nın işgalden kurtuluşun 10.yıl törenleri kaydedilmiştir. Bu çalışmada, “Yeşil Bursa” filminin aktüel veya belgesel film ayrımı bakımından niteliği tartışılacaktır. İlk bakışta tören görüntülerini yansıtan belge niteliğinde aktüel yapım gibi görünen “Yeşil Bursa” filminin belgesel sinema tarihi içinde “ara bir form” olarak niteliğini tartışmak bu çalışmanın amacıdır.

Keywords

belgesel, aktüel film, belgesel sinema tarihi, Vedat Örfi Bengü, Bursa

References

• Abel, R. (2011). Encyclopedia of Early Cinema. Routledge.
• Adalı, B. (1986). Belgesel Sinema. Hil.
• Akkuş, M. (2004). Bursa Halkevi ve Uludağ Dergisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
• Alemdar. (1938, 10 Nisan). Cumhuriyet Gazetesi, s. 4.
• Andak, S. (1954, 5 Haziran). Sanat Aleminde. Cumhuriyet Gazetesi, 5-6.
• Arpad, B. (1954, 1 Mayıs). Atatürk Sevgisi Sinema Tenkitleri. Vatan Gazetesi, 6.
• Ayata, Y. (1996). Utarid Dergisi Üzerine Bir İnceleme. Türklük Bilimi Araştırmaları (2), 113-120.
• Aytekin, H. (2017). Türkiye'de Toplumsal Değişme ve Belgesel Sinema. BSB.
• BCA 490-1-0-0-384-1625-2. (tarih yok). Ankara Halkevi Sinema Memuru Kenan Reşit Erginsoy'un Sicil Dosyası, 1-18.
• Bengü, V.Ö. (Yönetmen). (1932). Yeşil Bursa (Film). Türkiye: İpek Film.
• Beyoğlu, S. (2018). İmparatorluktan Cumhuriyete Türk Sineması (1895-1939). Dergâh.
• Birinci, A. (2005). Sultan Abdülhamid'in Hatıra Defteri Meselesi. Divan İlmi Araştırmalar Dergisi (19), 177-194.
• Birol, N. (2003, Aralık). Halil Rifat Paşa. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 267-288.
• Boran T. (2015). Erken Cumhuriyet Döneminde Taşrada Sinema Seyri: Çankırı Örneği. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (41), 257-276.
• Boran, T. (2021). Demokrat Parti’nin “Atatürk Sevgisi” (1954) Belgesel Filmi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 7/1, 98-118.
• Boran, T. (2022). Türkiye’nin Turizm Şafağında Belgesel Filmlerin Yeri (1950-1960). G. C. Değirmen (Ed.). Turizm Sektöründe İletişim: Kavram, Uygulama ve Öneriler (s. 219-244). Nobel.
• Bottomore, S. (2005). Turkey/Ottoman Empire. R. Abel (Ed.). Encylopedia of Early Cinema (s. 646). Routledge.
• Bu Akşam Elhamra ve Melek Sinemalarında. (1933, 25 Ocak). Son Posta Gazetesi, s.8
• Bugün Halkevlerinin Beşinci Yılı Kutlanacak. (1936, 23 Şubat). Cumhuriyet Gazetesi, s. 1,8.
• Bursa filmi gösteriliyor. (1932, 21 Ekim). Cumhuriyet Gazetesi, s. 6.
• Bursa'da Sahne Hayatı. (1932, 19 Kasım). Cumhuriyet Gazetesi, s. 2.
• Bursa'da Sahne Hayatı. (1932, 7 Aralık). Cumhuriyet Gazetesi, s. 5.
• Bursa'nın filmi alınıyor. (1932, 12 Ağustos). Cumhuriyet Gazetesi, s. 2.
• Bursa'nın Kurtuluş Bayramı. (1932, 12 Eylül). Vakit Gazetesi, s. 2.
• Büyük bir filim: Bir millet uyanıyor. (1932, 25 Ağustos). Akşam Gazetesi, s. 9.
• Çakır, H. (1997). Osmanlıca Olarak Çıkan Sinema Dergileri. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (5), 35-48.
• Çalapala, R. (2009). Türkiye'de Filmcilik. Kebikeç (28), 103-112.
• Çeliktemel-Thomen, Ö. (2015). Halkevlerinde Eğitici Sinema Repertuarı. Sinecine 6(2), 49-75.
• Ergün, M. (2017, Mayıs). Oğlunun Babası: Vedat Örfi Bengü. Berfin Bahar Aylık Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi (231), 14-19.
• Esen, M. S. (1940, 27 Aralık). Sizden Üç Dakikanızı İstiyoruz. Cumhuriyet Gazetesi, 5.
• Esen, M. S. (1941, 13 Mart). Yardım Severler Cemiyeti ve ilk faaliyetleri. Cumhuriyet Gazetesi, 2.
• Evren, B. (1995). Sigmund Weinberg Türkiye'ye Sinemayı Getiren Adam. Milliyet.
• Evren, B. (2006). Türk Sinema Yönetmenleri Sözlüğü. 43. Antalya Film Festivali.
• Fuat, M. (1998). Gölgede Kalan Yıllar. Adam.
• Fuat, M. (2000). Nazım Hikmet Yaşamı, Ruhsal Yapısı, Davaları, Tartışmaları, Dünya Görüşü, Şiirinin Gelişmeleri. Adam.
• Gökmen, M. (1989). Başlangıçtan 1950'ye Kadar Türk Sinema Tarihi ve Eski İstanbul Sinemaları. Denetim Ajans.
• Gündeş, S. (1998). Belgesel Filmin Yapısal Gelişimi Türkiye'ye Yansıması. Alfa.
• Gürata, A. (2000, Eylül). "Mısır Sinemasını Kuran Türk" Vedat Örfi Bengü. Geceyarısı Sineması Dergisi, 32-38.
• Harun, K. (1952, 8 Kasım). Ata'nın Emrindeki Adam Anlatıyor. 20. Asır Dergisi (13), s. 8,30.
• Hinkle, E. M. (2009). Modern Türkiye’de Sinema. Kebikeç (28), 91-102.
• İpek Film Stüdyolarında. (1932, 14 Temmuz). Vakit Gazetesi, s. 6.
• Karım beni aldatırsa. (1932, 7 Temmuz). Vakit Gazetesi, s. 6.
• Kodaman, N. (1938, 15 Temmuz). Avrupa'nın Alkışladığı Sanatkâr Muharrir Vedat Ürfi Bengü. Yarım Ay, s. 16-17,23.
• Küçükcan, U. (2013). Filmin Tarihi. F. Bodur (Ed.). Hareketli Görüntünün Tarihi (s. 2-33). Anadolu Üniversitesi Açıköğretim.
• Memleket Mektupları Yaz İçinde Bir Kış. (1932, 24 Eylül). Cumhuriyet Gazetesi, s. 5.
• Milli Cereyan. (1932, 26 Ekim). Cumhuriyet Gazetesi, s. 2.
• Musser, C. (2008). Belgesel. (Çev. A. Fethi). G. Nowell-Smith (Ed.). Dünya Sinema Tarihi (s. 113-122). Kabalcı.
• Nichols, B. (2017). Belgesel Sinemaya Giriş. Boğaziçi Üniversitesi.
• Nutku, Ö. (1970). Darülbedayi'in Oyun Seçimindeki Tutumu Üzerine Notlar. Tiyatro Araştırmaları Dergisi (1), 69-139.
• Odabaşı, İ. A. (2017). Milli Sinema Osmanlı'da Sinema Hayatı ve Yerli Üretime Geçiş. Dergâh.
• Onaran, A. Ş. (1981). Muhsin Ertuğrul'un Sineması. Kültür Bakanlığı.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk Sineması 1. Cilt. Kitle.
• Özgüç, A. (2003). Türk Film Yönetmenleri Sözlüğü. Agora.
• Özgüç, A. (2012). Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü. Horizon.
• Özön, N. (1962). Türk Sineması Tarihi. Artist.
• Özön, N. (1968). Türk Sineması Kronolojisi (1895-1966). Bilgi.
• Özön, N. (1970). İlk Türk Sinemacısı Fuat Uzkınay. Türk Sinematik Derneği.
• Özuyar, A. (2008). Sinemanın Osmanlıca Serüveni. De Ki.
• Özuyar, A. (2020, Ocak). Gazi'nin Sineması Köşk'ün Beyazperdesinde. Atlas Tarih Kurtuluş Savaşı Özel Sayısı, s. 122.
• Pearson, R. (2008). Sinemanın İlk Dönemi. (Çev. A. Fethi). G. Nowell-Smith (Ed.). Dünya Sinema Tarihi (s. 30-41). Kabalcı.
• Saunders, D. (2014). Belgesel. Kolektif.
• Scognamillo, G. (1991). Cadde-i Kebir'de Sinema. Metis.
• Scognamillo, G. (2010). Türk Sinema Tarihi. Kabalcı.
• Seguin, J. C. (1998). Alexandre Promio: Ou Les Enigmes de la Lumière. L'Harmattan.
• Sesli filim sütüdyosu işe başlıyor. (1932, 19 Mayıs). Milliyet Gazetesi, s. 5.
• Şener, E. (1970). Kurtuluş Savaşı ve Sinemamız. Dizi .
• Tilgen, N. (2009). Bugüne Kadar Filmciliğimiz. Kebikeç (28), 113-134.
• Üyepazarcı, E. (2016, Ocak-Şubat). Tiyatro ve Roman Yazarı, Film Rejisörü, Oyuncu Ama He Şeyden Önce Büyük Maceraperest: Vedat Örfi Bengü. 221B Polisiye Dergi (1), s. 51-54.
• Vedat Urfî Beyin yeni filimleri. (1932, 11 Eylül). Cumhuriyet Gazetesi, s. 2.
• Yeşil Bursa Filme alınıyor. (1932, Eylül 17). Cumhuriyet Gazetesi, s. 2.
• Yeşil Bursa filmi. (1932, 15 Ekim). Cumhuriyet Gazetesi, s. 2.
• Yeşil Bursa filmi. (1932, 16 Kasım). Akşam Gazetesi, s. 9.
• Yeşil Bursa filmi. (1932, 9 Kasım). Son Posta Gazetesi, s.4.
• Yeşil Bursa. (1932, 20 Eylül). Cumhuriyet Gazetesi, s. 2.