Batı Anadolu Efsanelerindeki Millî Mücadeleyi Kült Merkezli Okumak

Year 2019, Volume: 4 Issue: 2, 374 - 396, 30.12.2019

Mehmet Surur Çelepi

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.621847

Cited By: 1

Abstract

Kurtuluş
Savaşı zamanında işgale uğrayan Batı Anadolu, 
işgalden düzenli orduyla birlikte yerel kuvvetlerin desteğiyle
kurtulmuştur. Savaşın yarattığı olumsuzluklar ve bin yıldır vatan olarak
benimsenen toprakların işgale uğraması büyük bir endişe yaratmıştır. Bu endişe,
hem Millî Mücadele döneminde hem de sonrasındaki birçok edebî üründe çeşitli
yönleriyle işlenmiştir.

Belirli şahıs, yer ve hadiseler hakkında anlatılan,
olağanüstü olmasına rağmen inandırıcılık vasfı olan, anlatıcıları ve
dinleyicileri tarafından gerçek kabul edilen efsaneler de millî mücadele
dönemine ait bilgiler sunan edebî anlatılardandır. Batı Anadolu halkının inanma
ihtiyaçları, hayal güçleri ve kültürel bellekleriyle kurguladıkları
efsanelerinde, Millî Mücadele ve Kurtuluş savaşı çeşitli yönleriyle konu
edinilir ve vatan toprağının kutsallığı sıklıkla işlenir. Türklerin kadim
kültürlerinden bu yana evren tasarımlarında önemli bir alan olan çeşitli
kültleri bu efsanelerde motif olarak yer alır. Kültürel belleğin sürekliliğiyle
bu efsanelerde yer alan söz konusu kültler, Millî Mücadelenin manevi kısmını
oluşturmuş ve vatan toprağının kutsallığı düşüncesini somutlaştırarak inşa
etmiştir.

ABSTRACT

            The occupation of Western Anatolia,
which was occupied during the War of Independence, was ensured with the support
of local forces along with the regular army. 
The negativity caused by the war and the occupation of the homeland
created a great concern for the people. This concern has been dealt with in
various aspects in many literary works put forward both during the National
Struggle and after that.

            The legends narrated about certain
individuals, places and events, which are considered to be true by their
narrators and listeners despite being extraordinary, are literary narratives
that provide information about the period of national struggle. In these
legends, which are constructed with the need of believing, imagination and
cultural memory of the people of Western Anatolia, the National Struggle and
Independence War is the subject of various aspects and the holiness of the
homeland is frequently emphasized. Since the ancient cultures of Turks, various
cults that have an important place in universe designs take place as motifs in
these legends.  With the continuity of
cultural memory, the cults mentioned in these legends constituted the spiritual
wing of the National Struggle and concretized the idea of ​​the sanctity of the
homeland.

Keywords

Batı Anadolu, Kült, Efsane, Milli Mücadele

References

• Acar, Hakan, (2013). Burdur Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alakuş, Elif, (2014), Afyonkarahisar Merkezde Yer Adlarına Bağlı Oluşan Efsaneler Derleme-İnceleme-Metinler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Alekseyev, Nikolay Alekseyeviç. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi. (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• Arslan, Mustafa. (2005). “Türk Destanlarında Evren Tasarımı”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, İzmir: Kanyılmaz Matbaası, s. 65-75
• Arslan, Mustafa, Bahar Akarpınar. (2015). “Tekke-Tasavvuf Edebiyatı”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, s.345-398.
• Artun, Erman (2014). Ansiklopedik Halkbilimi / Halk Edebiyatı Sözlüğü Terimler, Motifler, kavramlar. Adana: Karahan Kitabevi.
• Atakan, Asiye. (2002). Afyonkarahisar Efsanelerinin Eğitim Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Atlı, İbrahim. (2012). Çan Yöresi Efsanelerinin Sosyolojik Açıdan Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydınoğlu, Burcu. (2005). Tire Merkezinde Halk İnanışları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ayverdi, İlhan. (2008). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Bascom, William R. (2006). “Folklorun Biçimleri: Nesir Anlatılar”. (Çev.: R. Nur Aktaş, vd.). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I, Ankara: Geleneksel Yayınları, s.113-133.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çelepi, Mehmet Surur. (2015). “Teke Yöresi Efsanelerinin Yaratılma Estetiği”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. Sayı: 4/3 2015 s. 1166-1187.
• Çelepi, Mehmet Surur. (2017). Türk Kültür Evreninde Toy-Denizli Örneği. Konya: Kömen Yayınları.Demirtaş, Sezai. (2013). Savaş ve Fetih Olguları Bağlamında Anadolu Sahası Türk Efsaneleri Üzerine İncelemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Divitçioğlu, Sencer. (2000). Kök Türkler, Kut, Küç, Ülüg. İstanbul: YKY.
• Eliade, Mircea. (2014). Şamanizm, (Çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi.
• Ergun, Pervin. (2010). “Türk Kültüründe Ruhlar ve Orman Kültü”. Millî Folklor. Sayı 87. s.113-122
• Esin, Emel. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Göde, Halil Altay. (2010). Isparta Efsaneleri. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Güldemir, Münevver Karanfil (2008). Afyon Bolvadin ve Çevresi Halk İnanışları ve Uygulamaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Gülşen, Hacer. (2008). “Milli Mücadele Döneminde Savaş Edebiyatımız”. İlmî Araştırmalar. Sayı 25, s.85-96.
• Harva, Uno. (2014). Altay Panteonu (mitler, ritüeller, inançlar ve Tanrılar). (Çev.: Ömer Suveren), İstanbul: DoğuKütüphanesi Yayınları.
• İnan, Abdülkadir. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnan, Abdulkadir. (2015). Tarihte ve Bugün Şamanizm- Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Keser, Alper, (2017), Nazilli Bölgesi Efsane ve Memoratları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köprülü, Fuad. (2003). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Luthı, Max. (2006). “Masalın Efsane, Menkabe, Mit, Fabl ve Fıkra Gibi Türlerden Farkı”. (Çev.: Sevengül Sönmez). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I. Ankara: Geleneksel Yayınları, s.220-222.L’vovo, Eleonara L’vovna, vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri I-Kâinat ve Zaman, Nesneler Dünyası. (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1990). İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü. Ankara.
• Osan, Mustafa. (2006). Kuzeydoğu Denizli Yöresinde Anlatılan Efsaneler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ögel, Bahaeddin. (1989). Türk Mitolojisi I (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Örnek, Sedat Veyis. (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Özarslan, Metin. (2003). “Türk Kültüründe Ağaç ve Orman Kültü”. Türkbilig. Sayı 5. s.94-102.
• Pehlivan, Gürol. (2012). Manisa Şehrinde Evliya Kültü. Manisa: İl Özel İdaresi Yayını.
• Peker, Selçuk. (2015). Mezar ve Türbelere Kült Merkezli Bir Bakış (Aksaray Örneği). Konya: Kömen Yayınları.
• Potapov, Leonid Pavloviç. (2012). Altay Şamanizmi. (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• Rohrıch, Lutz. (2006). “Halk Anlatısı Araştırmasında Anlam Arayışı”. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I. Ankara: Geleneksel Yayınları. s.153-162.
• Roux, Jean-Paul. (1998). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (Çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim. (2009). Efsane Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
• Seyidoğlu, Bilge. (1985). Erzurum Efsaneleri (Erzurum’da Belli Yerlere Bağlı Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerinde Bir İnceleme). Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları.Tanyu, Hikmet. (1973). Dinler Tarihi Araştırmaları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Taş, İsmail. (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya: Kömen Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2005), Ankara: TDK Yayınları.
• Türkmen, Osman (2017). Alaşehir Yöresindeki Efsane Ve Memoratlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türktaş, Mevlüt Metin. (2012). Denizli Efsaneleri. Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ürük, Yaşar. (2018). İzmir Efsaneleri. İzmir: Yakın Yayınları.
• Yakın, Salih. (2017). Kütahya Efsaneleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çankırı: Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, Dursun. (1998). “Coğrafyadan Vatana Geçiş Ve Vatan İle Göç Ediş Problemi”. Türk Bitiği Araştırma-İnceleme Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yılmaz, Bora. (2015). Çanakkale Savaşları Etrafında Teşekkül Eden Halk Anlatıları. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Çanakkale: On Sekiz Mart Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.