İSTANBUL GAZETELERİNİN BAŞYAZARLARININ KALEMİNDEN 31 MART VAK‘ASI ÖNCESİ VE SONRASI

Year 2018, Volume: 2 Issue: 1, 1 - 32, 28.03.2018

Murat Hanilçe , İlyas Ak

https://doi.org/10.30692/sisad.404560

Cited By: 2

Abstract

“Hürriyet, Müsavat, Uhuvvet, Adalet” sloganıyla öne çıkan
Jön Türklerin önemli hedeflerinden birisi de Sultan İkinci Abdülhamid’i tahttan
indirerek Kanun-ı Esasi’yi yeniden yürürlüğe koydurmaktı. Jön Türkler, Sultan
Abdülhamid’e Meşrutiyet’i 24 Temmuz 1908’de ikinci kez ilan ettirerek bu
amaçlarını gerçekleştirmişlerdir. İkinci Meşrutiyet ilan edildikten kısa bir
süre sonra Osmanlı topraklarında seçimlere gidilmiş ve Jön Türkler parlamentoda
çoğunluğu elde etmişlerdir. Buna rağmen gerek yönetimde tam olarak kontrolü
sağlayamamaları gerekse de muhalefetle karşılaşmalarından dolayı kendilerini
güven altında görmemişlerdir. Bu konuda haksız olmadıklarının birçok göstergesi
vardı. Bu göstergelerden birisi de Meşrutiyet’in ilanından memnun olmayan ve
Sultan İkinci Abdülhamid taraftarı olan grupların basını merkeze koyarak Jön
Türklere karşı başlattıkları yoğun propaganda faaliyetleridir.

Bu şartlar
altında Jön Türkler, genelde Osmanlı topraklarında özelde ise İstanbul’da tam
olarak kontrolü sağlamak için harekete geçmişlerdir. Selanik’te bulunan ve
komutanlarının çoğu İttihatçı olan Avcı taburlarını Ekim 1908’de İstanbul’a
getirmişlerdir. Bu yolla Sultan Abdülhamid’e gözdağı vermek istemişlerdir. Ne
var ki bu taburların İstanbul’a gelmesi ve Yıldız Sarayı yakınlarındaki
Taşkışla’ya yerleştirilmesi ortamı daha da gergin bir hale sokmuştur. Bu gergin
ortamda Jön Türkleri eleştiren Serbesti
gazetesi Başyazarı Hasan Fehmi 6 Nisan 1909’da Galata Köprüsü üzerinde
öldürülmüş ve katili bir türlü bulunamamıştır. Bu durum, Jön Türkler üzerinde
tepkileri çoğaltmış ve basında Jön Türkler aleyhine etkili protesto yazılarının
kaleme alınmasına neden olmuştur. Derviş Vahdeti’nin, çıkardığı Volkan gazetesinde Jön Türkler aleyhine
muhalefet yapması 31 Mart Vak‘asının çıkmasına hız kazandırmıştır. Tüm bunlara
Avcı Taburlarına mensup askerlerin Sultanahmet Meydanı’nda toplanarak gösteri
yapması ve orada toplanan kalabalığın şeriatın tam olarak uygulanması isteği eklenince
İkinci Abdülhamid’in tahttan indirilmesiyle sonuçlanacak süreç başlatmıştır.

Rumi
takvime göre 31 Mart 1325’te; Miladi takvime göre 13 Nisan 1909’da İstanbul’da
meydana gelen 31 Mart Vak‘asıyla Türk siyasi lüteratürüne yeni bir kavram
eklenmiştir: İrtica. Bu çalışmada olayın meydana geldiği tarihlerde İstanbul’da
yayınlanan Sabah, Tanin, İkdam, Tercümân-ı Hakîkat,
Volkan, Servet-i Fünûn ve Resimli
Gazete ve Şehbal gibi sekiz
süreli yayının olayın bir hafta öncesi ve sonrası boyunca çıkan sayıları gözden
geçirilmiştir. Bu yayın organlarının bilhassa başyazarlarının olay öncesi ve
sonrası duruşları incelenmiş; böylece basın kuruluşlarının olayın ortaya
çıkmasındaki rolü ve olay sonrasındaki tutumu değerlendirilmiştir. Böylece
basının kamuoyu üzerindeki baskısı ve etkisinin Osmanlı tarihinin seyrindeki
ilk örneklerinden biri tartışılmıştır. Çalışmada, “31 Mart Vak‘ası gerçekten
irticacılar tarafından şeriat elden gidiyor diyerek mi çıkarılmıştı? Yoksa Jön
Türklerin bürokraside tam olarak yerleşmek için kendilerinin tertiplediği bir
düzmece isyan mıydı? ya da Sultan İkinci Abdülhamid’in yeniden kontrolü
sağlamak için el altından desteklediği bir isyan hareketi miydi?” gibi
günümüzde halen tartışılan sorulara dönemin basınından cevaplar da aranmıştır.

Keywords

31 Mart Vak‘ası, İstanbul basını, kamuoyu

References

• -Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)-GazetelerİkdamSabahTaninTercümân-ı HakîkatVolkan-MecmualarServet-i FünûnResimli KitapŞehbal-Araştırma ve İnceleme EserleriAhmad, Feroz, “Jön Türk Dönemi (1908-1918) İle ilgili Değerlendirmeler”, 100. Yılında Jön Türk Devrimi, (Ed. Sina Akşin ve Sarp Balcı Barış Ünlü), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010, s. 19-38.Ahmet Mithat Efendi, Menfa, Handan İnci (yay. hz.), Arma Yayınları, İstanbul, 2002.Akkaymak, Ebubekir, Ali Kemal’in Kimliği ve Siyasi Faaliyetleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1994.Akşin Sina, 31 Mart Olayı, Sinan Yayınları, İstanbul 1972.Aktaş, Şerif, “Ahmed Râsim”, TDVİA, cilt: 2, Ankara 1989, s. 117-119.Albayrak, Nurettin, “Hüseyin Kâzım Kadri”, TDVİA cilt: 18, Ankara 1998, s. 554-555.Ali Cevat Bey, İkinci Meşrutiyetin İlânı ve Otuzbir Mart Hâdisesi, Faik Reşit Unat (yay. Hz.), TTK Yayını, Ankara 1991.Ayaz, Erdem vd., “II. Meşrutiyet Döneminde Bir Faili Meçhul: Hasan Fehmi Bey”, Electronic Journal of Vocational Colleges, cilt: 5, sayı: 1, 2015, s. 107-117.Aykaç, Erkal II. Meşrutiyet Döneminde Tanin’deki Siyasi Yazıların Muhteva Analizi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 2000.Aysal Necdet, “Örgütlenmeden Eyleme Geçiş: 31 Mart Olayı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, sayı: 37-38, Mayıs-Kasım 2006, s.15-53.Azman, Ayşe, Türk Basınında Siyasi Bir Gazeteci Hüseyin Cahit Yalçın, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1994.Balcı, Sezai, II. Meşrutiyet Döneminde İkdam Gazetesi (1908-1909), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2000.Bengi, S. Hilmi, Gazeteci, Siyasetçi ve Fikir Adamı Olarak Hüseyin Cahit Yalçın, Hacattepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1998.Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, yay. haz. Ahmet Kuyaş, 11. Baskı, Yapı Kredi Yayıları, İstanbul 2007.Birinci, Ali, Hürriyet ve İtilâf Fırkası –II. Meşrutiyet devrinde İttihat ve Trekki’ye karşı çıkanlar, Dergah Yayınları, İstanbul 1990.Çakır, Fatma, Hüseyin Câhid’in Tanin’deki Makalelerine Göre 31 Mart Olayı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon 2014.Çavdar, Tevfik, İz Bırakan Gazeteler ve Gazeteciler, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2007.Çayçi, Muhammet Emin, Osmanlı Basınında 31 Mart Olayı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir 2009.Çelik, Bilgin, “Jön Türk Devrimi ve Balkanlar: Bölgenin Devrime ve Devrim Sonrası Siyasi Gelişmelere Etkileri”, 100. Yılında Jön Türk Devrimi, (Ed. Sina Akşin ve Sarp Balcı Barış Ünlü), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010, s. 509-534.Danişmend, İsmail Hami, Sadr-ı-a‘zam Tevfik Paşa’nın dosyasındaki resmî ve hususî vesikalara göre: 31 Mart Vak‘ası, İstanbul Kitabevi, İstanbul. Demir, Kenan, “Osmanlı’da Basının Doğuşu ve Gazeteler”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 5 (2014), s. 57-88.Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1993.Gazel, Ahmed Ali, Hüseyin Cahit (Yalçın) Bey’in Siyasî Hayatı (1908-1913), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2000.