رُؤْيَةٌ مُخْتَلِفَةٌ لِمَفْهومِ الطَّاغُوتِ في القُرْآن

Year 2024, , 260 - 287, 30.04.2024

Mürsel Ethem , Sabri Demir

https://doi.org/10.31121/tader.1403798

Abstract

القرآن مثل جميع الكتب المقدسة، تم التساؤل عن الغرض منه منذ نزوله بالإضافة إلى التساؤل عن غرضه الإلهي. والمخاطب بالإجابة على الأسئلة في هذا الشأن، ولو بشكل غير مباشر، هو القرآن نفسه. إن المتسائلين عن الإرادة الإلهية من نزول القرآن سيجدون إجابات لأسئلتهم في القرآن عندما يقرأونه بتمعن واستنادا إلى قواعد اللغة العربية وآدابها. لأن القرآن ينير كامل عوالم الغيب والشهود في الآفق والانفس بأسلوب التشبيه كالنور. لان القرآن قد صار بوصفه هذا مصدر رحمة وهداية برسالاته لجميع العوالم والأزمنة منذ الأمر الأول " كن". ويقدم القرآن هذه الهداية بواسطة بشرى المؤمنين وانذار الذين لا يؤمنون. ويبين القرآن كيفية وأسباب هذه البشرى والانذار في العديد من الحقائق والقصص، آية بعد آية، في سياق قرآني، بالمفاهيم والتعابير اللغوية العربية. وعند قراءة القرآن وتمحيصه يتبين أنّ جزأ كبيراً من المفاهيم والتعابير اللغوية المعنية يتجلى في مفهوم "الطاغوت" وتفسيراته مشخصاً. وبحسب ما جاء في القرآن، تم ارسال الانبياء كلهم لمجادلة الطاغوت. وعندما يتم تقييم صفات الطاغوت ووظائفه الأساسية المذكورة في الآيات جملةً وتفصيلاً، من المفهوم أن الطاغوت ليس مجرد شخص أو مادة أو مَوْجُود، يتبين أن؛ الطاغوت هو ضد الغياب المطلق في وجود الله المطلق اي الطاغوت هو عكس وجود الأسماء الحسنى. في هذه الدراسة تم التأكيد على مفهوم الطاغوت الوارد في محكم الآيات البينات وخاصة في الآيات التحذيرية التي يراد ألا يطيعها ولا يتبعها. وتم تحليل أوصاف الطاغوت الموصوفة في القرآن ودوره في الأدب الماضي والمجال الأكاديمي في عصرنا، والصفات والوظائف والمعاني المنسوبة إليه في الحياة اليومية. ووفقا للبيانات التي تم الحصول عليها، على الرغم من أن القواميس ذات قيمة في تقديم معلومات حول المعنى الجذري لكلمة الطاغوت، إلا أنها لا يمكن أن تعطي المعنى الدلالي الذي حدده القرآن. إن المعاني التي تحظى بها كلمة الطاغوت في القواميس لا يمكن أن تتجاوز أمثلة محدودة حدثت في العصور المعنية، ولا يمكن أن تعطي معناها الحقيقي. وفي الجزء التالي من هذه الدراسة تم تحليل نتائج مَن بحثوا الطاغوت تحت العناوين الرئيسية بناء على معاجم القرآن ومتون التفسير والروايات. وفي أعمال هذه الفئة، يُرى ان تسمية الطاغوت ليست الطاغوت نفسه المحدد في القرآن بل هي مشتقة من الطاغوت. ونتيجة لبحثنا، ورغم قبولنا بصحة النتائج التي تم التوصل إليها في الدراسات التي أجريت في فترات تاريخية محددة، فقد تبين أن المعاني التي أعطيت للطاغوت عن مشتقاته التي تظهر في حياة البشرية لا تتكامل مع المعنى الكامل الذي يبينه القرآن.

Keywords

التفسير, القرآن, الطاغوت, المفهوم, التحليل الدلالي

A Different View about the Concept of “Taghut” in the Qur’an

Abstract

Like all holy books, the purpose of the Qur’an revealed from the time it was sent down has been wondered and questioned what the divine purpose is. The addressee of the answers to the questions on this matter, albeit indirectly, has been the Qur’an itself. Those who wonder about the divine will in the revelation of the Qur’an, when they read it carefully and based on the rules of Arabic language and literature, will be able to find the answers to their questions in the Qur’an. Because the Qur’an is like a light/nûr, it illuminates the complete of the creatures of al-ghaib/unseen and shuhud/seen in our afak/outside and our innermost souls in a simile. With this characteristic, the Qur’an has been a source of mercy and guidance for all worlds and times, with its messages, since the first 'kun/be' command. The Qur’an presents this guidance by giving good news to believers and warning those who do not believe. The Qur’an reveals the nature and reasons for this good news and warning in many facts and stories, verse by verse, in a Qur’anic context, with Arabic linguistic concepts and expressions. When the Qur’an is read and scrutinized, it is seen that a significant part of the linguistic concepts and expressions in question are evident with the concept of "طاغوت/Taghut" and its explanations for Taghut. According to the statement of the Qur’an all the prophets were sent against Taghut and fought against it. When the essential qualities and functions of Taghut mentioned in the verses are evaluated altogether, although it is understood that Taghut is not just a person, object, or entity, it turns out that; Taghut is an opposite of absolute absences in the absolute existence of Allah. That is; Taghut is the opposite of the existence of asma-u al-husnâ/Allah’s Beautiful Names. In this study, the concept of Taghut, mentioned in the muhkam/the entirely clear verses and especially the warning verses, which are wanted to be not believed and not followed has been emphasized. In this work, the quality, function, and meaning of Taghut described in the Qur’an, the past literature and the academic field in our age, and the qualities, functions, and meanings attributed to or attributed to it in daily life were analyzed in the axis of the Qur’an. According to the data obtained, although the dictionaries are valuable in providing information about the root meaning of the word Taghut, they cannot overlap with the semantic meaning defined by the Qur’an. The importance given to the word Taghut in dictionaries cannot go beyond specific examples experienced in the relevant periods, and its real meaning cannot be expressed. In the next part of this study, the results of those who researched Taghut, based on the Qur’an dictionaries, tafsir corpus, and narrations, were analyzed and interpreted under the main headings. Seen in the works in this category, they are derivatives of Taghut, not Taghut itself defined in the Qur’an. As a result of our research, although we accept the results obtained in the studies carried out in specific historical processes as correct, it has been revealed that the meanings given to Taghut about the derivatives of Taghut that appear in human life do not integrate with the meaning declared by the Qur’an.

Keywords

Tafsir, Qur’an, Taghut, Concept, Semantic Analysis.

Kur’an’da “Tâgût” Kavramına Farklı Bir Bakış

Abstract

Bütün semavi kitaplar gibi Kur’an’ın Kerim’in de indirildiği zamandan itibaren nazil olma maksadı merak edilmiş, murad-ı ilahinin ne olduğu sorgulanmıştır. Bu husustaki sorulara cevabın muhatabı, dolaylı da olsa, Kur’an’ın bizatihi kendisi olmuştur. Kur’an’ın indirilişindeki ilahi muradı merak edenler; onu Arap dili ve edebiyatı kurallarına dayanarak ve dikkatle anlayarak okuduklarında, merak ettikleri soruların cevaplarını yine Kur’an’da bulabileceklerdir. Çünkü Kur’an bir nur olarak; iç ve dışımızdaki görülen görülmeyen, bilinen ve bilinmeyen âlemlerinin cümlesini teşbihi bir yolla aydınlatmaktadır. Kur’an bu vasfıyla ilk ‘kün’ emrinden itibaren, bütün âlemlere ve zamanlara, taşıdığı mesajlarla bir rahmet ve hidayet kaynağı olmuştur. Kur’an bu hidayetini inananları müjdeleme, inanmayanları ise uyarma usulüyle sunmaktadır. Kur’an bu müjdeleme ve uyarma ile ilgili hususların keyfiyet ve sebeplerini, ayet ayet birçok olgu ve kıssalarda, Kur’anî bir bağlamla, Arapça dilbilimsel kavram ve ifadelerle ortaya koymaktadır. Kur’an dikkatle okunup incelendiğinde, söz konusu dilbilimsel kavram ve ifadelerinin önemli bir kısmının “طاغوت /Tâgût” kavramı ve Tâgût’a yönelik açıklamalarıyla müşahhas oldukları görülmektedir. Kur’an’ın beyanı-na göre; bütün peygamberlerin Tâgût’a karşı gönderildikleri ve ona karşı mücadele verdiklerini görmek-teyiz. Ayetlerde dile getirilen Tâgût’un hayatî vasıf ve fonksiyonları topyekûn değerlendirildiğinde; sadece bir şahıs, nesne veya varlık olmadığı anlaşılmakla birlikte, onun Allah (c.c.)’ün mutlak varlığındaki mutlak yokluk, esmâ-i hüsnânın karşıtı bir zıtlık olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu araştırmada; muhkem ve özellikle uyarıcı ayetlerde geçen, tekfir ve içtinap edilmesi istenilen Tâgût kavramı üzerinde duruldu. Bu çalışmada Tâgût’un Kur’an’da tarif edilen vasfı, fonksiyonu ve anlamıyla, geçmiş literatür ve çağımızdaki akademik alan ve günlük hayatta ona atfedilen veya yüklenilen vasıf, fonksiyon ve anlamları karşılaştırılarak Kur’an eksenli tahlil edildi. Elde edilen verilere göre sözlükler, Tâgût kelimesinin kök anlamı hakkında bilgi vermede değerli olmakla birlikte, Kur’an’ın tanımladığı semantik anlamla örtüşmekte yeterli kalmamaktadır. Nitekim sözlüklerde Tâgût kelimesine verilen anlamlar, ilgili dönemlerde yaşanılan belirli örneklerin öte-sine geçememekte ve sahip olduğu asıl anlam dile getirilememektedir. Bu çalışmanın devamında Kur’an sözlükleri, tefsir külliyatı ve rivayetlerden hareketle Tâgût kavramı üzerinde araştırma yapanların vardıkları sonuçları ana başlıklar halinde analiz edilip yorumlandı. Bu kategorideki eserlerde görülen; Kur’an’da tanımlanan Tâgût’un kendisi değil, onun türevleridir. Bu araştırmamızın neticesinde, belli tarihi süreçler içerisinde yapılan çalışmalarda elde edilen sonuçlar tarafımızca doğru kabul edilmekle birlikte, Tâgût’un beşerî hayatta zuhur eden türevlerine atfen ona verilen anlamlarla, Kur’an’ın beyan ettiği anlamın bütünleşmediği, kifayetsiz kaldığı ortaya konuldu.

Keywords

Tefsir, Kur’ân, Tâgût, Kavram, Semantik Tahlil.

References

• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd. Rûhu’l-meânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Badawi, ElSaid - Abdel Haleem, Muhamad. Arabic-English Dictionary of Qur’anic Usage. Leyden: Brill Yayınevi, 2008.
• Begavî, Hüseyn b. Mes’ûd el-Ferrâ. Me‘âlimü’t-tenzîl. Riyad: Dâru Tayyibe, 1409/1989.
• Beyzâvî, Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1998.
• Bikâî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslamî, ts.
• Cessâs, Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1412/1992.
• Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1984.
• Cora, Mustafa. “Şeytanî Güç Sembolü Tâğut ve İfade Ettikleri”. İslâmî Araştırmalar Der-gisi 29/3 (2018), 533-550.
• Dâmegânî, Hüseyin b. Muhammed. Kâmûsü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1983.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. Kahire: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiy, 1964.
• Doğan, İshak. Modern Dönemde Anlam Geni̇şlemesi̇ne Uğrayan Kur’an’daki̇ Si̇yasî Kavramlar (Tağut – Şûra – Mustaz’af – Cahi̇li̇yye). Konya: Necmettin Erbakan Üniversite-si, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Elîf Efendi, Hasîrîzâde Mehmed Ahmed Muhtâr. en-Nûrü’l-furkân fî şerhi lugati’l-Kur’ân. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Endelüsî, Ebû Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1993.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luga. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ayn muratteben alâ hurûfi’l-mu’cem, 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Misbâhu'l-münîr. Beyrut: Lübnan Yayınları, 1987.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kûb. Besâʾiru zevi’t-temyîz fî letâʾifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muḥammed ʿAlî en-Neccâr. Kahire: Lecnetu İhyâi’t-Turasi’l-İslâmî Yayınları, 1996.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. thk. Muhammed Nuaym el-Araksûsî. Beyrut. Risale Yayınları, 3. Basım, 1426/2005.
• Geiger, Abraham. Judaism and Islam. Madras: M.D.C.S.P.C.K. Press, 1898.
• Gesenius, Friedrich Wilhelm. Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament. Michi-gan: Baker Books Yayınları, 1996.
• Halebî, Ahmed b. Yusuf es-Semîn. ed-Dürrü’l-masûn fî ulûmi’l-kitabi’l-meknûn. thk. Ah-med Muhammed el-Harrât. 11. Cilt. Şam: Dâru’l-Kalem, ts.
• Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf Semîn. Umdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lübâbü’t-te’vîl fî me’âni’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• Hevvârî, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru kitabillâhi'l-azîz. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiy, 1990.
• Işık, Emin. “Bakara Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/526-529. İs-tanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. Kahire: Hasan Abbâs Zekî, 1999.
• İbn Âdil, Ömer b. Nûriddîn Alî. el-Lübâb fî ulûmi’l-kitâb. thk. Heyet. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1998.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheretü’l-luga. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebû Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü'l-Kur’âni’l-Azîm müsneden an rasûlillâhi ve's-sahâbeti ve't-tâbiîn. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ. Mu’cemü mekâyîsi’l-luga. Beyrut. Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa Ab-dülvahid. 4 Cilt. Kahire: Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1395/1976.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a’zam. thk. Abdu’l-Hamid Hinravi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Îcî, Muînüddin. Câmiu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. nşr. Abdulhamid Hendevî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• İsfahânî, Rağib. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Şam: Dâru’l-Kalem, 4. Basım, 1430/2009.
• Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of the Qur’an. Leiden: Brill Yayınları, 2007.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkan-lığı Yayınları, 5. Basım, 2014.
• Kâsımî, Cemâleddin. Mehâsinü’t-te’vîl. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Kebîsî, Ahmed Ubeyd. Mevsûatü’l-kelime ve ahavatiha fi’l-Kur’ani’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2017.
• Klein, Ernest. A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for Rea-ders of Englısh. Kudüs: Carta Yayınları, 1987.
• Kur’an ve Meali, “Bakara Sûresi (2) 30. Ayet”. Erişim 6 Mart 2023. https://www.kuranvemeali.com.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-ahkâmi’l-Kur’ân. Riyad: Daru Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1433/2003.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. Letâifü'l-işârât. thk. İbrâhim Besyûnî. Mısır: b.y., 2000.
• Kutub, Seyyid. Fî zılâli’l-Kur’ân. Kahire: Dârü'ş-şurûk, 2003.
• Lane, Edward William. An Arabic-English Lexicon. Beyrut: Librairie Du Liban Yayınları, 1968.
• Ma’mer b. el-Müsennâ, Ebû Ubeyde. Mecâzü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Fuat Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Hanci Yayınları, 1988.
• Maluf, Louis. el-Müncid fi’l-lüğati ve’l-edebi ve’l-ulum. Beyrut: el-Matbaatu’l-Katulikiyye, 19. Basım, 1956.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur. Te’vilatu ehli’s-sünne. thk. Fatıma Yusuf el-Haymî. 5 Cilt. Beyrut: Risale Yayınları, 1425/2004.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-uyûn. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
• Mazharî, Senâullah Pânîpetî. Tefsîrü'l-Mazharî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2004.
• Medkûr, İbrahim. el-Mu’cemü’l-vecîz. Mısır: Talim ve Terbiye Bakanlığı Özel Baskı, 1994.
• Medkûr, İbrahim. Mu’cemü elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: el-İdaratü’l-Âmme li’l Mu’cemât ve İhya’it-Türâs, 1409/1989.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye. B.A.E.: Câmiatü’ş-Şârika, 1429/2008.
• Mes’ûd, Cübrân. er-Râid. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1992.
• Mîkâtî, Muhammed Bâsim vd. el-Kutûf min lugati’l-Kur’ân: muʿcemu’l-elfâz ve’t-terâkîb el-lugaviyye mine’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn Yayınları, 2007.
• Millî Strateji Araştırma Kurulu (MİSAK), “Doğru Bir Kur’ân Tercümesinde Semantik Me-todun Önemi”. Erişim 6 Mart 2023. https://millidusunce.com.
• Muhammed, Ebüssuûd. İrşâdü’l-akli’s-selîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mukâtil b. Süleymân. et-Tefsîrü’l-kebîr. Beyrut: Müessesetü’t-Tarihi’l-Arabî, 1423/2002.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu’cemu’l-vasît. Kahire: Mektebetü’ş-Şuruki’d-Devliyye, 4. Ba-sım, 1425/2004.
• Mustafavî, Hasen. et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire–Londra: Merkezu Neşr Asar el-Allâme el- Mustafavî, h.1393.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Nebati̇, Şeyhmus. Kur’an’da Tağut Kavramı. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2016.
• Nîsâbûrî, Nizâmeddin. Garâibü’l-Kur’ân ve regâibü’l-furkân. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1996.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’ân Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayınları, 2015.
• Ömer, Ahmet Muhtar. el-Mü'cemü'l-mevsûî lielfâzi’l-Kur’an’il-Kerîm ve kırâetühû. Riyad: Türâs Yayınevi, 2002.
• Özüçalışır, Abdullah. “Kur’an’da Tâgût”. Genç Mütefekkirler Dergisi 2/2 (15 Aralık 2021), 200-229.
• Parlatır, İsmail vd., Türkçe Sözlük. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi, 8. Basım, 1998.
• Penrice, John. A Dictionary and Glossary of the Koran. Londra: Adam Yayınları, 1873.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kâsım İsmâîl. el-Muhît fî’l-luga. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1414/1994.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Bahru’l-ulûm. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1413/1993.
• Shachter, Haim. The New Universal Hebrew English Dictionary. Tel Aviv: Yavneh Publis-hing House, 1962.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. thk. Abdurrahman ‘Umayr. Dâru’l-Vefa, Beyrut 1994.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru’l-Hıcr, 1422/2001.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fadl b. Hasan. Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l Kur’ân. Beyrut Dâru’l-Ulûm, 2005.
• Tantâvî, Muhammed Seyyid. et-Tefsîrü'l-vasît li'l-Kur'ani'l-Kerîm. Kahire: Risale, 3. Ba-sım, 1047/1987.
• Tay, Hekim. “Kur’an’da ‘Tâğût’ Kavrami”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 27/2 (15 Temmuz 2017), 215-228. https://doi.org/10.18069/firatsbed.346519
• Topaloğlu, Bekir. “Zümer Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/571-572. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillâh. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. Kahire: Dâru’l-Haram li’t-Türâs, 2004.
• Wehr, Hans. A Dictionary of Modern Written Arabic. Wiesbaden: Otto Harrossowitz, 1971.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Mâide Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/403-405. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Nahl Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/308-309. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Nisâ Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/137-138. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Zebîdî, Muhammed el-Murtazâ el-Hüseynî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Kuveyt: et-Türâsü'l-Arabî, 1385-1422/1965-2001.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1418/1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zeyd b. Alî b. Hüseyin. Tefsîrü garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Cevâd el-Hüseynî el-Celâlî. Beyrut: Dâru’l-Va’yi’l-İslâmî, ts.