KAFKASYA’DAN MUŞ YÖRESİNE GÖÇLER VE GÖÇMENLERİN İSKÂNI (1856-1905)

Yıl 2018, Sayı: 43, 437 - 458, 23.07.2018

Ahmet Öztürk Serap Toprak

https://doi.org/10.21563/sutad.510550

Cited By: 2

Öz

Kırım Savaşı’nda mağlup olan Rusya, Kafkas halklarının kendisine gerekli desteği vermediği gerekçesiyle bölge halkına yönelik baskı, şiddet ve asimilasyon politikaları yürütmeye başladı. Rusya’nın uyguladığı bu politikalar sonucunda bölge halkı tarihi, dini ve ekonomik bağları olan Osmanlı Devleti topraklarına göç etmek zorunda kaldı. Osmanlı Devleti topraklarına 1850’li yılların ilk yarısında bazı Kafkas ailelerin gönüllü olarak gelmesiyle başlayan göç hareketi, 1859 yılından itibaren yoğunluk kazanmaya başladı. 1862-1865 yılları arasında doruk noktasına ulaşan göçler, sonrasında azalma göstermeye başladı. Fakat 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra göç hareketinde tekrar artış görüldü. Çeşitli dönemlerde artış ve azalışlar gösteren bu göç hareketi, 20. yüzyılın ilk yıllarına kadar devam etti.

1850’lerin sonundan itibaren iskâna açılan Muş yöresine Kafkasya’dan gelen binlerce göçmen yerleşti. Bu çalışmada, Muş yöresini iskân bölgesi olarak tercih eden Kafkasya göçmenlerinin nüfus özellikleri, yerleşim yerleri ve göçmenlerin yöre halkı ile sosyo-ekonomik ilişkileri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Göç, Kafkasya, Osmanlı Devleti, Muş, iskân

Kaynakça

• a) Başbakanlık Osmanlı Arşivleri
• A. MKT. MHM
• 519-10, H. 04.04.1320
• 198-24, H. 04.04.1277
• 238-90, H. 18.11.1278
• 277-101, H. 09.04.1280
• 307-62, H. 24.02.1281
• 341-27, H. 18.04.1284
• 514-32, H. 08.05.1319
• 517-7, H. 16.10.1319
• 517-42, H. 29.01. 1320
• 520-24, H. 27.07.1320
• 521-15, H. 19.11.1320
• 522-27, H. 07.03.1321
• 522-31, H. 15.03.1321
• 523-36, H. 12.07.1321
• 524-16, H. 28.10.1321
• 311-78, H. 12.04.1281
• 519-15, H. 23.04.1320
• 522-27, H. 07.03.1321
• DH. MKT.
• 1566-45, H. 16.03.1306
• 182-2, H. 28.06.1311
• 1285-45, H. 05.08.1326
• 1326-89, H. 21.08.1296
• DH. ŞFR.
• 302-3, R. 2.12.1302
• 255-105, R. 03.12.1316
• 262-112, R. 20.05.1317
• 290-121, R. 15.06.1318
• 293-7, R. 08.07.1318 İ.DH.
• 795-64541, H. 23.12.1296
• 1185-92756, H. 04.11.1307
• 8-40, M. 23.12.1900
• A. MKT. UM.
• 540 – 6, H. 11.08.1278
• A. MKT. NZD
• 372-31, H. 11.04.1278
• Y. A. RES.
• 29/27, H. 01.08.1302
• A.MKT. MVL.
• 685/67, H.10.04.1281
• b) Araştırma ve İnceleme Eserler
• ATILGAN, Zeki (1965), “Muş, Bitlis ve Bingöl İllerindeki Kuzey Kafkasyalı Muhacirler”, Birleşik Kafkasya Dergisi, İstanbul, 1965, S. 5: 50.
• AVAGYAN, Arsen (2004), Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye’nin Devlet-İktidar Sisteminde Çerkesler, İstanbul: Belge Yayınları.
• BİCE, Hayati (1995), Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• BİLGE, M. Sadık (2005), Osmanlı Devleti ve Kafkasya, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• ÇOÇİYEV, Georgi, Bekir Koç (2006), “Kuzey Kafkasyalıların Doğu Anadolu’ya İskân Edilmesi ve Adaptasyon Problemleriyle İlgili Bazı Bilgiler (XIX. yüzyıl İkinci Yarısı – XX. yüzyıl Başlangıcı)”, (Journal of Asian History, 4011: 80-103.
• DEMİRTAŞ, Mehmet (2014), “1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşının Doğu Anadolu’da Nüfus Hareketlerine Etkisi ve Doğu Vilayetlerinin Nüfusu”, Sultan II. Abdülhamit Sempozyumu (20-21 Şubat 2014) Bildiri Kitabı, C. 1, Ankara: T.T.K. Yayınları.
• ERKAN, Süleyman (1993), Kırım, Kafkasya ve Doğu Anadolu göçleri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
• FIRAT, Mehmet Şerif (1961), Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• İPEK, Nedim (1991), “Kafkaslardan Anadolu’ya Göçler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 6: 97-134.
• KARPAT, Kemal (2010), Osmanlı Nüfusu (1830-1914), İstanbul: Timaş Yayınları.
• KEMALOĞLU, Muhammet (2012), “Kafkasya Tarihi, Geçmişi Etnik ve Dini Yapısı, Terekeme (Karapapah) Türkleri”, Akademik Bakış Dergisi, S. 32: 1-17.
• SAYDAM, Abdullah (1999), Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskân Siyaseti (1856-1876), Osmanlı Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• TOPÇU, Murat (2014), “Anadolu’da Kafkas Göçmenlerinin Etnik Yapısı, Yerleşimi ve Nüfusu”, 1864 Kafkas Tehciri Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, İstanbul: 413-420.
• YAĞCI, Zübeyde Güneş (1998), Ferah Ali Paşanın Soğucak Muhafızlığı (1781-1785), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun: S.B.E. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• YILMAZ, Mehmet (1999), XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Muhacirleri İskân Politikası, Osmanlı Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.