DEMOKRAT PARTİ İKTİDARINDA DEVLET ANLAYIŞININ DEĞİŞİMİ (1950-1960): DÖNEMİN SİYASALARINA BİR BAKIŞ

Year 2021, Volume: 40 Issue: 69, 443 - 463, 31.03.2021

Melih Nadi Tutan

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.700691

Abstract

Demokrat Parti (DP) döneminde bürokrasideki devlet anlayışının izleri Metin Heper’in Türkiye’de Devlet Geleneği adlı çalışmasında aşkıncı, DP’li siyasal elitlerin ise araçsalcı anlayış olarak ifade edilmektedir. Bu ve diğer kavramsallaştırmalar aşağıda detaylandırılacaktır. Ancak DP’nin on senelik iktidarı boyunca aynı devlet anlayışını izlediği, incelenmeye değer bir argümandır. Bu çalışmada da Marksist devlet kuramcıları ve onların fikirleri etrafında araçsalcı ve yapısalcı devlet kavramları tartışılmış, ardından DP’nin devlet anlayışı, başlıca siyasalar bağlamında değerlendirilmiştir. Çalışmanın argümanı; siyasal hayatta devlet anlayışının değişimler geçirebileceği ve DP’nin de önce araçsalcı bir anlayışla yola çıkıp sonrasında yapısalcı bir devlet anlayışını benimsediğidir. Bu argüman etrafında Marksist devlet kuramına ilişkin eserler, Türk siyasal hayatı incelemeleri, DP’yi inceleyen çalışmalar, dönemin tanıklarının kitaplarından faydalanılmış; ulusal gazeteler ve meclis tutanakları birincil kaynaklar olarak kullanılmıştır. Çalışmanın sonunda DP’nin, kesin bir tarihten bahsetmek mümkün olmasa da, 1953 ila 1956 yılları arasında bir geçiş dönemini yaşadığı ardından ise, DP’nin araçsalcı devlet anlayışının, yerini yapısalcı bir anlayışa bıraktığı görülmüştür.

Keywords

Türk siyasal hayatı, Demokrat Parti, Araçsalcılık, Yapısalcılık, Devlet anlayışı

References

• Ağaoğlu, S., Arkadaşım Menderes, REK-TUR Kitap Serisi, İstanbul, 1967.
• Ahmad, F. ve Ahmad, B. D., Türkiye’de Çok Partili Hayatın Açıklamalı Kronolojisi: 1945-1971, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1976.
• Ahmad, F., Demokrasi Sürecinde Türkiye: 1945-1980, Çev. Ahmet Fethi, Hil Yayın, İstanbul, 2015.
• Aydemir, Ş. S., Menderes’in Dramı?, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1969.
• Aydemir, Ş. S., İkinci Adam, 3.c, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1975.
• Barrow, C. W., “The Miliband-Poulantzas Debate: An Intellectual History”, Paradigm Lost: State Theory Reconsidered, ed. Stanley Aronowitz ve Peter Bratsis, University of Minnesota Press, Minneapolis ve Londra, 2002.
• Baytal, Y., “Demokrat Parti Dönemi Ekonomi Politikaları (1950-1957)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 10, Sayı 40, 2007, ss.545-567.
• Block, F., “The Ruling Class Does Not Rule: Notes on the Marxist Theory of the State”, Socialist Revolution, Sayı 33, 1977, ss.6-28.
• Block, F., “Beyond Relative Autonomy: State Managers as Historical Subjects”, New Political Science, Cilt 2, Sayı 3, 1981, ss.33-49.
• Boratav, K., Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2002, İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
• Clarke, S., “Marxism, Sociology and Poulantzas’ Theory of the State”, Capital & Class, Cilt 1, Sayı 2, 1977, ss.1-31.
• Das, R. J., “Marxist Theories of the State”, Alternative Theories of the State, ed. Steven Pressman, Palgrave MacMillan, Hampshire ve New York, 2006.
• Eroğul, C., Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, Yordam Kitap, İstanbul, 2017.
• Hay, C., “Marxism and the State”, Marxism and Social Science, ed. Andrew Gamble, David Marsh ve Tony Tant, University of Illinois Press, Urbana ve Chicago, 1999.
• Heper, M., “The State and Public Bureaucracies: A Comparative and Historical Perspective”, Comparative Studies in Society and History, Cilt 27, Sayı 1, 1985, ss.86-110.
• Heper, M., Türkiye’de Devlet Geleneği, Çev. Nalan Soyarık, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2015.
• Jessop, B., State Theory: Putting the Capitalist State in Its Place, Polity Press, Cambridge, 1990.
• Jessop, B., “Accumulation Strategies, State Forms and Hegemonic Projects”, The State Debate, ed. Simon Clarke, MacMillan, Hampshire ve Londra, 1991.
• Jessop, B., “The Political Scene and the Politics of Representation: Periodising Class Struggle and the State in the Eighteenth Brumaire”, Eighteenth Brumaire: (Post-)modern Interpretations, ed. M. Cowling ve J. Martin, Pluto Press, Londra, 2002.
• Jessop, B., The Capitalist State: Marxist Theories and Methods, Martin Robertson, Oxford, 2013.
• Karpat, K. H., Kısa Türkiye Tarihi: 1800-2012, Timaş Yayınları, İstanbul, 2012.
• Karpat, K. H., Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller, Timaş Yayınları, İstanbul, 2017.
• Mayo, H. B., Introduction to Marxist Theory, Oxford University Press, New York, 1960.
• Miliband, R., “Marx and the State”, The Socialist Register, ed. Ralph Miliband ve John Saville, Merlin Press, Londra, 1965.
• Miliband, R., “State Power and Class Interests”, New Left Review, Sayı 138, 1983, ss.57-68.
• Ortaylı, İ., Cumhuriyet’in İlk Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2015.
• Poulantzas, N., “The Problem of the Capitalist State”, New Left Review, Cilt 58, Sayı 1, 1969, ss.67-78.
• Poulantzas, N., “The Capitalist State: A Reply to Miliband and Laclau”, New Left Review, Cilt 95, Sayı 1, 1976, ss.63-83.
• Sarol, M., Bilinmeyen Menderes, 1.c, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2014.
• Schmitt, C., Siyasal İlahiyat: Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm, Çev. A. Emre Zeybekoğlu, Dost Kitabevi, Ankara, 2016.
• Skocpol, T., “Bringing the State Back In: Strategies of Analysis in Current Research”, Bringing the State Back In, ed. Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer ve Theda Skocpol, Cambridge University Press, Cambridge, 1985.
• Şener, S., “Türkiye Ekonomisinde İkinci Dönem Liberal İktisat Politikaları”, Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 2005, ss.141-148.
• Takım, A., “Demokrat Parti Döneminde Uygulanan Ekonomi Politikaları ve Sonuçları”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 67, Sayı 2, 2012, ss.157-187.
• Toker, M., DP’nin Altın Yılları: 1950-1954, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1991.
• Toker, M., DP Yokuş Aşağı: 1954-1957, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1991.
• Wolin, R., “Carl Schmitt, Political Existentialism, and the Total State”, Theory and Society, Cilt 19, Sayı 4, 1990, ss.389-416.
• Zürcher, E. J., Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015.
• “Ordu Yüksek Komuta Heyetinde Geniş Ölçüde Değişiklik Yapılıyor”, Ulus, 7 Haziran 1950.
• “İdari Makamlarda da Değişiklik Başladı”, Ulus, 9 Haziran 1950.
• “Yeniden 14 Vali Geri Vazifelere Alındı”, Ulus, 14 Haziran 1950.
• “Muhtariyeti Zedeleyen Kanun Çıktı”, Ulus, 22 Temmuz 1953.
• “Vekâlet Emrine Alınacak Memurlara Ait Yeni Tasarı”, Zafer, 24 Aralık 1955.
• “Gıda Maddelerinin Satış ve İstihlaki”, Ulus, 18 Kasım 1957.
• “Hükümet Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Üzerinde Esaslı Bir Tanzime Gidiyor”, Zafer, 18 Kasım 1957.
• “Ticaret Vekili, Vesika Bahis Konusu Değil Dedi”, Vatan, 19 Kasım 1957.
• “Dokuma Fiatları da Bugün İlan Ediliyor”, Vatan, 21 Kasım 1957.
• “Yünlü ve Pamukluların Maliyet Hesabı Tespit Edildi”, Vatan, 22 Kasım 1957.
• “Fasulye, Un Fiyatı İndi”, Vatan, 23 Kasım 1957.
• “Meyve Fiyatları da Tespit Edildi”, Ulus, 25 Kasım 1957.
• “Gazete Kâğıtları da Beyana Tabi Tutuldu”, Ulus, 27 Kasım 1957.
• “Gazete Kâğıdına da Hükümet El Koydu”, Vatan, 27 Kasım 1957.
• “Peynirden Sonra Hücum Dün Elma ve Narenciyeye Oldu”, Vatan, 28 Kasım 1957.
• “Hükümet Bütün Fiyatları Tespit Edebilecek”, Vatan, 29 Kasım 1957.
• “Malkara ve İpsala’da CHP Ekibine Müdahaleler Oldu”, Vatan, 19 Nisan 1959.
• “İstanbul ve İzmir’de Polis CHP Toplantılarına Müdahale Etti”, Vatan, 20 Nisan 1959.
• “Uşak’ta Müessif Hadiseler Oldu”, Vatan, 1 Mayıs 1959.
• “CHP’nin Karşıyaka İlçe Kongresi Yaptırılmadı”, Vatan, 4 Mayıs 1959.
• “İnönü’nün İstanbul’a Gelişinde Dün Çıkan Olayların Neşri Yasak”, Vatan, 5 Mayıs 1959.
• “İnönü’nün Kayseri’ye Girişi Hadiseli Oldu”, Cumhuriyet, 3 Nisan 1960.
• TBMM Tutanak Dergisi, D: IX, C: I, 5.VII.1950.
• TBMM Tutanak Dergisi, D: IX: C: I, 5.VII.1950.
• TBMM Tutanak Dergisi, D: IX, C: XXIV, 9.VII.1953.
• TBMM Tutanak Dergisi, D: IX, C: XXIX, 7.III.1954.
• TBMM Tutanak Dergisi, D: X, C: X, 13.II.1956.
• Dünya Ticaret Örgütü, “Total Merchandise Trade”, Reporter: Turkey, Partner: World, (Çevrimiçi) http://stat.wto.org/StatisticalProgram/WSDBViewData.aspx?Language=E, 17 Haziran 2019.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, 5821 sayı ve 9.VIII.1951 tarihli Yabancı Sermaye Yatırımlarını Teşvik Kanunu, (Çevrimiçi) https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc033/kanuntbmmc033/kanuntbmmc03305821.pdf, 14 Haziran 2019.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, 6224 sayı ve 23.I.1954 tarihli Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu, (Çevrimiçi) https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc036/kanuntbmmc036/kanuntbmmc03606224.pdf, 14 Haziran 2019.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, “Yabancı Sermaye Yatırım Kanunu Layihası ve Geçici Komisyon Raporu (1/699)”, (Çevrimiçi) https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c027/tbmm09027027ss0060.pdf, 14 Haziran 2019.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, “Milli Korunma Kanunun Tadiline Dair Kanun Layihası ve Muvakkat Encümen Mazbatası (1/336)”, (Çevrimiçi) https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d10/c011/tbmm10011062ss0137.pdf, 17 Haziran 2019.
• Yüksek Seçim Kurulu, “Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları: Türkiye Geneli”, (Çevrimiçi) http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1950-1977/Turkiye.pdf, 17 Haziran 2019.