Analysis of Sayyid Yahya Shirvanī's Treatise Entitlet al-İkhtiyārāt

Year 2024, Issue: 34, 323 - 348, 15.06.2024

Kamran Abdullayev , Zaid Al-badaren

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1350603

Abstract

One of the most prevalent sects in the Islamic World is the Khalvetiyye sect. This sect emer-ged in the geography of Azerbaijan and spread all over the world. Sayyid Yahya Shirvanī is the person who made the sect spread in this way. Shirvanī contributed greatly to the spread of this sect with both his students and the books he wrote. However, the political develop-ments in the region after Sayyid Yahya's death caused the books Khalveti tradition to be lost or taken to different countries. El-İkhtiyârâtuʼl-Kafiye treatise, which is the subject of our study, is one of the works that lived this fate. In the study, first of all, the author of the trea-tise was determined. Afterwards, it was determined that there are eight copies of the treatise in the libraries of Kuwait, Egypt and Turkey. Four of these copies, which are the oldest in terms of date, were determined and the study was verified on the basis of these copies. In the examination, the oldest known copy of the treatise, which was copied in 1021/1612, which is in the Kılıç Ali Pasha Collection, was taken as the basis. Since there have been many studies on the life, works and views of Sayyid Yahya Shirvani, the author of the treati-se, this subject has not been dwelled upon much. The main purpose of the study is to raise the issue that there are many unearthed manuscripts belonging to both Sayyid Yahya Shir-vanī and other Khalveti sheikhs who lived in Azerbaijan. Another aim of these is to learn Shirvani's style in the only Arab work identified as his own. One of the most important branches of the work carried out by both Sayyid Yahya Shirvanī and his caliphs was the works they wrote. There are many works that describe the principles of the Khalvetiyye sect in Arabic, Turkish and Persian, either by Sayyid Yahya or by other Azerbaijani Khalveti sheikhs. However, among these works, only those belonging to Sayyid Yahya Shirvanī were studied, and no detailed examination was made about other works. It is quite difficult to reveal anything new about the works of Sayyid Yahya Shirvani. Because until today, there have been a great number of scientific studies in the form of books, papers, articles and symposiums about the life, works and caliphs of the ʽPîr-i Sanîʼ of the Khalvetiyye sect. However, as far as we can see, the author's treatise named al-İkhtiyârât, which is the subject of our study, has escaped the attention of researchers. Therefore, it has been concluded that the analysis of the only Arabic epistle known to belong to the author is important. Thanks to this treatise, we will have the opportunity to learn the method that Sayyid Yahya Şirvânî used in writing Arabic works. Another significance of the treatise is that it strengthens the possibility that works still exist in the case of a new manuscript belonging to Sayyid Yahya. Sayyid Yahya Shirvanī does not use his own name in any of his works as a method. This tradition was continued by the Azerbaijani Khalveti sheikhs. However, this method, which stems from the sense of humility, caused the authors of many of the works belonging to these sheikhs to be confused in the later periods. The most striking example of this is the work of Beyânuʼl-Esrâr. This work has been attributed to seven different authors. There is no author's name in the copies of the al-Ikhtiyârât treatise, which is the subject of our study. The only exception is the Egyptian copy. In the introductory part of the copy, the scribe also included the names of the authors of the treatises in the journal he copied. In this study, an unknown Arabic treatise of Sayyid Yahya Shirvani, who operated in Azerbaijan and influen-ced almost the entire Islamic World through his works and successors, is the subject of the research. The pamphlet, which is divided into three chapters under the title of truth, toget-her with the sharia with the sublimity of the enthusiasm, the secrets of the sect and the ob-servance together with the gracefulness of the pleasures, has been analyzed and translated on the basis of different copies. The main purpose of the study is to reveal one of the many Arabic sources of Azerbaijani Sufism, and to reveal the possibility that there may still be dif-ferent works belonging to Sayyid Yahya Shirvani. Another aim of ours is to learn the Arabic style that Seyyid Yahya Shirvanī uses in his works, albeit partially. We hope that archival research in different manuscript libraries around the world will reveal the works of both Sayyid Yahya Shirvanī and other Azerbaijani Sufis.

Keywords

Tasawwuf, Tahqiq, Sayyid Yahya Shirwānī, Ikhtiyārāt, Manuscript.

Seyyid Yahya Şirvânîʼnin el-İhtiyârât Adlı Risalesinin Tahkiki

Abstract

İslam Dünyası’nda en yaygın tarikatlardan birisi Halvetiyye tarikatıdır. Bu tarikat Azerbay-can coğrafyasında ortaya çıkmış ve tüm dünyaya yayılmıştır. Seyyid Yahya Şirvânî tarikatın bu şekilde yayılmasını sağlayan şahıstır. Şirvânî hem öğrencileri hem de yazdığı eserlerle bu tarikatın yayılmasına büyük katkı sağlamıştır. Fakat Seyyid Yahyaʼnın vefatından sonraki dönemde bölgede yaşanan siyasi gelişmeler buradaki yazılı Halveti geleneğinin kaybolması-na veya farklı ülkelere götürülmesine yol açmıştır. Çalışmamıza konu olan el-İhtiyârâtuʼl-Kâfiye risalesi de bu kaderi yaşamış eserlerden biridir. Çalışmada öncelikle risalenin müellifi tespit edilmiştir. Daha sonra risalenin Küveyt, Mısır ve Türkiye kütüphanelerinde bulunan sekiz nüshası olduğu belirlenmiştir. Bu nüshalardan tarih bakımından en eski olan dördü tespit edilerek bu nüshalar esasında risalenin tahkik ve incelemesi yapılmıştır. Tahkikte risa-lenin tarihi bilinen en eski nüshası olan ve Kılıç Ali Paşa Koleksiyonuʼnda bulunan 1021/1612 yılında istinsah edilmiş nüsha esas alınmıştır. Risalenin müellifi olan Seyyid Yahya Şir-vânîʼnin hayatı, eserleri ve görüşleri alanında çok sayıda çalışma yapılmış olduğundan bu konu üzerinde fazla durulmamıştır. Çalışmanın asıl amacı hem Seyyid Yahya Şirvânî hem de Azerbaycanʼda yaşamış diğer Halveti şeyhlerine ait çok sayıda ortaya çıkarılmamış yazma eserin olduğu konusunu gündeme getirmektir. Diğer amacı ise Şirvânîʼnin kendisine ait ol-duğu tespit edilen tek Arapça eserdeki üslubunu öğrenmektir. Hem Seyyid Yahya Şir-vânîʼnin hem de halifelerinin yürüttüğü çalışmaların en önemli kollarından birisi yazdıkları eserler idi. İster Seyyid Yahyaʼya ait isterse de diğer Azerbaycanʼlı Halvetî şeyhlerine ait Arapça, Türkçe ve Farsça Halvetiyye tarikatının esaslarını anlatan veya genel olarak tasavvuf alanında çok sayıda yazma eser bulunmaktadır. Fakat bu eserlerden sadece Seyyid Yahya Şirvânîʼye ait olanlar hakkında çalışmalar yapılmış, diğer eserler hakkında detaylı inceleme yapılmamıştır. Seyyid Yahya Şirvânîʼnin eserleri hakkında yeni bir şey ortaya çıkarmak ol-dukça zordur. Çünkü günümüze kadar Halvetiyye tarikatının ʽPîr-i Sânîʼsinin hayatı, eserleri ve halifeleri hakkında kitap, bildiri, makale, sempozyum şeklinde oldukça çok sayıda bilim-sel çalışmalar yapılmıştır. Fakat gördüğümüz kadarıyla müellifin çalışmamıza konu olan el-İhtiyârât isimli risalesi araştırmacıların gözünden kaçmıştır. Bu yüzden müellife ait olduğu kesin olarak bilinen tek Arapça risalenin tahkik ve çevirisinin önemli olduğu kanaatine va-rılmıştır. Bu risale sayesinde Seyyid Yahya Şirvânîʼnin Arapça eser yazımında kullandığı yöntemi öğrenme imkânımız olacaktır. Risalenin bir diğer önemi ise hala Seyyid Yahyaʼya aid yeni elyazması halinde eserlerin var olabileceği ihtimalini güçlendirmiş olmasıdır. Seyyid Yahya Şirvânî bir yöntem olarak eserlerinin hiçbirinde kendi ismini kullanmamaktadır. Bu gelenek Azerbaycanlı Halvetî şeyhleri tarafından devam ettirilmiştir. Fakat tevazu duygu-sundan kaynaklanan bu yöntem daha sonraki dönemlerde bu şeyhlere ait eserlerin birçoğu-nun müellifinin karıştırılmasına sebep olmuştur. Bunun en dikkat çeken örneği de Beyânuʼl-Esrâr eseridir. Bu eser yedi farklı müellife nispet edilmiştir. Çalışmamıza konu olan el-İhtiyârât risalesinin elimizde bulunan nüshalarında da müellif ismi bulunmamaktadır. Bu-nun tek istisnası Mısır nüshasıdır. Nüshanın giriş kısmında kâtip istinsah ettiği mecmuada yer alan risalelerin müelliflerinin isimlerine de yer vermiştir. Çalışmanın asıl amacı Azerbay-can tasavvufunun çok sayıda Arapça kaynaklarından birini ortaya çıkarmakla birlikte Seyyid Yahya Şirvânîʼye ait hala farklı eserlerin olabileceği ihtimalini gündeme getirmektir. Bir diğer amacımız ise Seyyid Yahya Şirvânîʼnin eserlerinde kullandığı Arapça üslubunu kısmen de olsa öğrenmektir. Umuyoruz ki dünyanın farklı yazma eser kütüphanelerinde yapılacak ar-şiv araştırmaları hem Seyyid Yahya Şirvânî hem de diğer Azerbaycan sufilerine ait eserleri ortaya çıkaracaktır.

Keywords

Tasavvuf, Tahkik, Seyyid Yahya Şirvânî, İhtiyârât, Yazma Eser.

References

• Erzurumî, Dede Mehmed Efendi. el-Vasfuʼl-Mahmûd fî Menâkıbıʼl-Âbâ veʼl-Cudûd. Medine-i Münevvere: Şeyhülislam Arif Hikmet Kütüphanesi, 195. 1a-57b.
• Xəlilli, Fariz-Xəlilli, Şəhla. Qarabağlı Pir Məhəmmədin Mənaqibnaməsi. Bakı, Elm və Təhsil, 2020.
• Mach, Rudolf. Catalogue of Arabic Manuscripts (Yahuda Section) in the Garrett Collection. Prince-ton: Princeton University Press, 1977.
• Müskürî, Yusuf. Beyanuʼl-Esrar. nşr. Cihangir Hacıyev. Stokholm: CA-CC Press, 2006.
• Şirvânî, Mahmud. Kimyâ-yı Kulûb. Berlin: Berlin Üniversitesi Kütüphanesi, Ms. Or. Fol 323. 2a-264b.
• Şirvânî, Molla Muhammed. Risale fî Tavzîhi Silsiletiʼl-Masnûa. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, 2142/4, 61a.
• Şirvani, Seyyid Yahya, Risaleler II. Bakı: Bilik Yayınevi, 2014.
• Şirvânî, Seyyid Yahya. el-İhtiyârât. Kahire: el-Mektebetüʼl-Merkeziyye lil-Mahtûtâtiʼl-İslâmiyye, Seyyide Zeyneb, 1816. 1a-8b.
• Şirvânî, Seyyid Yahya. el-İhtiyârât. Küveyt: Câmiatuʼl-Kuveyt, Mektebetuʼl-Mahtûtâtiʼl-Arabiyye, 276. 1b-11b.
• Şirvânî, Seyyid Yahya. el-İhtiyârât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa Koleksiyonu, 1061, 32a-40b.
• Şirvânî, Zeynelâbidîn. Bostânuʼl-Ârifîn ve Gülistânuʼl-Âbidîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, 2314. 1a-68b.
• Tatcı, Mustafa – Akdemir, Ümit. Pîr-i Halvetî Seyyid Yahya-yı Şirvânî Kitabı. İstanbul: H Yayınları, 2018.
• Uludağ, Süleyman. “Halvetiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/393. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.