A Polymath Poet Şânîzâde Mehmed Atâullâh, His Divan and A Ghazel’s Interpretation

Year 2020, Volume: 6 Issue: 12, 155 - 191, 21.06.2020

Vildan Coşkun

https://doi.org/10.25306/skad.693812

Abstract

Hezârfen Bir Şair Şânîzâde Mehmed Atâullâh Divan’ı ve Bir Gazelin Şerhi

Abstract

Öz
Hezârfen bir şair olan Şânîzâde Mehmed Atâ’ullâh Efendi, daha çok tıp alanındaki eserleri ve meşhur tarihi ile tanınmıştır. Bununla birlikte birden çok sanatla ilgilenmiş ve Dîvân ortaya koymuş bir şahsiyettir. Pek çok Osmanlı şairi gibi o da şairliğiyle mesleklerini (müderrislik, hekimlik, vak’anüvislik) birlikte yürütmüş, ilmî yönünü sanat ve şiirle taçlandırmıştır. Buna karşılık, Şânîzâde hakkında onun edebî yönünü ele alan çalışmaların sayısı ne yazık ki hem çok az hem de eski tarihli olarak kalmıştır. Bu yazıda klasik edebiyatın son döneminde yetişmiş olup pek çok alanda kalem oynatmış Şânîzâde Mehmed Atâ’ullâh Efendi’nin yegâne edebî eseri olan Divan’ı ve bu eseri üzerinden onun az bilinen şairlik yönü üzerinde durulacaktır. Şânîzâde’nin, şiirlerindeki adıyla Atâ’nın Divan’ındaki şiirlerde nelerden ve nasıl bahsettiği incelenecek ve bunlara dayanarak onun yaşadığı asırda ve Klasik Türk Edebiyatı geleneğinde nerede durduğu anlaşılmaya çalışılacak ve Şânîzâde’nin bir gazeli şerhedilmeye çalışılacaktır. Şânîzâde’nin Divan’ının tenkitli metni (Çipiloğlu, 2005) üzerinden yaptığımız ve gerektikçe bu tenkitli metnin dayandığı yazmaya başvurarak ortaya koyduğumuz bu çalışmayla onun edebî yönüne yeniden bakmayı ve klasik edebiyat tarihinde gözden uzak kalmış varlığını yeniden ortaya koymayı hedefledik.

Keywords

Şânîzâde Mehmed Atâ’ullâh Efendi, Divan, 19. yy.

References

• Kaynakça Abdülkadir Yuvalı, “Hülâgû”, TDVİA, c. 18, s. 473-475.
• Adviye Rabia Çipiloğlu, Şânîzâde Atâullâh ve Dîvân’ı, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005. Ahmet Acıduman, “Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi ve Mi’yârü’l-Etibbâ Adlı Eserinde Çocuk Hastalıkları”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, S. 52, 2009, s. 42-52. Edhem Eldem, “Hayretü’l-Azime, fi intihalati’l- garibe: Voltaire ve Şanizade Mehmed Ataullah Efendi”, Toplumsal Tarih, sy. 237, 2013, s. 18-29.
• Erdoğan, Mehmet, Şâni-Zâde Mehmed Ataullah Efendi (Hayatı, Kişiliği, Eserleri, Etkileri), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2016.
• Esin Kahya, “Şânî-zâde Mehmed Atâ’ullâh Efendi”, Erdem 5 (1989), s. 847-862.
• Esra Akbalık, “Yunus Emre’nin Şiirlerinde Gönül İmgesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, C. 6, s. 6, Bahar 2013, s. 20-28.
• https://islamansiklopedisi.org.tr. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal. https://sozluk.gov.tr. Hulusi Kılıç, “Tâcü’l-Luğa”, https://islamansiklopedisi.org.tr/tacul-luga, Erişim tarihi 08.01.2020
• http://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Alimleri-Ansiklopedisi/Detay/ALAUDDIN-I-HASKEFI/3515, Erişim tarihi 08.01.2020. İbnül Emin Mahmut Kemal, Son Asır Türk Şairleri, C.I, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara 1969.
• İrfan Gündüz, “Bade”, https://islamansiklopedisi.org.tr/bade, Erişim tarihi 11.01.2020.
• İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul 2016.
• İsmail Hakkı Özkan, Türk Musıkisi Nazariyatı ve Usulleri Kudüm Velveleleri, Ötüken İstanbul 1998. Kubbealtı Lugati, www.lugatim.com. Mehmed Cemaleddin, Osmanlı Tarih ve Müverrihleri Âyine-i Zürefâ, Haz: Mehmet Arslan, Kitabevi Yay., İstanbul 2003. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî I, Yay. Hz. Nuri Akbayar, Eskiyazıdan Aktaran: Seyyid Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996. Mehmet Arslan, “Atâ, Şânî-zâde Mehmed Atâullah Efendi”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4772, Erişim tarihi 1.09.2019. Mehmet Demirci, “ Hakikat”, https://islamansiklopedisi.org.tr/hakikat#2-tasavvuf.
• Mehmet Sait Çalka, Fatma Türk, “Gönül Kavramının Redif Bağlamında Kazandığı Anlamlar”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/609016, s. 475.
• Mehmet Zeki Pakalın, Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü, 3 C., Ankara, MEB 1971. Meserret Diriöz, “Dîvân-ı Şânîzâde”, Hekim Şânîzâde Atâullâh (1771-1826), Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, Kayseri 1989, s. 21-27. R. H. Davison, “Shânî-zâde”, EI2 (New Edition), Vol. IX, (facs. 151-152), Leiden 1995, s. 303.
• Sadettin Nüzhet Ergun, Türk Şairleri, C. 2, İstanbul 1935.
• Süleyman Solmaz, “Tasavvufta Ulaşılması Gereken Bir Mertebe: Elfakru Fahri Ve Eski Edebiyatımıza Yansımaları A Spiritual State To Reach in Sufi Tradition: Al-Faqr Fakhri”, Uluslararası Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı: 25-26 Mayıs 2016, 2016, cilt: II, s. 115-133.
• Süleyman Uludağ, “Masiva”, https://islamansiklopedisi.org.tr/masiva, Erişim tarihi 18.01.2020.
• Türk Kültüründe Tire [Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (I : 1993 : Tire-İzmir)]., yay. haz. Mehmet Şeker, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 1994. Yusuf Şevki Yavuz, “Ayne’l Yakîn”, https://islamansiklopedisi.org.tr/aynel-yakin, Erişim tarihi 01.01.2020. Ziya Yılmazer, “Şânî-zâde Mehmed Atâullah Efendi”, DİA, C. 38, s. 334-336. Zülfikar, Mükerrem Bedizel, Tabip Şâni-zâde Mehmed Ataullah Hayatı ve Eserleri, Özel Yay., İstanbul, 1991.