Augmentative Category in Turkish

Year 2024, Volume: 9 Issue: 1, 312 - 343, 29.04.2024

Erkan Hirik , Hamiye Gül

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1413777

Abstract

All members of the systemic structure that fulfils the meaning-oriented function of language can be used in various combinations. These members can form complex patterns with various combinations. Language, one of the functions of which is to describe the concrete and abstract, also tries to make the qualities of these notions comprehensible. Concrete notions such as colour, size, temperature, weight, etc. are expressed in surface structure in terms of many features. Similarly, abstract notions and qualitative aspects such as impressions, feelings and emotions left in the speaker's feelings or thoughts are also expressed by the elements of language. Different grammatical classes of language undertake the function of making all kinds of concrete and abstract qualifications. This qualification can be done subjectively or objectively. One of the semantic classes of qualification is augmentation.
Augmentativie category is treated as a semantic category in various languages. Languages contain this semantic field with different mechanisms. Some languages have specific markers for augmentation. However, some languages make their existing markers multifunctional in this context. Turkish also uses its grammatical classes to express augmentation through multifunctionality.
Any structure expressing a qualitative or quantitative increase can be considered as a signifier of augmentation in the linguistic context. Phonetic, morphological, lexical, morpho-lexical, morpho-semantic or syntactic structures constitute the structural boundaries of the complex pattern of the augmentative category. In this study, the emergence of the notion of augmentation in Turkish in the linguistic dimension, which linguistic instruments it is marked with, how augmentation should be categorically evaluated and its subclasses are discussed.

Keywords

Augmentative category, Turkish, qualitative augmentation, quantitative augmentation, semantics

Türkçede Büyütme Kategorisi

Abstract

Dilin anlama yönelik işlevini yerine getiren dizgesel sistemdeki tüm üyeler çeşitli birleşimlerle kullanılabilmektedir. Bu üyeler çeşitli birleşimlerle karmaşık örüntüler oluşturabilmektedir. İşlevlerinden biri de somut ve soyutu tasvir etmek olan dil, bu kavramların niteliklerini de anlaşılır hâle getirmeye çalışır. Somut kavramlar renk, boyut, sıcaklık, ağırlık vb. birçok özelliği bakımından yüzey yapıda ifade edilir. Benzer şekilde soyut kavramlar da konuşurun duygu ya da düşünce dünyasında bıraktığı izlenim, his ve duygular gibi niteliksel hususlar da yine dilin ögeleri ile ifade edilir. Dilin farklı dilbilgisel sınıfları gerek somut gerek soyut nesnel ve öznel her türlü nitelemeyi yapmak işlevini üstlenmektedir. Nitelemenin yapıldığı anlamsal sınıflardan biri de büyütmedir.
Büyütme dünya dillerinde bir kategori olarak ele alınmıştır. Diller farklı mekanizmalar ile bu anlamsal alanı içerisinde barındırmaktadır. Bazı diller büyütmeye has işaretleyicilere sahipken bazı diller ise mevcut işaretleyicilerini bu bağlamda çok işlevli hâle getirmektedir. Türkçe de kendi dilbilgisel sınıflarını çok işlevlilik vasıtasıyla büyütme ifade etmek için kullanmaktadır.
Niteliksel ya da niceliksel artış ifade eden her türlü yapı dil bağlamında büyütmenin göstereni olarak ele alınabilir. Fonetik, morfolojik, leksik, morfo-leksik, morfo-semantik ya da sentaktik yapılar büyütme kategorisinin karmaşık örüntüsünün yapısal sınırlarını oluşturmaktadır. Bu çalışmada Türkçede büyütme kavramının dil boyutunda ortaya çıkışının nasıl olduğu, hangi dilsel enstrümanlarla işaretlendiği, büyütmenin kategorik olarak nasıl değerlendirilmesi gerektiği ve alt sınıfları ele alınmıştır.

Keywords

Büyütme, Türkçe, niteliksel büyütme, niceliksel büyütme, anlambilim

References

• Aksan, Doğan (2021). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, Doğan (2020). Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. (IV.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bakema, Peter ve Dirk Geeraerts (2004). “Diminution and Augmentation”. Morphologie: Ein Internationales Handbuch zur Flexion und Wortbildung / Morphology: An International Handbook on Inflection and Word-Formation, Vol. 2, (Ed. G. Booij). Berlin: Walter de Gruyter, 1045-1052.
• Başdaş, Cahit (2006). “Türk Lehçelerinde İşteşlik Eki (-ş-) ve Çokluk”. I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildirileri. S. 291-296. İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü.
• Crystal, David (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics 6th Edition. Oxford: Blackwell Publishing.
• Çamyar, Erol (2010). “Dilbilim Yönünden Pekiştirme Sıfatları”. TUDOK 2010 Bildiriler Cilt 2, s. 873-880. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
• Dahl, Östen (2006). “Diminutives and Augmentatives”. The Encyclopedia of Language and Linguistics, C. 3, (Ed. K. Brown). London: Elsevier, 594-595.
• Di Garbo, Francesca (2013). “Evaluative Morphology and Noun Classification: A Cross-Linguistic Study of Africa”. SKASE Journal of Theoretical Linguistics, 10(1): 114-137.
• Dressler, Wolfgang U. ve Lavinia Merlini Barbaresi (1994). Morphopragmatics: Diminutives and Intensifiers in Italian, German and Other Languages. Berlin, New York: de Gruyter (Trends in Linguistics. Studies and Monographs 76).
• Efthymiou, Angeliki (2015). “Modern Greek Diminutive and Augmentative Adjectives (in a -cross-linguistic perspective)”. SKASE Journal of Theoretical Linguistics, 12(1): 57-71.
• Ergin, Muharrem (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayım.
• Grandi, Nicola (2011). “Renewal and Innovation in the Emergence of Indo-European Evaluative Morphology”, Lexis [Online], 6 | 2011, Online DOI: https://doi.org/10.4000/lexis.403
• Gülsevin, Gürer (2004). “Türkçede ‘Sıra Dışı Ekler’ ve Eklerin Tasnif-Tanımlama Sorunu Üzerine. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1267-1284.
• Gündüz, Fikriye (2020). Türkiye Türkçesinde Süreklilik Görünüşü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi.
• Güneş, Sadriye (2018). “İtalyanca ve Türkçe Belirsiz Nicelik İfadelerinde Adların Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (11), 214-231. DOI: 10.29000/rumelide.417494
• Hirik, Erkan ve Abdullah Çiğil (2021). “Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5 (2) , 688-715.
• Hirik, Erkan (2018). “Türkçede Tekrarlı Yapı Sınıfları”. Türkiyat Mecmuası, 28(2), 37-65.
• Hirik, Erkan (2019). “Seri Fiil Yapıları ve Türkçe”. Karadeniz Araştırmaları. XVI/61: 120-141.
• İlhan, Nadir (2009). Türk Dilinde Çokluk. Elazığ: Manas Yayıncılık.
• İmer, Kamile vd. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Yayınevi.
• Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özmen, Mehmet (2014). “Türkçede İşteşlik”, Discussions on Turkology. Warsaw: University of Warsaw.
• Pala, İskender (2006). “Mübalağa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 31, 426.
• Panfilov, Victor Z. (1977). Filosofskie Problemıy Yazıykoznaniya. Moskva: Nauka.
• Ponsonnet, Maia (2018). “A Preliminary Typology of Emotional Connotations in Morphological Diminutives and Augmentatives”. Studies in Language, 42(1), 17-50.
• Püsküllüoğlu, Ali (1995). Türkçe Sözlük. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Saraç, Mehmet Ali Yekta (2000). Klasik Edebiyat Bilgisi, Belâgat. İstanbul: R yayınları.
• Sarı, İsa (2020), Türkçede Küçültme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Schneider, Klaus P. (1991). “Affektive Lexik: Kognitive, Semantische und Morphologische Aspekte”. In: Klein, Eberhard & Pouradier Duteil, Franc¸oise & Wagner, Karl Heinz (eds.), Betriebslinguistik und Linguistikbetrieb: Akten des 24. Linguistischen Kolloquiums, Universität Bremen 4._6. September 1989. Tübingen: Niemeyer (Linguistische Arbeiten 260), 233-241.
• Stump, Gregory T. (1993). “How Peculiar is Evaluative Morphology?”. Journal of Linguistics, 29(1), 1-36.
• TDK Türkçe Sözlük (www.sozluk.gov.tr).
• Tekin, Şinasi (1992). “Eski Türkçe”, Türk Dünyası El Kitabı, Dil-Kültür-Sanat. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Tekin, Talat (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üstüner, Ahat. (2003). Türkçede Pekiştirme. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.
• Vardar, Berke (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vardar, Berke (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yalçın, Süleyman Kaan (2021). “+gil Eki Üzerine Etimolojik Bir Değerlendirme”. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi / International Journal of Turkic Dialects (TÜRKLAD). 5. Cilt, 1. Sayı, 1-12.
• Zülfikar, Hamza (2019). “Türkçedeki Çokluk Ekleri Üzerine”. Türk Dili CXVI (809), 56-63.