LOZAN GÖRÜŞMELERİ SÜRECİNDE FELEMENK SEFARETİ’NİN İZMİR’DE BULUNAN KİLİSE VE MEZARLIKLARINA SALDIRILDIĞINA YÖNELİK İDDİALARI

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılı Özel Sayısı, 51 - 61, 29.10.2023

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.30692/sisad.1319360

Öz

Çalışmanın amacı Lozan görüşmeleri sürecinde Felemenk Sefareti’nin İzmir’de bulunan kilise ve mezarlıklarına Türkler tarafından saldırıldığına yönelik iddialarını irdelemek olarak tanımlanır. Lozan görüşmelerinin ilk safhasının başlamasının ardından özellikle de Lozan’da mezarlıklar meselesinin görüşüldüğü periyotta başta İngiltere olmak üzere Müttefikler, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde yer alan mezarlık ve kiliseler gibi dinî ve ruhanî müesseselerine saldırıldığına ilişkin iddialarını artırdılar. Esasen bu iddialar Büyük Taarruz sonrasında İzmir’in istirdadı sürecinde de dillendirilmişti. Saldırı iddiaları Türk Hükümeti tarafından araştırıldığında mezarlıklara saldırının kasıtlı olmadığı ortaya çıktı.
Büyük Taarruz sonrasında Yunanların firarı esnasında Felemenk mezarlığında da tahribat olmuştu. Belediye bu mezarlığı da tamir ettirdi. Mezarlıkları tahrip eden 15 kişi cezalandırıldı. Ancak Lozan Konferansı kesintiye uğradığı dönemde Mart 1923’te Felemenk Sefareti, İzmir Konsolosluğu aracılığı ile İzmir Hançeşme’de bulunan Felemenk mezarlığına saldırıldığına ilişkin nota verdi. Şikayet üzerine polis müdürü tarafından olay yerinde yapılan ve konsolosluk tercümanının da hazır bulunduğu incelemede mezarlığa saldırı olmadığı, evvelden yapılan tamiratın iyi olmaması nedeniyle mezar kapaklarının yerinden oynadığı ifade edilmişti. Ancak Felemenk Sefareti bunu kabul etmedi. Lozan Konferansı’nın kesintiye uğradığı süreçte mezarlıklara saldırı iddialarının yeniden dillendirilmesi tesadüf değildi. Bu iddialar Türkiye’ye karşı baskı oluşturma amacını da taşıyordu. Çalışmada Felemenk Sefareti’nin meseleye yaklaşımı ve Türk tarafının tutumu ve ürettiği çözümler değerlendirildi. Araştırmada temel olarak Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi belgelerinden yararlanıldı.

Anahtar Kelimeler

Mezarlık, kilise, saldırı, Lozan, İzmir, Felemenk

The Claims of the Embassy of the Dutch That An Attack Was Carried Out Towards Its Churches and Graveyards in İzmir During the Treaty of Lausanne

Öz

The aim of the study is defined to examine the claims that an attack was carried out towards the churches and graveyards of the Embassy of the Netherlands in İzmir by Turkish people during the Lausanne negotiations. After the first stage of the Lausanne negotiations started, the Allied Powers, England foremost, increased the claims that an attack was carried out towards their religious and spiritual institutions such as the churches and graveyards in various parts of Anatolia, especially during the period when the issue of the graveyards was discussed in Lausanne. Essentially, these claims were also expressed during the recoupment of İzmir following the Great Offensive. When the attack claims were investigated by the Turkish Government, it was revealed that the attack towards the graveyards was not intentional.
After the Great Offensive, destruction also happened in the Dutch graveyard during the desertion of the Greeks. The municipality also made this graveyard repaired. Fifteen people who destroyed the graveyards were punished. However, during the period when the Lausanne Conference was interrupted in March 1923, the Embassy of the Netherlands sent a diplomatic note by the İzmir Consulate about the Dutch graveyard in Hançeşme, İzmir, being attacked. In the analysis made by the head of the police on the scene upon a complaint and during which the translator of the consulate was ready, it was stated that there was no attack on the graveyard and grave covers came loose because the previously made repairs were not good. Expressing the claims of graveyard attacks again was not a coincidence during the period when the Lausanne Conference was interrupted. These claims also had the aim of causing pressure against Türkiye. The study evaluated the approach of the Embassy of the Dutch towards the issue, and the Turkish side’s attitude and solutions towards the destruction of the churches and graveyards. The research benefited basically from the Ottoman Archive documents of the Presidency.

Anahtar Kelimeler

Graveyard, church, attack, Lausanne, İzmir, Dutch

Kaynakça

• AKDULUM, T. (2020). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmir’de Açılan Yabancı Hastaneler. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ASLAN, S. (2012). Akdeniz’de Cezayir Korsanlığı. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BCA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi) 30.10.0.0/17.98.5, 21.12.1925/12 Kanunuevvel 1341.
• BCA, 30-18-1-1/17-83-3, 13.01.1926.
• BCA, 30-18-1-1/19-29-4, 6 Mayıs 1926.
• BCA, 30-18-1-1/19-33-18, 11 Mayıs 1926.
• BCA, 30-18-1-2/1-14-39, 6 Şubat 1929.
• BCA, 30-18-1-2/14-70-9, 22 Ekim 1930.
• BCA, 30-18-1-2/2-20-10, 3 Nisan 1929.
• BCA, 30-18-1-2/4-34-2, 12 Haziran 1929.
• BCA, 30-18-1-2/8-4-18, 29.01.1930.
• BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi), C.HR (Cevdet Hariciye) 18/868, 21 Rebiulevvel 1284.
• BOA, HR.İM (Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı) 41/8, 034, 12 Mart 1339.
• BOA, HR.İM, 16/86, 3 Mart 1923.
• BOA, HR.İM, 41/24, 003, 3 Mart 1339.
• BOA, HR.İM, 41/24, 004, 15 Nisan 1339.
• BOA, HR.İM, 41/24, 005, 7 Nisan 1923.
• BOA, HR.İM, 41/24, 12, 15 Mayıs 1339.
• BOA, HR.İM, 41/24, 13, 4 Mayıs 1923.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, Kurum 534/Yer Bilgisi 37634-151033-3, 5 Kasım 1929.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, Kurum 561/Yer Bilgisi 223634 - 216923 - 8, 12 Ağustos 1926.
• DE GROOT, A. H. (2008). Hollanda Basınında Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Milli Hareketi (1919-1923). Kebikeç, 25, s. 183-209.
• GEORGEON, F. (2019). Son Canlanış (1878-1908)-Yüzyılın Dönemecinde Osmanlı Toplumu, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. içinde (s. 671-685), Robert Mantran (yayın yönetmeni), Server Tanilli (çev.), 4. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayını.
• GOFFMAN, D. (1995). İzmir ve Levanten Dünya. Ayşe Anadol-Neyyir Kalaycıoğlu (çev.), 2. Baskı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayını.
• KÜTÜKOĞLU, M. S. (1999). İzmir Temettü Sayımları ve Yabancı Tebaa. Belleten, 63 (238), Aralık, 755-774.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler (2001). Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler. Birinci Takım Cilt II, İkinci Komisyonun Tutanakları ile Raporları Yabancılara Uygulanacak Rejim. Seha L. Meray (çev.), 2. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayını.
• NAZIR, B. (2010). Londra Sefiri Mehmed Emin Paşa’nın Felemenk (Hollanda) İzlenimleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (11) Spring, 438-444.
• ÖZDEMİR, S. ve GENÇ, S. (2023). Hollandalı Seyyah Pieter Van Woensel’in Hayatı, Eserleri ve Türklere Bakışı. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 9 (1), (January), 462-493, https://doi.org/10.5281/zenodo.7513529.
• SONYEL, S. R. (2008). Mustafa Kemal (Atatürk) ve Kurtuluş Savaşı (Yeni Belgelerle) 1918-1923. Cilt III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• TURAN, T. (2007). 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Hollanda İlişkileri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.