MODERN MISIR’DA NUBAR PAŞA’NIN KARMA MAHKEMELER NİZAMNAMESİ ve LE BOSPHORE ÉGYPTİEN MESELESİNDE DİPLOMATİK GİRİŞİMLERİ

Year 2019, Volume: 38 Issue: 65, 303 - 326, 19.09.2019

Fatma Uygur

Abstract

Özet

XIX. yüzyılda âsi Mehmet Ali Paşa (1769-1849), Mısır’da metbû devletine isyan etmesiyle Mısır’ın bambaşka bir sürece girmesine neden olmuştur. Çeşitli sebeplerden kaynaklanan ve yaklaşık on yıl süren bu isyan beraberinde Osmanlıdan ciddi bir kopuş sürecini başlatmıştır. Bu kopuş, Mısır’da yaşayan Avrupaî eğitim almış Gayr-i Müslimlerin devlet yönetiminde kritik noktalara getirilmesiyle ve yapılan birtakım reformlarla hızlanmıştır. Bu sancılı süreçte kilit rol oynayanlardan en meşhur isim Nubar Paşa (1825-1899) olacaktır.

Nubar Paşa, Karabağ’dan İzmir’e göç eden Ermeni kökenli varlıklı bir aileye mensuptur. Toulouse ve Belçika’da eğitim görmüş Paris’te uzun zaman ikamet etmiş ve bu dönemde Batı toplumunu yakından tanımıştır. Parlak bir zekâya sahip Nubar Paşa kariyerine, Mısır’da ticaret ve hariciye nazırlığı yapan dayısının aracılığıyla (1842) Mehmet Ali Paşa’nın kâtibi olarak başlamıştır. Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa (1789-1848)’nın da tercüman/sekreterliğini de yapmıştır. 

Said Paşa (1822-1863) ve İsmail Paşa (1830-1895) döneminde Mısır’ın iç ve dış politikasında rol oynamıştır. Çeşitli alanda müşavirlik, bakanlıklar ve başbakanlık yapmıştır. Süveyş Kanalı yapımı sırasında Türk ve Fransız temsilcilerle yapılan görüşmelere katılmıştır. III. Napolyon (1808-1870-3)’a Süveyş Kanalı ile ilgili şirketin haklarını kabul ettirerek başarılı bir pazarlıkta (1864) diplomatik maharetini göstermiştir. Fakat Nubar Paşa’nın dışişleri bakanlığı ve başbakanlık yaptığı dönemde Bâb-ı Âli’den kopmayı idée fixe haline getirdiği görülmektedir. 

Bu çalışmada, Mısır’da kurulacak yeni karma mahkemeleri nizamnamesinin gerçekleşmesinde Fransız yetkilerle yaptığı görüşmeler ve Le Bosphore égyptien adlı gazetenin kapatılmasıyla meydana gelen diplomatik krizdeki rolü, Fransız Dışişleri Bakanlığı’nın yayınladığı diplomatik arşiv belgelerinden, Fransız resmî/gayrı resmî gazetelerinden ve dönemin araştırma eserlerinden faydalanılarak değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Keywords

Nubar Paşa, Le Bosphore égyptien, Mısır, hidiv, İsmail Paşa

References

• Arşiv Belgeleri
• Archives diplomatiques Recueil de diplomatie et d'histoire. 1893 Recueil Mensuel International de Diplomatie et d’Histoire, Louis Renault, Tome XLVII, Paris. 1893.
• Artem Ohandjanian, Österreich-Armenien (1872-1936), Faksimilesammlung diplomatischer Aktenstücke (Fotokopien), Herausgegeben und eingeleltet von Mag. Dr. Artem Ohandjanian, Ohandjanian’ın şahsi Yayınevi, Viyana, 1995.
• Ministère des affaires étrangères, Affaire du journal "Le Bosphore égyptien" : Impr. nationale Paris,1885 [46 documents datés du 8 avril au 21 mai 1885].
• Ministère des affaires étrangères, Documents diplomatiques (Livres jaunes) Négociations relatives à la réforme judiciaire en Egypte, Imprimerie Nationale, M DCCC LXXV, Paris, janvier 1875.
• Gazete ve Dergiler
• Journal des débats, 12. Août 1872.
• Journal des débats, 15 Février 1899.
• Journal des débats, 21 Juin 1888.
• Journal Officiel de la République Française, Paris, 1872-07-13.
• Journal Officiel de la République Française, Paris, 1875-02-09.
• Journal officiel de la République française, 9 Février 1975.
• Le Petit Français İllustré, 4 Septembre 1897.
• L'Impartial ,28 Nisan 1885.
• L'Isthme de Suez, 1864/01/15.
• Mémorial Diplomatique, 30 Décembre 1869.
• La Renaissance, politique, littéraire et artistique, 25 Janvier 1930.
• Araştırma Eserler
• Akalın, Durmuş, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Mısır Hidivliği’nde Ermeniler, https://www.academia.edu.
• Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2010.
• Barkouff-Effendi. A propos du voyage de Son Excellence Nubar Pacha à Constantinople, impr. de E. Brière Paris, 1872.
• Berger, Ch., La vérité sur Olivier Pain, son rôle au Soudan et son assassinat, Pour servir aux enquêtes sur ce grave sujet, Editeur C. Bayle, Paris, 1885.
• Chevalier de la Teillas, Le Voyage de son Altesse Le Vice-Roi de l’Egypte et La Presse Européenne, Paris, 1870.
• Dursun, Haluk, Akabe Meselesi, Türkler Osmanlı, Cilt13, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, Ankara, s. 70-77.
• Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Nizam-ı Cedidi ve Tanzimat Devirleri (1789-1886), V. Cilt, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2007.
• Gavillot, J.-C.-Aristide, La Juridiction et les tribunaux mixtes. Renouvellement de la période quinquennale, 1893.
• Holynski, Alexandre, Nubar Pacha devant l'histoire, E. Dentu Editeur, Paris, 1886.
• Halil İnalcık, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, İş Bankası Kültür Yayınları, 2015, İstanbul, s. 139-144.
• Jorga, Nicolea, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2005.
• Jules Cocheris, Situation internationale de l'Égypte et du Soudan juridique et politique, Université de Paris, Faculté de droit, Thèse pour le doctorat soutenue le 23 avril 1903, impr. de Plon-Nourrit et Cie, Paris, 1903.
• Note à consulter sur le projet de convention envoyé de Constantinople/Canal maritime de Suez, Paris, 1864.
• Notovitch, Nicolas L’Europe et L’Egypte, Editeur Paul Ollendorfe, Paris, 1898.
• Malosse, Louis, Impressions d'Égypte, A. Colin, Paris, 1896.
• Milner, Alfred, L'Angleterre en Égypte (ouvrage traduit de l'anglais par M. F. Mazuc), E. Plon, Nourrit et Cie, Paris, 1898.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011.
• Özdağ, Abdullah, “Sudan’da Mehdilik Hareketi”, TAD, C. 37 / S. 63, 2018, (309-330).
• Sacré, Amédée et Louis Outrebon, L'Égypte et Ismaïl Pacha, J. Hetzel, Paris, 1865.
• Said, Edward, Oryantalizm, Çev. Nezih Uzel, İrfan yayıncılık, İstanbul, 1998.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999.
• Soysal, İsmail, Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1999.
• Uygur, Fatma, “Süveyş Kanalı Projesinde İstanbul’da Yaşanan Diplomatik Mücadeleler” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 22, Sayı 3, Ankara, Aralık 2018, (ss. 699-720).
• Volney, François, Voyage en Syrie et En Egypte Pendant Les Années 1783, 1784 et 1785, Tome I. II., Volland Libraire, Paris, 1787.
• http://www.medias19.org/index.php?id=21358 (Web 10.1. 2019)