MÜBADELE’NİN SAKLI BELLEĞİ: MÜSLÜMANLAŞ(TIRIL)MIŞ RUMLARIN DÜNÜ VE BUGÜNÜ ÜZERİNE

Year 2024, , 77 - 97, 30.04.2024

Mert Kaya

https://doi.org/10.18490/sosars.1476314

Abstract

Türkiye ve Yunanistan arasında imzalanan Lozan Barış Antlaşması’nın ek protokolü kapsamında, din esasına dayalı şekilde gerçekleştirilen Nüfus Mübadelesi sürecinde Mübadele’den muaf tutulanlar haricinde, gitmesi gerekirken farklı sebeplerden dolayı mübadeleye dahil olamamış, gidememiş, gitmek istememiş ve Anadolu’da yaşamaya devam etmiş insanlar olmuştur. Çoğunluğunu kadınların ve çocukların oluşturduğu ve kaçırılma, kaybolma, evlenme, evlatlık verilme, besleme alınma gibi farklı sebeplerle Mübadele’ye katılmamış ya da katılamamış bu kişiler zaman içerisinde Müslümanlaş(tırıl)mış ve bu dönüşüm hikâyelerini uzun yıllar farklı sebepler dolayısıyla gizlemek durumunda kalmışlardır. Bu makale, sözlü tarih yöntemiyle gerçekleştirilen görüşmelerden hareketle, Müslümanlaş(tırıl)mış Rumlarda belleğin aktarımına, neden bunca zaman sustuklarına, susmak istediklerine ve daha sonra neden hatırladıklarına, hatırlattıklarına ve konuştuklarına, kimliklerinin değişimine ve dönüşümüne, çok-kimlikli yaşam mücadelesine, hikâyelerinin ortak noktalarına, dünden bugüne değişen bakış açılarına, kısacası bu zamana kadar haklarında fazla bilgi sahibi olunmayan, hem Türkiye’nin hem de Yunanistan’ın resmi ve milli tarih yazımında nerdeyse hiç yer almamış, unutulmuş ya da saklı tutulmuş Müslümanlaş(tırıl)mış Rumların dünlerine ve bugünlerine odaklanmaktadır. Ulus-devletin homojen toplum yaratma ideali içinde uzun süre sessiz kalan ve asimilasyon stratejisini benimsemek durumunda kalan Müslümanlaş(tırıl)mış ilk gruptan ziyade az ve eksik de olsa aile hikâyesini bilen diğer nesillerin kimliklenerek entegrasyon stratejisini benimsediği, bireysel de olsa etnik yeniden canlanma ile tanınma mücadelesine girdikleri, bu doğrultuda belleği ve kimlik stratejilerini kullandıkları yarı yapılandırılmış görüşmelerle kayıt altına alınmıştır.

Keywords

Müslümanlaştırma, Mübadele, Rumlar, Kimlik, Bellek

References

• Ahmed, R. (1994). İki Komite İki Kıtal (Haz. Hamide Koyukan). Ankara: Kebikeç Yayınları.
• Akçura, Y. (1987). Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akgönül, S. (2007). Türkiye Rumları. (C. Gurman, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aktar, A. (2003). Homogenizing the nation, turkifiying the economy: the Turkish experience of population exchange considered. Pp. 79-97 in R. Hirschon ed., Crossing the Aegean: an appraisal of the 1923 compulsory population exchange between Turkey and Greece (NewYork: Berghahn Books)
• Aladağ, E. (1995). Andonia Küçük Asya’dan Göç. İstanbul: Belge Yayınları.
• Alpan, A.S. (2023). Böyle Bir Şey İnsanın Aklına Nasıl Gelir, Anlayamıyorum!, Toplumsal Tarih, 349. 24-31.
• Anderson, B. (2014). Hayali Cemaatler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Andreadis, Y. (2012). Pontus’un Yitik Kızı: Tamama. Belge Yayınları.
• Arı, K. (2003). Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Assmann, J. (2001). Kültürel Bellek (A. Tekin, Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Assmann, J. ve Czaplicka, J. (1995). Collective Memory and Cultural Identity, New German Critique. 65, 125-133
• Aydın, S. (1998). Kimlik Sorunu, Ulusallık ve Türk Kimliği. İstanbul: Öteki Yayınevi.
• Aydın, S. (2009). Türk Kimliğinin Yaratılması ve Ulusal Kimlik Sorunu Üzerine. Özgür Üniversite: Türkiye ve Orta-Doğu Forumu Vakfı Yayınları.
• Baumann, Z. (2001). Parçalanmış Hayat. (İ. Türkmen, Çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Bayar, C. (1997). Ben de Yazdım, C. 5, İstanbul: Sabah Kitapları.
• Bayart, J. F. (1999). Kimlik Yanılsaması. (M. Moralı, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Bilgin, N. (2013). Tarih ve Kolektif Bellek. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Camilleri, C. (1990). Stratégies identitaires. Paris: Presses Universitaires de France.
• Casey, E. S. (2000). Remembering a Phenomenological Study. Indiana Uni. Press. Bloomington
• Connerton, P. (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar? (A. Şenel, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Connolly, W. E. (1995). Kimlik ve Farklılık-Siyasetin Açmazlarına Dair Demokratik Çözüm Önerileri. (F. Lekesizalın, Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çavdar, O. (2020). Sivas Katliamı: Yas ve Bellek. İletişim Yayınları.
• Danacıoğlu, E. (2001). Geçmişin İzleri: Yanıbaşımızdaki Tarih İçin Bir Kılavuz. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2004). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 21. Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doytcheva, M. (2016). Çokkültürlülük. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Emgili, F. (2009). Mübadeleden Kurtulma Çabası Olarak: İhtida, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 28, Sayı 45, 221 – 234.
• Emgili, F. (2017). Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Hakkındaki Araştırmalara Bir Bakış. Tarih ve Günce. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi. I (1), 29-54.
• Fotiadis, K. (1996). The Ethnic and Religious Consciousness of the Greeks of Pontos. Thessaloniki: Aristotle University Press.
• Galeano, E. (2006), Tepetaklak. Tersine Dünya Okulu. (B. Kale, Çev.) İstanbul: Sel Yayınları.
• Gans, H. (1979) Symbolic Ethnicity the Future of Ethnic Groups and Cultures in America. Ethnic and Racial Studies. 2. 1. 1-20.
• Gellner, E. (2006). Nations and Nationalism. Wiley-Blackwell Press.
• Glazer, N., ve Moynihan, D. (1963), Beyond the melting pot: The Negroes, Puerto Ricans, Jews, Italians, and Irish of New York City. Cambridge: MIT Press.
• Gündoğan, A. O. (2002), Devlet ve Milliyetçilik, Doğu Batı, 6.
• Halbwachs, M. (1992). On Collective Memory. (L.A. Coser, Çev.) London: University of Chicago Press.
• Herzog, B. (2009), Collective Forgetting: A Reflection on a Residual Expression, In Sociology Of Memory Papers from the Spectrum, edited by N. Packard. Newcastle Upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• Hirschon, R. (1998), Heirs of the Greek Catastrophe. Berghahn Books.
• Jenkins, R. (2012). Social Identity. London: Routledge.
• Kaya, M. (2018), Müslümanlaş(tırıl)mış Rumlar: Bir Bellek Anlatısı. İstanbul: Libra Kitap.
• Καγιά, Μ. (2021), Ο εξισλαμισμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας την περίοδο 1919-1925. Μία μελέτη..., Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Κυριακίδη.
• Keyder, Ç. (1987). State and Class in Turkey: A Study in Capitalist Development. London: Verso.
• Keyder, Ç. (2003). The consequence of the exchange of populations for Turkey. In R.Hirschon (ed.), Crossing the Aegean: an appraisal of the 1923 compulsory population exchange between Turkey and Greece. New York: Berghahn Books, 39-53.
• Kılıçkaya, İ. Z. (2020). Social memory of the Greek-Turkish population exchange in daily life: a case study of a tobacco-producing village in Turkey. Sociologia Ruralis. 61(1), 96-115.
• Ladas, S. P. (1932). The Exchange Of Minorities Bulgaria, Greece, and Turkey. New York, MacMillan Co.
• Leys, R. (2000). Trauma: A Geneology. Chicago: University of Chicago Press.
• Marti, P. (2008), Identité et stratégies identitaires, Empan, 3, No 71, 56-59.
• Millas, H. (2014), Göç: Rumlar’ın Anadolu’dan Mecburi Ayrılışı (1919-1923), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Olick, J. ve Robbins, J. (1998), Social Memory Studies: From “Collective Memory” to The Historical Sociology of Mnemonic Practices, Annual Review of Sociology, 24(1), 105-140.
• Öksüz, H. (2000), Türk-Yunan Nüfus Değişimin Sebep ve Bazı İstisnaları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XVI, 48, 757-768.
• Özensel, E. (2021), Irk, Etnisite, Kimlik ve Öteki, içinde Kimlik Fragmanları-Disiplinlerarası Yaklaşım. A.F. Yıldırım (ed.). 23-32. Çizgi Kitabevi.
• Pelagidis, E. (1997). Η προσφυγική Ελλάδα (1913-1930), Ο πόνος και η δόξα. Selanik: Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη Α.Ε.
• Pentzopoulos, D. (1962). The Balkan Exchange of Minorities and Its Impact upon Greece. Paris: Nouton & Co.
• Polian, P. (2004), Against Their Will: The History and Geography of Forced Migrations in the USSR. Budapest: Central European University Press.
• Ricoeur, P. (2012). Hafıza, Tarih, Unutuş. (M. E. Özcan, Çev.) İstanbul: Metis.
• Seferiades, S. (1929), L’Echange des Populations. Paris: Librairie Hachette.
• Şimşir, B. (1990), Lozan Telgrafları I (1922-1923), Ankara: TTK Basımevi.
• Tuğrul, S. (2022), Yitik Bellek. Yas, Kimlik, Yüzleşme. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Uran, H. (1959), Hatıralarım. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Ünlü, B. (2018), Türklük Sözleşmesi. Oluşumu, İşleyişi ve Krizi. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yıldırım, A. F. (2019), Farklılıklar ve Ötekileştirme. Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Yıldırım, O. (2016), Diplomasi ve Göç. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Yıldırım, O. (2010), Ladas, Pentzopoulos ve Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi: Bir üst-Anlatının Anlatısı, Toplum Bilim. 119, 184-205.
• Yücel, H. (2019), Günümüz Türkiye’sinde Ermeni Genci Olmak: İstanbul’daki Ermeni Liseleri Mezunu Gençlerin Kimlik Algıları, Kimlik Kaynakları ve Kimlik Stratejileri, Alternatif Politika, 11 (2), 401-429.